'Leven vinden: dat duurt nog wel even'

Herschel liet zien hoe sterren ontstaan. Planck maakte een geboortefoto van het heelal. Zomaar een greep uit een aantal recente succesvolle missies van ESA. Dat de Europese ruimtevaartorganisatie het zo goed doet, is mede te danken aan de manier waarop de projecten worden geselecteerd, zegt Roel Gathier van het Nederlandse instituut voor ruimtevaartonderzoek SRON. Hij staat binnenkort aan het hoofd van de commissie die wetenschappelijke missies van ESA selecteert, het Science Programme Committee (SPC).

Het bedenken van interessante ruimtemissies is niet zo moeilijk. De juiste kiezen wel, zegt Gathier. De basis zijn altijd wetenschappelijke argumenten. Dat mag vanzelfsprekend lijken, in veel Europese technologieprojecten speelt een politieke component een belangrijke rol. Welk land draagt het meeste bij, wie is er aan de beurt, wie heeft de krachtigste industriële lobby? Bij het SPC is dat niet zo. 'Industriepolitiek speelt hier nauwelijks', zegt Gathier.

Als er ruimte is voor een nieuwe missie, wordt aan wetenschappers van de twintig deelnemende landen om voorstellen gevraagd. Deze worden beoordeeld door andere experts. Belangrijkste criterium: met welk idee kan de wetenschap een grote stap voorwaarts maken? Gathier: 'De volgende vraag is: kan het plan binnen tien jaar en binnen het budget worden gerealiseerd?'

Uiteindelijk blijven een paar kansrijke missies over, waaruit het SPC er een kiest. Afgelopen december februari viel de keuze op exoplanetenjager Plato. Voor Nederland en SRON een kleine domper. 'Wij hadden vooral belangstelling voor twee andere missies, een röntgenmissie en een missie voor onderzoek naar aan atmosferen van exoplaneten.'

Dus uw aanstelling kwam net te laat? Als u eerder voorzitter was geweest, had u uw invloed kunnen aanwenden.

'O nee, nee. Het zou heel dom zijn als de voorzitter zijn zin doordrukt. In de praktijk neemt het SPC bijna altijd het voorstel van de experts over. En dat werkt: de geschiedenis laat zien dat we de goede missies hebben gekozen, het zijn allemaal successen. Als je dat proces op het spel zet uit eigenbelang, zal uiteindelijk niet meer altijd de beste missie gekozen worden. Dan gaat de geloofwaardigheid van je programma snel achteruit. Het comité zal nooit zeggen: we vinden een andere missie leuker, laten we die maar doen.'

Plato gaat zoeken naar exoplaneten. Gaan we de komende tien jaar leven buiten het zonnestelsel ontdekken?

'We zullen voorlopig niet met zekerheid kunnen vaststellen of er leven is bij andere sterren. Maar je kunt wel sterke aanwijzingen vinden. Vloeibaar water is waarschijnlijk een voorwaarde. We hebben al planeten gevonden in de leefbare zone rond sterren. Die gaan we mogelijk nog meer vinden met Plato. Dan komt de volgende stap: kunnen we een atmosfeer detecteren bij planeten die ongeveer even groot zijn als de aarde? Als je in staat bent ozon of methaan te meten, dan weet je vrijwel zeker dat daar ergens iets gebeurt wat op leven lijkt. Ik durf niet te voorspellen wanneer dat gebeurt, dat zou zomaar nog een jaar of twintig kunnen duren. Nu worden technologieprogramma's opgezet in Europa om te komen tot de benodigde detectietechnieken.'

Er wordt nu al gewerkt aan technologieën voor missies die pas na 2028 worden uitgevoerd. Tegen die tijd lanceer je dus een satelliet met technieken van nu.

'Dat is waar. Het gaat om enorm lange voorbereidingstijden. Neem de Herschel-missie, die in 2009 werd gelanceerd. Al in 1999 werd gekozen voor de technologie. Als je eenmaal een keuze hebt gemaakt, kun je daarvan niet meer afwijken. Stel dat je in 2003 tot de ontdekking kwam dat er betere sensoren beschikbaar waren, dan kun je daar niets meer mee doen. Want je moet eerst weten of de nieuwe technologie het doet in de ruimte. Dat is een heel lang traject.

'Je lanceert dus soms iets waarvan je al weet: de volgende keer nemen we een andere technologie. We gebruiken in de ruimtevaart dus niet altijd de meest actuele technologie. U zou geen fotocamera kopen met de techniek van tien jaar geleden. Maar vanwege de barre omstandigheden kan het in de ruimte niet anders.'

undefined