Lees hier het liveblog over de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen terug

BBB wordt niet in alle waterschappen de grootste partij. In zeker vijf waterschappen, is een andere partij de winnaar, zo blijkt uit de voorlopige uitslagen. In totaal zijn er 21 waterschappen, van vijftien is nu een voorlopige uitslag bekend. BBB werd wel de grootste in alle provincies. 

In Waterschap De Dommel behaalde Water Natuurlijk zeven zetels en krijgt BBB vier zetels. In Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, waar PvdA met zes zetels de grootste lijkt te worden, is BBB met drie zetels pas de vijfde partij.

In tien van de vijftien waterschappen stevent BBB wel af op een overwinning. In Drents Overijsselse Delta behaalt BBB naar verwachting negen zetels en volgt Water Natuurlijk met vijf zetels als tweede partij. Ook in Rijn en IJssel haalt BBB negen zetels en Water Natuurlijk vijf zetels.

BBB stevent af op het grootste totale zetelaantal. In de vijftien waterschappen met een voorlopige uitslag, heeft BBB 93 zetels behaald. Water Natuurlijk, een partij die onder meer wordt gesteund door GroenLinks en D66, heeft in deze waterschappen 66 zetels behaald. De PvdA en de VVD hebben beide 35 zetels veroverd. In de uitslag kunnen nog kleine wijzigingen komen, want nog niet alle stemmen zijn geteld.

Laura Hoogenraad en Xander van Uffelen

De drie grootste coalitiepartijen hebben in de laatste week voorafgaand aan de verkiezingen met een flinke injectie in advertenties nog geprobeerd een nederlaag af te wenden. D66, VVD en CDA waren veruit de grootste adverteerders op radio, tv, online en print, blijkt uit de meest recente cijfers van onderzoeksbureau Nielsen.

D66 is met ruim 1,2 miljoen euro aan bruto bestedingen de grootste adverteerder, op de voet gevolgd door de VVD met bijna 1 miljoen euro. Het CDA besteedde ruim 400 duizend euro. Die bedragen betreffen de afgelopen vijf weken, maar het grootste deel werd in de laatste week uitgegeven. 

De bedragen van Nielsen geven de marktwaarde aan van een advertentie, de partijen kunnen als ze korting hebben bedongen minder hebben betaald. De advertentiecijfers gaan over de laatste weken tot en met zondag 12 maart, de cijfers van de laatste dagen voor de verkiezingen zijn nog niet bekend.

Door de eindsprint in de laatste week lijken de uitgaven van politieke partijen ook hoger uit te komen dan bij de provinciale verkiezingen in 2019. Door alle partijen is in aanloop naar de verkiezingen zeker 4 miljoen euro uitgegeven.

Xander van Uffelen

De BoerBurgerBeweging (BBB) is in iedere provincie de grootste partij geworden bij de Provinciale Statenverkiezingen. In Utrecht wist de partij 13,2 procent van de stemmen de halen en hield daarmee zowel GroenLinks (12,8 procent) en VVD (11,9) nipt achter zich. Eerder werd duidelijk dat ook in Noord-Holland de BBB die partijen net wist te verslaan.

In andere provincies was het verschil groter. In provincies zoals Drenthe (33,5 procent) en Overijssel (31) won de partij van Caroline van der Plas met klinkende cijfers.

Ook bij de waterschapsverkizingen komt de BBB als grote winnaar uit de bus. Uit cijfers blijkt dat de BBB in minstens zes van de 21 waterschappen de grootste wordt. Die uitslagen zijn gebaseerd op de voorlopige gegevens van twaalf waterschappen.

Redactie

Op Bonaire zijn Demokrat en UPB, met beide 3 zetels, de grootste partijen bij de lokale verkiezingen geworden. Coalitiepartij MPB heeft een verlies geleden. Zij gaan van vier naar twee zetels, blijkt uit de voorlopige uitslag. De coalitie van UPB en MPB behoudt daarmee een meerderheid en heeft uitzicht op verder besturen.

