Lhbti’ers dansen in verdeeld Polen

Marcel danst, Marcel lacht, Marcel zwaait uitgelaten naar de mensen langs de kant. Zo vrolijk als hij vandaag is, is hij eigenlijk nooit, ook al krijgt hij deze middag een flinke lading scheldpartijen over zich heen. Mannen met intimiderende koppen wapperen met hun middelvinger en roepen dat de ‘flikkers moeten opzouten’. Plagerig roepen Marcel en zijn vrienden terug: ‘Wij houden ook van jullie!’ Ze werpen de mannen kushandjes toe. ‘Ik ben zo blij dat hun scheldwoorden eigenlijk niet tot me doordringen’, zegt Marcel, en stuitert dan verder op de dreunende klanken van Madonna en Katy Perry.

Met zijn oranje geverfde haar past Marcel Precel (19) prima in de bonte stoet die zaterdagmiddag door Plock trekt, een middelgrote stad op twee uur van Warschau. Het is de eerste gaypride die de inwoners in hun stad zien. Ze zwaaien vanaf hun balkons. ‘Dit is het mooiste’, glundert Marcel, die geboren werd als meisje maar zichzelf nu omschrijft als ‘non-binair’. ‘Veel van de mensen hier hebben waarschijnlijk nog nooit een homo of transgender gezien. Nu kunnen ze zien dat we heel gewone mensen zijn.’ Ruim tweeduizend mensen nemen deel aan de mars, schat de organisatie na afloop.

Plock als lakmoesproef

Er zijn dagen, zeg maar gerust de meeste, dat de doorsnee-Pool zich niet bekommert om het slaperige Plock. Dit weekeinde is dat anders. Drie weken geleden liep een pride in het noordelijke Bialystok uit op gewelddadige rellen. Betogers met regenboogvlaggetjes werden in elkaar geslagen en met straatstenen en vuurwerk belaagd door ultranationalistische hooligans van de lokale voetbalclub, Jagiellonia Bialystok. De politie greep in met flitsgranaten en knuppels en verrichtte meer dan dertig arrestaties. Op het onlineforum van Jagiellonia spraken supporters daarna af om hun ‘verzet’ in Plock voort te zetten: ‘We zullen samenkomen en de mafkezen achtervolgen.’

Plock werd een lakmoesproef: kunnen lhbti’ers nog vrijuit demonstreren in Polen? Dat kunnen ze, blijkt deze zaterdag, al is er een batterij politiewagens uit onder meer Warschau en Lublin voor nodig om de boel in goede banen te leiden. De agenten dragen helmen, traangasflessen en schilden – alles om te voorkomen dat het weer zo uit de hand loopt.

Op een handvol arrestaties na blijft het rustig. Toch openbaart zich ook in Plock een gapende kloof tussen de twee Polens: het ene oerkatholiek en traditioneel, het andere liberaal en vooruitstrevend. Omringd door bonkige mannen legt Przemek Rzeszotarski (21) uit dat hij hier is om zijn kinderen te beschermen. Die heeft hij nog niet, maar hij wil graag een zoontje. ‘En als ik die heb, wil ik niet dat hij met een vriendje thuiskomt. Een gezin begint bij een man en een vrouw, vind ik, ook al probeert de propaganda op tv ons iets anders op te dringen.’ Even verderop staat een man met een microfoon te betogen dat de ‘lhbt-propaganda’ afkomstig is van ‘buitenlandse netwerken die de Poolse schoolkinderen willen indoctrineren’.

De rellen in Bialystok hebben Polen voorgoed veranderd, aldus Monika Tichy (42) van homorechtenorganisatie Lambda. ‘Het was als een pogrom. We werden opgejaagd in de straten.’ Toen een man met een honkbalknuppel dreigend op haar en haar vrienden afkwam, spreidde ze haar armen en bood hem een knuffel aan. ‘Hij spoog me in het gezicht en droop af.’

Acceptatie groeit

Toch is het met de acceptatie van lhbti’ers in Polen steeds beter gesteld, benadrukken activisten. In 2001 vond 41 procent nog dat homoseksualiteit ‘niet getolereerd moet worden’, de voorbije jaren daalde dat tot nauwelijks een kwart.

De hetzerige sfeer in dit verkiezingsjaar wordt vooral de regering en de kerk verweten. Jaroslaw Kaczynski, partijleider van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) en de sterke man achter de schermen, zei in een toespraak voor een katholieke belangengroep dat de ‘ideologieën’ achter de lhbti-beweging een ‘bedreiging zijn voor de Poolse identiteit, voor ons volk, voor ons voortbestaan en dus voor de Poolse staat.’ De aartsbisschop van Krakau waarschuwde voor de ‘plaag’ van de regenboogvlag die ‘onze zielen, harten en hoofden wil controleren’.

Zeker dertig gemeenten en regio’s verklaarden hun gebied ‘lhbt-vrij’, een etiket dat op stickers verspreid werd via de pro-regeringskrant Gazeta Polska. Boze activisten lanceerden vervolgens op Twitter de hashtag #JestemLGBT (‘ik ben lhbt’) die meteen viral ging en tot tienduizenden steunbetuigingen leidde. Een rechtbank in Warschau liet de stickers uit de handel halen.

Om de betogers een hart onder de riem te steken, zijn drie europarlementariërs naar Plock afgereisd. ‘Lhbt-rechten zijn mensenrechten, ze zullen dit land verrijken’, moedigt Julie Ward hen aan namens de Britse Labour-partij. Een paar keer dreigt het grimmig te worden, als er van ultrarechtse zijde hard gescandeerd wordt. ‘Dit is Polen, niet Brussel!’ Een haag van agenten voorkomt dat de twee kampen bij elkaar kunnen komen. ‘Dit is Polen’, brult een jongen met regenboogvlag terug, ‘niet het Vaticaan!’

Ondertussen zit Marcel met een ander probleem: zijn moeder kan hem niet accepteren zoals hij is. ‘Ik denk niet dat ze überhaupt weet wat een transgender is. Waarschijnlijk hoopt ze dat het gewoon een fase is waar ik doorheen ga.’

Thuis speelt hij een rol, in het openbaar vervoer krijgt hij te horen dat hij hier niet thuishoort. ‘In Polen moet je vechten om jezelf te zijn’, weet Marcel. Dus danst hij de hele middag, volkomen zichzelf.