Leve de wilde technologie
Zowaar hebben we een technologiedebat op de opiniepagina van de Volkskrant. Het is wel een zware ovenschotel. De toekomst is allerminst vrolijk. Overheid en bedrijfsleven gaan u met nieuwe technologie bespioneren. Bovendien moeten we de laatste banen herverdelen, vanwege de aanstormende robots. Minister Asscher, toch al niet het zonnetje in huis, keek zorgelijk bij dit ondergangsperspectief.
Mag ik een retourtje Eindhoven aanraden? Daar gaf Staf Depla, wethouder vooruitgang, vorige week een rondje techniek ten beste. Depla was voorheen PvdA-Kamerlid en is sedertdien zichtbaar opgevrolijkt. De boekenwijsheid over technologie is somber, de praktijk heet Strijp S, een voormalig productieterrein van Philips in het hart van Eindhoven. Drie witte gebouwen achter elkaar heten naar de aartsvaders Anton, Gerard en Frits.
Vorige week werd er de design-week gevierd. Wie denkt dat design nog gaat over stoelen en vazen, heeft het mis. Hier wordt het leven zelf ontworpen, vooral gezondheid, leren en spelen. Hét voorbeeld van hedendaags design is de zichzelf verlichtende smart highway van kunstenaar Daan Roosegaarde. In Eindhoven lopen tientallen Roosegaardes rond.
Brainport Eindhoven als slimste regio ter wereld is misschien een mespuntje overdreven. Maar er gebeurt veel, en met praktische toepassing. Eindhoven en omgeving worden momenteel van glasvezel voorzien. Staf Depla vertelde over het zogeheten duimpjesproject. Bij bejaarden thuis worden sensoren geplaatst. Als iemand 's ochtends zijn rijtje vaste handelingen niet heeft gedaan, zoals koffie zetten, de gordijnen opendoen en toiletbezoek, gaan de duimpjes omlaag en klinkt het alarm in het netwerk van de bewoner. Mooie vondst en dat is er maar één.
Eindhoven laat zien dat succesvol technologisch onderzoek heel anders tot stand komt dan vroeger. Van topdown naar bottom-up, van paternalistisch naar doe-het-zelf. Hier in Strijp S staan we midden in wat voorheen Philipsland was. Het leven van een Philipsgezin stond van de vroege ochtend tot de late avond in het teken van Philips. Van PSV tot woningcorporatie was Philips een warm bad, een weldadig begeleid leven.
In deze familiale omgeving was onderzoek & ontwikkeling in alle rust zoeken naar nieuwe Philipsdingen. We liepen langs het voormalige Natlab, waar Einstein nog op bezoek is geweest. Honderden ingenieurs in vaste dienst deden er fantastische uitvindingen. Radio's, platenspelers, de cassetterecorder, de beeldplaat als voorloper van de dvd. Tot dit model in de jaren tachtig sleets raakte. Het voorteken was dat Philips de betere videorecorder had bedacht, maar Sony ging er met de standaard vandoor. De bedenkers van Philips waren te lang bezig geweest met perfectioneren.
Het was de bruuske aankondiging van een nieuwe wereld. Snelheid werd het sleutelwoord, kalmpjes aan een uitvinding werken was er niet meer bij. In de jaren negentig was het crisis in Eindhoven. Philips kromp, tienduizenden banen verdwenen. Toen DAF ook failliet ging, dreigde een nieuwe mijnstreek.
Dat is niet gebeurd. Dankzij een slimme bevolking en voortbouwen op het Philipsfundament kon chipmachinebouwer ASML dominant worden. ASML werkt wel volstrekt anders dan Philips. Onderzoek doen ze maar voor een klein deel in eigen huis. De rest heet open innovatie, wordt uitbesteed, wel voor het grootste gedeelte in de eigen regio. Het karakter van het onderzoek veranderde ook. Het moet in een paar jaar af en er wordt niet meer zoals vroeger gevraagd om een kant-en-klaarproduct. Om die reden worden er weinig zaken met China gedaan. Als je precies weet wat je wilt hebben, kun je prima bij de Chinezen terecht. Maar vernieuwing is juist niet weten wat je wilt, en het toch bestellen.
Nu begreep ik ook waarom bijvoorbeeld Frankrijk niet meer kan meekomen. Decennia was Franse research van topkwaliteit. Van kernenergie tot de Citroën DS, van de tgv tot de minitel, de bescheiden voorloper van internet, het kwam uit Frankrijk. Soms gaf de president zelf de orders voor een groot project, waarna de uitvinders aan de slag gingen. Maar alles van bovenaf, en de omslag hebben de Fransen nog altijd niet gemaakt. In Frankrijk mag je pas naar huis als de baas vertrokken is.
Van het rondje Eindhoven werd ik vrolijk en zachtjes chauvinistisch. Deze week een jaar geleden presenteerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid een dik rapport over de vraag hoe Nederland straks zijn brood moet verdienen. De Raad was nogal badinerend over Brainport omdat Brabant nog altijd meer geld verdient aan varkens. Maar de belangrijkste aanbeveling, een permanent lerende economie en het ontwikkelen van de vaardigheid om snel en wendbaar te reageren op nieuwe omstandigheden - dat ís het nieuwe Eindhoven.
En om onszelf voorzichtig op de vaderlandse borst te slaan: ondernemingslust, zelfvertrouwen, bereidheid risico te nemen, ongevoeligheid voor autoriteit - dat zijn eigenschappen die bij vernieuwing horen en die niet alleen in Eindhoven maar in heel Nederland in aanzien staan.
En verder is er op zijn Nederlands goed geld te verdienen. De grote vraagstukken van nu zijn duurzaamheid, verstedelijking en energie, zei Staf Depla. Die gaan we met nieuwe technologie te lijf. Als je dan nog failliet gaat, is het echt je eigen schuld. Ik hoorde van iemand die onlangs van Amsterdam naar Eindhoven is verhuisd. Omdat het dáár gebeurt en niet in dat openluchtmuseum aan de gracht. Ik stond op het perron te wachten op de vertraagde trein terug en kon het ineens begrijpen.
Martin Sommer is politiek commentator van de Volkskrant.