‘We zijn er niet alleen in stemmen op vooruitgegaan, maar behouden ook het aantal zetels. Ik heel erg blij’, reageerde UPB-leider James Kroon tegenover Caribisch Netwerk. De partij krijgt er een zetel bij. ‘Ik kijk hoopvol en in alle rust naar wat er de komende dagen gaat gebeuren. Wij willen een stabiel bestuur vormen voor Bonaire.’

De Bonairiaanse eilandsraad telt negen zetels. Op basis van de voorlopige uitslag, zou de huidige coalitie van UPB (3 zetels) en MPB (2 zetels) verder kunnen besturen. Toch houdt Kroon alle opties open, zegt hij.

Redactie

Ook bij de waterschapsverkiezingen is de BBB hard op weg naar een grote winst. Dat blijkt uit een voorlopige uitslag die de Unie van Waterschappen heeft gepubliceerd. Deze uitslag is gebaseerd op gegevens van twaalf van de 21 waterschappen.

In ten minste zes waterschappen lijkt de BBB momenteel de grootste te worden. De partij doet voor het eerst mee aan deze verkiezingen. Over de opkomst valt op basis van de eerste gegevens nog geen goed beeld te schetsen.

Ook WaterNatuurlijk, een samenwerkingsverband tussen GroenLinks, D66 en Volt, scoort vooralsnog goed. Deze partij lijkt in zeker vier waterschappen op weg naar een overwinning. Daarnaast stevent de PvdA volgens de Unie af op zetelwinst, terwijl de CDA, de VVD en 50Plus juist zetels inleveren.

Het tellen gaat volgens de Unie langzamer dan gebruikelijk is bij de waterschapsverkiezingen. Daardoor hebben sommige gemeenten hun uitslagen nog niet doorgegeven aan de betreffende waterschappen. Een van de redenen voor de vertraging is het grote aantal partijen dat meedeed. De grotere stembiljetten maken het tellen lastiger.

Pepijn de Lange

BBB wordt de grootste partij in Zuid-Holland, blijkt uit de voorlopige uitslag. De partij van Caroline van der Plas haalt 13,7 procent van de stemmen, de VVD eindigt als tweede.

In Gelderland is de overwinning nog groter. Daar haalt BBB bijna 23,8 procent van de stemmen, aldus de voorlopige uitslag. Ook daar is de VVD de tweede partij, op ruime afstand. De liberalen halen 10 procent van de stemmen. Het CDA verliest daar flink en gaat van ruim 11 terug naar 7 procent. 

Van nog twee provincies worden voorlopige uitslagen verwacht. Dat zijn Noord-Holland en Utrecht. 

Joram Bolle

Veel waterschappen zouden rond dit tijdstip hun voorlopige verkiezingsuitslag publiceren of al hebben gepubliceerd, maar door vertraging bij het stemmen tellen is het beeld in veel regio’s nog incompleet. Dat meldt de Unie van Waterschappen. Naar verwachting publiceert de Unie om 17.00 uur wel een tussenstand van de voorlopige uitslagen die al binnen zijn.

Net als de waterschappen Friesland en Scheldestroom heeft Gooi, Amstel en Vechtstreek wel al een voorlopige uitslag bekendgemaakt. Op basis van 90 procent van de stemmen is de PvdA de grootste in dit waterschap. De partij wint twee zetels en stijgt daarmee naar zes.

BBB boekt in Gooi, Amstel en Vechtstreek de grootste winst en komt binnen met drie zetels. Het aantal gewonnen zetels is ook in dit waterschap groter dan het verlies: door het wegvallen van een aantal geborgde zetels werden er dit jaar meer plekken vergeven via de stembus.

Sjors Hofstede

Ook in de provincie Noord-Brabant is de BBB de grootste partij geworden. Volgens de voorlopige uitslag hebben Caroline van der Plas en de haren uit op 18,2 procent van de stemmen gehaald. In de Provinciale Staten komt de BBB daarmee uit op 11 zetels. De VVD komt met 14,1 procent van de stemmen op de tweede plaats: 9 zetels.

