Leger Chili verandert langzaam

Toen een militaire junta in 1973 in Chili de macht greep, leidde voormalig luitenant-kolonel Efraîn Jaña het regiment van Talca, een stadje in Midden-Chili. Trots meldde de jonge militair in deze woelige dagen aan zijn superieuren dat Talca rustig 'als een beker melk' was. Op de executie van een socialistische leider na was het geweld in 'zijn' stad beperkt gebleven.

Tot zijn verrassing werd Jaña evenwel naar Santiago gesommeerd, gearresteerd en vervolgens in een Kafkaësk proces door een oorlogstribunaal tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens plichtsverzuim. Hij werd ook uit het leger gezet.

Jaren leefde Jaña in de veronderstelling dat hij te slap was bevonden door de haviken die zijn bazen waren en die in deze eerste weken na de machtsgreep vele honderden linkse activisten en sympathisanten over de kling joegen. Pas een half jaar geleden vernam hij de werkelijke reden voor zijn val. Een van zijn neven was de lijfarts van Allende, de afgezette president, geweest. Door de familieband was hij in de ogen van de coupplegers een onbetrouwbaar element.

Jaña is een van meer dan dertig ex-officieren die na de coup uit het leger werden gezet. Nu, dertig jaar later, wacht hen eerherstel. De luchtmacht lijfde in juni de dissidenten weer in. De marine en landmacht volgen binnenkort, aldus de minister van Defensie.

Gezien de hoge leeftijd van de meeste dissidenten gaat het inlijven niet verder dan weer toegang krijgen tot de militaire club of het militaire ziekenhuis en erkenning van de diploma's. Het is een zoveelste teken dat er iets aan het veranderen is binnen de Chileense strijdkrachten. De militairen bleven zich ook na diens aftreden in 1990 zeer met Pinochet identificeren. De coup werd gezien als een vaderlandslievende daad - om een vermeende machtsgreep door Cubaanse communisten te verhinderen - en de dissidenten waren verraders.

Daarom sloegen de recente uitspraken van de chef van de landmacht, generaal Juan Emilio Cheyre, in als een bom. Volgens Cheyre is het leger noch 'de politieke erfgenaam' van Pinochet, noch van andere regeringen. Bij een andere gelegenheid bekritiseerde Cheyre openlijk het geweld tijdens de dictatuur en de 'sectoren' die de coup hadden gepland. Dat heeft geen enkele commandant tot nu toe gedaan.

Er zijn ook andere opmerkelijke gebaren. Onlangs organiseerde de militairen een eerbetoon aan de vermoorde generaal Prats, die trouw aan Allende bleef. Bij de aanstaande herdenking van de coup, op 11 september, zijn familieleden van generaal Prats en de vermoorde minister van Defensie Letelier, uitgenodigd. En een rechter die een militair terrein wil onderzoeken, krijgt toegang. Mensenrechtenadvocaat Hector Salazarç 'Vroeger kwam de rechter er niet in. Wat hij ook deed.'

Minister van Defensie Michelle Bachelet, een socialiste wier moeder gemarteld is door de militairen, bekende in kleine kring dat generaal Cheyre 'het beste is dat Chili de laatste jaren is overkomen.' Ook andere woordvoerders van links jubelen over de man die de landmacht sinds een jaar leidt.

Maar niet alle analysten zijn overtuigd van de revolutie van Cheyre, zoals sommigen de wending noemen. Militair analyst Raul Sohr tekent aan dat de militairen zich onverminderd autonoom gedragen en dat de politici, inclusief de minister, hen hun gang laten gaan.

De strijdkrachten staken bijvoorbeeld honderd miljoen dollar in de ontwikkeling van een waardeloze raketinstallatie en geen haan kraait ernaar. De verklaringen van Cheyre getuigen vooral van politieke handigheid, meent Sohr: 'Ik zie geen oprechte spijt. De militairen zijn aan het onderhandelen en dit zijn hun concessies.

Aanvankelijk dachten de militairen dat met een amnestiewet (uit 1979) en met de tijd de eenheid vanzelf zou weerkeren, maar dat was verkeerd ingeschat. De dictatuur bleef actueel, er lopen honderden processen, er zijn momenteel 240 ex-militairen veroordeeld. En als de Chileense justitie een zaak sluit, zijn er de Garzons en andere buitenlandse rechters die kwesties aanhangig kunnen maken.

Moderne strijdkrachten onderwerpen zich aan de wet en staan boven de partijen. Maar in Chili worden de militairen door de meeste mensen nog steeds gezien als een belangenorganisatie van ultrarechts en ondernemers. Politici interesseren zich niet voor militaire kwesties tenzij het de mensenrechten betreft. En de discussie en de meningen van geüniformeerden die het publiek tot voor kort bereikten waren slechts die van officieren van Pinochet, goed georganiseerd in de club van ex-militairen. Sohr:'Cheyre wil de strijdkrachten moderniseren en de mensenrechtenkwestie staat in de weg.'