Verslag Onderwijsinspectie
Leuk, al die profielen in het onderwijs, maar wordt er wel voldoende geleerd?
Er is een wildgroei aan ‘hippe’ schoolconcepten waarvan niet duidelijk is of het onderwijs er beter van wordt. Technasia, cultuurprofielscholen, tweetalige scholen en andere nieuwe concepten worden onvoldoende geëvalueerd. Enkele scholen voeren zelfs vernieuwingen door die bewezen ineffectief zijn, stelt de Onderwijsinspectie in het jaarlijkse onderwijsverslag De Staat van het Onderwijs, dat woensdag verscheen.
Doordat de effectiviteit van dergelijke innovaties vaak niet bekend is, kan de onderwijskwaliteit, die nu gemiddeld nog op niveau is, verder onder druk komen te staan. De inspectie waarschuwt dat eerder geconstateerde ‘haarscheuren’ (zoals afnemende prestaties bij taal en rekenen, toenemende laaggeletterdheid, groeiende segregatie, grote verschillen tussen scholen en grote kansenongelijkheid)groter dreigen te worden.
Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie:
‘We zien dat scholen reageren op de veranderende vraag van ouders’, zegt inspecteur-generaal Monique Vogelzang. ‘Vernieuwingen kunnen positief uitpakken. Maar als je niet oplet of ze tot een verbetering leiden, steek je energie in de verkeerde dingen.’
Lees ook:
Interview met inspecteur-generaal Monique Vogelzang: ‘Bij sommige innovaties denk je: waarom moeten we dat nog een keer uitproberen als we al weten dat het niet werkt?’
De variatie in het onderwijs nam de afgelopen twee decennia flink toe. Telde de Onderwijsinspectie rond de eeuwwisseling nog geen vijftien verschillende profielen en concepten in het voortgezet onderwijs, nu zijn dat er meer dan dertig. In het basisonderwijs is een vergelijkbare stijging zichtbaar. Het gaat zowel om de wat traditionelere onderwijsvarianten zoals montessorischolen, vrije scholen en categorale gymnasia, als recente innovaties als technasia, entrepenasia, Topsport Talentscholen, Steve Jobsscholen en scholen voor democratisch onderwijs.
Het aantal scholen dat een bijzonder concept of profiel aanbiedt, groeit ook, net als het aantal leerlingen dat kiest voor zulk onderwijs. Vooral op de havo en het vwo heeft de leerling veel keuze. Meer dan de helft van de vwo-scholen biedt nu een bijzonder concept of profiel aan, op de havo is dat vier op de tien.
Ineffectief
De inspectie waarschuwt dat er ‘niet altijd verantwoord’ wordt geïnnoveerd. ‘Regelmatig zien inspecteurs innovaties die niet kansrijk zijn, in een enkel geval gaat het zelfs om bewezen ineffectieve innovaties’. Vogelzang wil geen voorbeelden geven van vernieuwingen met een negatief effect op de onderwijskwaliteit. ‘Vanuit mijn rol kan ik niet zeggen: dit concept werkt wel, dat concept niet.’
Volgens Paul Kirschner vormen de Steve Jobsscholen ‘een schitterend voorbeeld’ van onverantwoorde innovatie. De hoogleraar onderwijspsychologie aan de Open Universiteit schreef onlangs een boek dat leraren helpt wetenschappelijk onderzoek toe te passen in de les. Volgens hem is er ‘geen enkele wetenschappelijke basis’ voor de Steve Jobsscholen, waarbij basisschoolkinderen vooral leren met behulp van iPads die de opgaven aanpassen aan het niveau van de leerling. ‘Maurice de Hond is een opiniepeiler en ondernemer die blijkbaar een gat in de markt zag. Dat maakt hem geen pedagoog of didacticus.’
Behoedzaam
De inspectie ziet het liefst dat scholen ‘behoedzaam’ innoveren: kleine stapjes zetten en tussendoor evalueren of de vernieuwing positief uitpakt. Dat laatste doen veel scholen niet en als ze het wel doen, laat de kwaliteit van de evaluaties vaak te wensen over. Ze leveren ‘wel inzichten op’, schrijft de inspectie in het rapport ‘maar geven geen antwoord op de vraag of vernieuwing ook een verbetering is’.