De strijd om de derde plaats is nog spannend. GroenLinks staat in de voorlopige uitslag op 7,7 procent van de stemmen, de PvdA en de SP ieder op 7,6 procent. Samen zijn GroenLinks en de PvdA (15,3 procent) in deze provincie procentueel wel groter dan de VVD, maar niet dan de BBB. De twee linkse partijen hebben alleen in Zeeland met een gezamenlijke lijst aan de verkiezingen meegedaan, maar willen wel samenwerken in de Eerste Kamer.

Nu de voorlopige uitslag van Noord-Brabant binnen is, is het nog wachten op vier provincies. Noord-Holland, Zuid-Holland, Gelderland en Utrecht moeten hun voorlopige uitslag nog bekendmaken.

Pepijn de Lange

Bekijk hier alle uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen die tot dusver binnen zijn.

De BBB staat in de nieuwste prognose van het ANP op zestien zetels en zal mogelijk zelfs zeventien zetels halen in de Eerste Kamer. Daarmee wordt de nieuwkomer groter dan de gezamenlijke fractie van GroenLinks en PvdA en dus de grootste partij in de senaat. Eerder werd het aantal zetels van BBB nog op vijftien ingeschat, evenveel als de linkse partijen samen. GroenLinks-PvdA blijft op dat aantal steken in de prognose. 

De nog grotere winst van BBB lijkt de ChristenUnie een zetel te kosten. De regeringspartij komt uit op twee zetels, in plaats van de drie die het had in de exitpolls.

Dat de BBB beter zou scoren dan in de exitpolls van gisteravond werd verwacht, liet zich al aantekenen. In alle zeven provincies met een voorlopige uitslag is BBB de grootste in de voorlopige uitslag.

Dylan van Bekkum

Vier jaar geleden was Forum voor Democratie nog de grote winnaar bij de Provinciale Statenverkiezingen. Daar is weinig meer van over, de partij lijkt niet meer dan een zeteltje in de Eerste Kamer over te houden.

In de vijf gemeenten waar FvD in 2019 het beste scoorde, verliest de partij van Thierry Baudet minstens 20 procentpunten. Van de bijna 41 procent van de stemmen die FvD in Edam-Volendam haalde, is minder dan 6 procent over. 

Daar profiteert JA21 van in de Noord-Hollandse gemeenten, net als in Forum-gemeenten Voorne aan Zee, Katwijk, Albrandswaard en Zandvoort. De afsplitsing van FvD scoort minstens 7 procent van de stemmen en is in veel van zulke gemeenten de derde of vierde partij. De PVV lijkt in elk geval een deel van de kiezers die het kwijtraakte aan FvD in zulke gemeenten weer terug te hebben gewonnen.

Vaak doet de BBB het ook goed in deze gemeenten, maar niet veel hoger dan het landelijk gemiddelde van zo’n 19 procent.

Dylan van Bekkum

De BBB is in de voorlopige uitslag van Limburg de grootste partij. Met 10 van de 47 zetels is de overmacht wel minder groot dan in andere provincies. 

Het CDA scoorde altijd goed in Limburg en was de grootste partij, maar levert vier zetels in. Daarmee is het niet eens de tweede partij: dat is de PVV van Venloër Geert Wilders, ondanks een zetel verlies. De VVD heeft net als het CDA vijf zetels.

Dylan van Bekkum

De eerste tekenen wijzen erop dat BBB ook in de waterschappen een spectaculaire overwinning heeft geboekt. De waterschappen Friesland en Scheldestromen (Zeeland) hebben als eerste van 22 de voorlopige uitslag gepubliceerd. In allebei de waterschappen is BBB de grootste met zeven zetels.

Ook hier lijkt het CDA veel zetels kwijt te raken. Over het algemeen zijn de verliezen beperkt. Dat komt omdat er deze waterschapsverkiezingen meer zetels worden verdeeld. Voorheen waren meer zetels al gereserveerd, bijvoorbeeld voor natuur- en landbouworganisaties.

Zowel in Friesland als Zeeland is de opkomst, met respectievelijk 65 en 57 procent, hoger dan in 2019. 

Sjors Hofstede

Volgens natuur- en milieuorganisaties verandert de winst van de BBB niets aan de problemen omtrent stikstofuitstoot en het herstel van natuurgebieden. ‘Natuurherstel is vandaag en morgen even noodzakelijk als gisteren’, zegt Natuurmonumenten. ‘Natuur en de agrarische sector kunnen prima samen.’

Dat onderschrijft Natuur & Milieu. ‘De urgentie van het aanpakken van de klimaatcrisis en de natuurverslechtering worden niet kleiner van verkiezingen’, zegt directeur Marjolein Demmers. Johan Vollenbroek van MOB, die tal van stikstofrechtszaken won, is pessimistischer. Nederland zal vastlopen als de winst van BBB ertoe leidt dat stikstofbeleid niet doorgaat, denkt hij. ‘Een halvering van de veestapel is de enige uitweg.’

Dylan van Bekkum

In Groningen heeft 23,6 procent op de BBB gestemd, volgens de voorlopige uitslag. Dat is goed voor twaalf zetels. Daarmee is de nieuwkomer ook daar de grote winnaar. In alle zes de provincies met een voorlopige uitslag is de partij van Caroline van der Plas de grootste.

Vier jaar geleden was GroenLinks nog de grootste partij in Groningen, gevolgd door de PvdA en FvD. Met 10 procent lijkt de PvdA er nu de tweede partij te worden, gevolgd door GroenLinks (9,6 procent). De twee linkse partijen zaten de afgelopen vier jaar in het provinciebestuur. FvD houdt slechts één van de vijf zetels over. 

De andere partijen in de Groningse coalitie, ChristenUnie, VVD, CDA en D66, verloren allemaal bij deze verkiezingen. Het huidige provinciebestuur verliest daarmee de meerderheid. De opkomst is met 62,5 procent ruim 6 procentpunten hoger dan vier jaar geleden.

Dylan van Bekkum

Waar nieuwe partijen Volt, JA21 en natuurlijk BBB deze verkiezingen goed scoorden, beleefde BVNL een hele slechte verkiezingsavond. De partij van Wybren van Haga wist op geen enkele manier te profiteren van het verlies van FvD, de partij waaruit BVNL ontstaan is.

De partij deed in elke provincie mee, maar haalt zeer waarschijnlijk nergens zetels. Daarmee verschijnt BVNL ook niet in de Eerste Kamer. In de Kamer heeft BVNL weliswaar drie zetels, maar die zijn niet op eigen kracht verkregen. Die nam Van Haga in augustus 2021 mee toen hij FvD verliet.

Het lijkt erop dat voor BVNL, dat concurreert met PVV, FvD, JA21 en BBB, geen electorale plek is in Nederland.

Dylan van Bekkum

Boerenorganisaties en actievoerders zijn blij met de grote overwinning die de BBB heeft behaald. ‘De komende dagen worden heel wat vlaggen weer andersom opgehangen om de burgers te bedanken’, zegt Sieta van Keimpema van Farmers Defence Force (FDF), de radicaalste actiegroep. Afgelopen zaterdag kon Van der Plas wegens bedreigingen niet aanwezig zijn bij een protest van FDF in Den Haag.

Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO) noemt de verkiezingsuitslag ‘een belangrijke winst voor onze boeren en het vitale platteland’. Volgens voorzitter Sjaak van der Tak moet kabinet het stikstofbeleid nu wel wijzigen. ‘Er moet ruimte komen voor realistische doelen en nieuw draagvlak voor het landbouwakkoord en de stikstofaanpak’, zegt de voorzitter in een reactie. Van der Tak houdt wel vol dat LTO ‘politiek kleurenblind’ is.

Agractie, een andere organisator van boerenprotesten, spreekt van een ‘ruk naar redelijkheid’. ‘Er zijn twee stoelpoten van het kabinet weggezaagd. Als de coalitiepartijen toch willen doorgaan met hun desastreuze plannen zullen wij niet rusten voor de laatste stoelpoten ook weggezaagd zijn’, stelt Agractie in een reactie.

Dylan van Bekkum 

Ook in Friesland is BBB verreweg de grootste partij, zo blijkt uit de voorlopige uitslag. De partij van Caroline van der Plas haalt daar vijftien zetels. Het profiteert van de halvering van het CDA, dat in 2019 nog de grootste partij was. In alle vijf de provincies waarvan een voorlopige uitslag bekend is, is BBB de grootste geworden.