De VO-raad onderstreept dat het belangrijk is om nieuwe initiatieven te evalueren, zodat scholen weten wat werkt en wat niet. ‘We werken daarom in een samenwerkingsverband van alle vijf onderwijssectoren aan het versterken van de verbinding tussen onderwijs en onderzoek’, stelt de organisatie van schoolbesturen in het voortgezet onderwijs.
Waarom baseren scholen zich zo weinig op wetenschappelijk bewijs? Hoogleraar Kirschner denkt dat het komt doordat er in Nederland ‘niet alleen 17 miljoen bondscoaches zijn, maar ook 17 miljoen onderwijsexperts’. Mensen baseren onderwijsconcepten op hun eigen ervaringen of op filosofische theorieën, zegt hij. ‘Iedereen denkt dat het makkelijk is, maar dat is het niet.’
Dit zijn de andere bevindingen uit het jaarverslag van de Onderwijsinspectie:
- Het lerarentekort is ‘direct voelbaar’ op de werkvloer, constateren inspecteurs. Veel schoolteams zijn er ‘vooral op gericht de school of opleiding draaiende te houden’. Ook waarschuwt de inspectie dat het tekort de onderwijskwaliteit bedreigt. ‘Het inzetten van onbevoegde of onervaren leraren kan gevolgen hebben voor de prestaties van leerlingen.’
- De kansenongelijkheid in het onderwijs is nog altijd groot, maar lijkt niet verder toe te nemen. ‘Vooral leerlingen met een migratieachtergrond verkleinen hun achterstand.’ Wel waarschuwt de inspectie dat het lerarentekort een bedreiging vormt voor gelijke kansen. ‘Scholen met meer leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond hebben meer moeite om hun vacatures te vervullen.’
- De havo blijft achter, constateert de inspectie. Het slagingspercentage ligt daar lager dan op het vwo en het vmbo, er zijn meer zittenblijvers en leerlingen met een havoadvies halen het minst vaak zonder doubleren een diploma op dat niveau of hoger. Ook getuigen havoafdelingen twee keer zo vaak van onvoldoende kwaliteit. Als oorzaken noemt de inspectie ‘de vaak sterk heterogene samenstelling van de bovenbouwklassen, een tekort aan motivatie en onvoldoende studievaardigheden’.
- Meer leerlingen kunnen kiezen voor maatwerkdiploma’s, waarbij ze sommige vakken op een hoger niveau doen. Vooral in de basisberoepsgerichte en de kaderberoepsgerichte leerweg in het vmbo steeg het aantal scholen dat maatwerkdiploma’s aanbiedt, maar leerlingen maken nog nauwelijks gebruik van die mogelijkheid. Op vmbo-basis gaat het om nog geen 4 procent, op de andere niveaus is het nog minder.
- De inspectie maakt zich zorgen over leerlingen en studenten met een beperking of een zware ondersteuningsbehoefte. Zo nam het percentage langdurige thuiszitters de afgelopen vier jaar toe. De invoering van passend onderwijs in 2014 ‘heeft er nog niet toe geleid dat meer leerlingen en studenten met ondersteuningsbehoefte betere (meer passende plekken) in het onderwijs vinden’.
- De inspectie vindt het zorgwekkend dat het in het Nederlandse onderwijs ontbreekt aan ‘ijkpunten’, ‘een duidelijk fundament van gezamenlijke doelen’ en ‘een collectieve ambitie’. Die ambitie moet meer zijn dan bepaalde eisen bij taal en rekenen, maar bijvoorbeeld ook gaan over de manier waarop kinderen worden voorbereid op een leven in deze maatschappij. De overheid moet de regie nemen, stelt inspecteur-generaal Vogelzang. ‘Waar de ijkpunten helder zijn, is het ook gemakkelijker de druk te weerstaan van wisselende wensen en andere verlangens die dagelijks op leraren, schoolleiders en bestuurders afkomen.’