De PvdA verliest een zetel, desondanks worden de sociaal-democraten in Friesland de tweede partij, met vijf zetels. Provinciale partij FNP Fryslân behoudt vier zetels. De opkomst in Friesland was relatief hoog, met 65,5 procent zelfs de hoogste van Nederland.  

Dylan van Bekkum

De BBB gaat alleen besturen als in het coalitieakkoord zwart-op-wit komt te staan dat boeren niet onteigend worden. Dat zei frontvrouw Caroline van der Plas vanochtend bij Goedemorgen Nederland. Als de provinciale BBB-afdelingen die lijn volgen, kan het kabinet in grote problemen komen. 

Om de stikstofuitstoot voor 2030 te halveren, wil het kabinet onder meer met financiële regelingen boeren verleiden te stoppen met hun agrarische bedrijf. Als het met vrijwillige regelingen niet snel genoeg gaat, zullen volgens het kabinet boeren gedwongen moeten worden te stoppen. 

Het zijn de provincies die het stikstofbeleid moeten uitvoeren. In veel provincies, zoals Overijssel en Drenthe, is het met de voorlopige uitslag vrijwel onmogelijk zonder de BBB te besturen. ‘Het moet gewoon keihard in het coalitieakkoord komen te staan, dat in de provincies waar wij in de coalitie komen we dat niet gaan doen’, zei Van der Plas over onteigening. 

Ze wil ook een streep zetten door de deadline van 2030. Toch hoopt Van der Plas dat andere partijen ‘echt openstaan’ voor de BBB. Minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof (VVD) zei gisteravond dat de verkiezingsoverwinning van de BBB niets verandert aan de stikstofproblematiek. ‘Er zullen keuzes gemaakt moeten worden’, zei ze. ‘Je kunt niet zeggen: ik ga geen stikstofbeleid voeren, maar ik wil wel huizen bouwen.’

Dylan van Bekkum

De voorlopige opkomst voor de Provinciale Statenverkiezingen is 57,5 procent, terwijl ‘pas’ 88,5 procent van de stemmen geteld is. De opkomst is nu al iets hoger dan in 2019, toen ging het om 56,2 procent. Het is daarmee de hoogste opkomst sinds 1987.

In Friesland lijkt de opkomst tot nu toe het grootst met 65,5 procent, terwijl in Noord-Holland de opkomst het laagst lijkt te zijn met 51,3 procent. In de exitpoll van Ipsos gisteravond was het opkomstpercentage 61. 

Dylan van Bekkum

Hoewel nog niet alle uitslagen binnen zijn, is BBB onmiskenbaar de grote winnaar van de verkiezingen. Aan de hand van wat de Volkskrant eerder schreef, kun je de nieuwkomer beter leren kennen.

• De aandacht richt zich op Caroline van der Plas, maar de partij is meer dan de frontvrouw alleen, concludeerden Avinash Bhikhie en Natalie Righton op een partijbijeenkomst in november.

• De provinciale kopstukken zijn veelal spijtoptanten van andere politieke partijen. VVD is hofleverancier. Lees hier de reportage die Arnout Brouwers schreef over de presentatie van de provinciale lijsttrekkers.

• Een van die spijtoptanten is Ilona Lagas, die mogelijk een fractie van vijftien zetels in de Eerste Kamer gaat leiden. Dertig jaar was ze namens de VVD actief in de Overijsselse gemeentepolitiek. Lees hier het profiel dat Yvonne Hofs over haar schreef.

• BBB doet het ontzettend goed in Overijssel. Regio-correspondent Pieter Hotse Smit onderzocht voor de verkiezingen al waarom de partij daar zo aanslaat.

• BBB moet haast wel een gaan besturen in meerdere provincies en wordt daarmee mede-verantwoordelijk voor het stikstofbeleid. In een interview met Yvonne Hofs legt Van der Plas haar stikstofvisie uit. ‘Wij stellen heel reëel beleid voor. We zeggen niet dat er niks moet gebeuren. Het probleem is alleen dat de Nederlandse natuurbeschermingswet helemaal dichtgetimmerd is.’

BBB heeft in Overijssel, de thuisprovincie van leider Caroline van der Plas, 31,1 procent van de stemmen gehaald. Dat blijkt uit de voorlopige uitslag. Het is hetzelfde percentage dat de partij in de eerste exitpoll van Ipsos gisteravond scoorde. 

Geen van de andere partijen haalt in Overijssel meer dan 10 procent van de stemmen. CDA, tot deze verkiezingen altijd de grootste in Overijssel, is de tweede partij met 8,2 procent. Vier jaar geleden was dat nog 17,1 procent.

Dylan van Bekkum

De BoerBurgerBeweging (BBB) trekt in heel Nederland stemmers, maar in het oosten is de overwinning het grootst. Dit blijkt uit de voorlopige uitslagen van 291 gemeenten. Nog niet overal is het tellen afgerond. In de gemeenten Tubbergen en Dinkelland haalt de BBB zelfs een absolute meerderheid, met 58,8 en 52,3 procent van de stemmen. In Tubbergen protesteerden inwoners afgelopen zomer massaal tegen de komst van een nieuw asielzoekerscentrum dat in een hotel gevestigd zou worden.

Bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen slaagde geen enkele partij er in om in een gemeente meer dan 50 procent van de stemmen te halen. Het dichtst bij kwam het CDA, met 41,8 procent van de stemmen. Opvallend: dat was ook in Tubbergen. Daar krijgt het CDA nu 11,2 procent van de stemmen, bijna driekwart minder dan bij de vorige Statenverkiezingen.

De minste stemmen verkreeg de BBB van alle gemeenten tot nu toe in Amsterdam, 5,1 procent en in Utrecht, 5,2 procent. 

Serena Frijters

In de eerste drie provincies met een voorlopige uitslag, Drenthe, Zeeland en Flevoland, is de BBB de grootste partij geworden. In Drenthe haalt de BBB zelfs 17 van de 43 zetels. 

Maar ook in Flevoland en Zeeland, waar de BBB respectievelijk tien en negen zetels haalt, lijkt het praktisch onmogelijk een meerderheidscoalitie te vormen zonder de nieuwkomer.  

In Overijssel, waar de BBB in de exitpoll van Ipsos meer dan 30 procent van de stemmen heeft gekregen, lijkt de formateur ook niet om de partij heen te kunnen. De komende weken moet blijken welke partijen met de BBB om tafel willen. 

De BBB onderschrijft het kabinetsbeleid op het gebied van stikstof niet. Juist in bijvoorbeeld Overijssel, Flevoland en Drenthe zijn veel agrarische bedrijven en is het voor het kabinet van belang dat er vooruitgang wordt geboekt met het terugdringen van de stikstofuitstoot. 

Dylan van Bekkum

In Duitsland en België besteden media donderdag aandacht aan de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland en de overwinning van de BoerBurgerBeweging (BBB).

‘Historisch en ongezien’, noemt VRT Nieuws de overwinning van de partij. De Morgen spreekt van een ‘monsterzege’ van BBB, die de regering van premier Rutte in ‘een crisissfeer’ brengt.

‘Boerenpartij slaat iedereen met verstomming’, kopt De Standaard. De Belgische krant schrijft dat de uitslagen de regeringspartijen ‘midscheeps’ raken. 

De Rheinische Post noemt de winst van de ‘rechts-populistische BoerBurgerBeweging’ een nederlaag voor de regering die de stabiliteit van de coalitie bedreigt.

Het Duitse persbureau DPA stelt dat de ‘woede van de kiezers’ het kabinet van Mark Rutte ‘een dramatische afstraffing’ heeft gegeven. Volgens het persbureau is de stabiliteit van de regering in gevaar. (ANP)

BBB blijft ruim op winst met de verwachte zetels voor de Eerste Kamer, die in mei door de nieuwe Provinciale Staten wordt gekozen. De partij van Caroline van der Plas komt na telling van 85 procent van de stemmen uit op vijftien zetels. GroenLinks en de PvdA, die in de senaat één fractie gaan vormen, komen ook op vijftien zetels. Dat is één zetel meer dan zij nu samen hebben.

Deze voorlopige prognose van de ANP-Verkiezingsdienst sluit donderdagochtend vroeg aan bij de uitkomst van de exitpolls van Ipsos/NOS die woensdagavond naar buiten werd gebracht.

Als tweede partij komt op afstand regeringspartij VVD uit op tien senaatszetels, twee minder dan de liberalen er nu hebben. D66 heeft in deze prognose zes zetels en het CDA vijf, een verlies van respectievelijk één en vier zetels.

PVV en Partij voor de Dieren komen (PvdD) nu elk uit op 4 zetels en 3 senaatszetels liggen in het verschiet voor de SP, JA21 en ChristenUnie. FvD en Volt zouden op twee senaatszetels uitkomen en één zetel zou gaan naar de SGP, 50Plus en de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF), een landelijk samenwerkingsverband van regionale partijen.

De komende uren kan de voorlopige prognose voor de senaat weer veranderen, omdat de voorlopige uitslagen van een aantal grotere gemeenten nog moet binnenkomen. (ANP)

Het lijkt er niet op dat de ‘linkse wolk’ van PvdA en GroenLinks samen de winst halen waar de partijen op hoopten. Op basis van ruim 80 procent van de getelde stemmen staat de combinatie op verlies. De partijen halen samen 16,8 procent. In 2019 was dit nog 18,9 procent.

Steden als Leeuwarden en Nijmegen zijn nog niet meegenomen in de telling, en ook de uitslagen van bijvoorbeeld Amsterdam en Rotterdam zijn nog niet compleet. Maar de kans is klein dat die uitslagen het landelijke beeld veel doen kantelen.

Het is nog niet te zeggen wat deze verwachte uitslag betekent voor de rol van de linkse partijen in de Eerste Kamer. Nu zijn zij daar samen al de grootste, en de coalitie kijkt vaak naar hen in de zoektocht naar een meerderheid. Het is nog niet duidelijk of de linkse partijen die sleutelrol houden, of dat zelfs hun zetels niet genoeg zijn voor een meerderheid in de senaat.

De partijen namen het samen op in een ‘tweestrijd’ tegen de VVD van premier Mark Rutte. Die had eerder gewaarschuwd voor een ‘linkse wolk’ die de politiek zou bedreigen. De VVD richtte de hele campagne haar pijlen op de linkse partijen en liet de BBB van Caroline van der Plas zo veel mogelijk met rust. (ANP)

Lees ook: De grootste of niet, linkse samenwerking PvdA en GroenLinks dendert door

De BoerBurgerBeweging (BBB) wordt in een klap veruit de grootste partij in de Provinciale Staten van Drenthe. Ruim eenderde van de kiezers stemde op de partij van Caroline van der Plas. De PvdA, vier jaar geleden nog de winnaar met 14,1 procent, is nu met 9,4 procent de tweede partij.

De Drentse kiezer heeft afgerekend met de landelijke coalitiepartijen. Haalden VVD, D66, CDA en ChristenUnie vier jaar geleden samen nog 36 procent van de stemmen, nu is dat nog maar 22 procent. Vooral VVD en CDA krijgen rake klappen.

Van de partijen die nu al vertegenwoordigd zijn in de Provinciale Staten, weet alleen de Partij voor de Dieren een bescheiden winst te boeken, van 3,4 naar 4,2 procent. De grootste verliezer is ook hier Forum voor Democratie met 3 procent van de stemmen, tegen 13,5 procent in 2019.

Met 19,7 procent van de stemmen is BBB ook de grootste partij geworden in Zeeland. Daarmee wordt CDA van de troon gestoten.

De nummer twee is de lijstcombinatie Partij van de Arbeid/GroenLinks, die 13,4 procent behaalde. Daarna volgen de SGP (12,5), de onttroonde CDA (11,4) en de VVD met 8,9 procent. Forum voor Democratie, in 2019 nog goed voor 5 zetels, houdt er waarschijnlijk maar één over. (ANP)

Flevoland is de eerste provincie met een voorlopige verkiezingsuitslag voor de Provinciale Statenverkiezingen. De BoerBurgerBeweging is de winnaar met 20,8 procent, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De VVD eindigt als tweede partij met 9,9 procent, 3,3 procentpunt minder dan bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019.

De PVV (7,7 procent), PvdA (7,6 procent) en GroenLinks (6,9 procent) maken de top-5 compleet. 

In Almere, de grootste stad van de provincie, haalde BBB 13,8 procent van de stemmen binnen. Bij de vorige verkiezingen kwam Forum voor Democratie (FVD) met 18,8 procent van de stemmen als winnaar uit de bus. Forum houdt daar 4,6 procent van over.

De VVD is met 11,4 procent van de stemmen opnieuw de tweede partij in Almere geworden, maar moest wel inleveren. De liberalen haalden vier jaar geleden 13,1 procent van de stemmen. (ANP)

De VVD blijft met 13,6 procent de grootste partij in Den Haag, ondanks een verlies van 1,7 procentpunt ten opzichte van vier jaar geleden. GroenLinks volgt met 13 procent van de stemmen en daarna D66 met 10,7 procent. De verliezer is Forum voor Democratie; die partij zag  de 14,6 procent van stemmen de vorige verkiezingen slinken naar 3,8 procent.

BBB krijgt in de hofstad 8,7 procent van de stemmen, goed voor een vierde plek. Andere nieuwkomers JA21 en Volt kregen respectievelijk 4,3 procent en 3,7 procent van de stemmen in Den Haag.

47,6 procent van de inwoners is naar de stembus gegaan, minder dan in 2019 (49,7 procent). In veel andere gemeenten lag de opkomst juist een stuk hoger dan vier jaar geleden. (ANP)

In de Groningse gemeente Westerwolde, waar ook het dorp Ter Apel onder valt, heeft de BoerBurgerBeweging (BBB) ruim 39 procent van de stemmen gekregen. De PVV werd daar de tweede partij, met 9,4 procent van de stemmen.

Afgelopen zomer werd het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel overspoeld, waardoor veel mensen buiten moesten slapen. Het centrum zat lange tijd overvol. In augustus klaagde een groep omwonenden over overlast die zij ervoeren, die zou zijn veroorzaakt door asielzoekers. Ze liepen toen een protestmars naar het aanmeldcentrum.

Na de BBB en de PVV kreeg de Partij van de Arbeid de meeste stemmen: 7,6 procent. Erna volgen VVD (5 procent), GroenLinks (4,7 procent) en Groninger Belang (4,6 procent). (ANP)

De kiezer heeft de coalitie duidelijk de rug toegekeerd, ziet PvdA-leider Attje Kuiken in de exitpolls van de Provinciale Statenverkiezingen. ‘Dat ze dit zich aan moeten trekken is een feit’, zegt Kuiken verder. ‘En dat heel veel zaken gewoon fundamenteel anders moeten.’

Het kabinet weet de wooncrisis niet op te lossen en laat ‘de natuur achteruit hollen’, meent Kuiken. ‘Dat ziet de kiezer natuurlijk ook.’ Die kiezer stemde overigens vooral voor de BoerBurgerBeweging (BBB), die als nieuwkomer ineens met vijftien zetels in de Eerste Kamer lijkt te komen. Kuiken feliciteerde BBB-leider Caroline van der Plas. ‘Ze heeft een knappe campagne gedraaid.’

Volgens de PvdA-voorvrouw is er bij veel kiezers onzekerheid en weten zij nu niet goed wat zij van de politiek kunnen verwachten. ‘Of ze nog rond kunnen komen, of ze een huis kunnen vinden.’ Daarom hebben veel kiezers volgens Kuiken op de PvdA gestemd, maar het kabinet ‘moet zich dit aantrekken’. De partij lijkt er een Eerste Kamerzetel bij te winnen, op basis van exitpolls van Ipsos voor de NOS. (ANP)

PVV-leider Geert Wilders lijkt niet stil te willen staan bij het verlies dat zijn partij – van 5,6 procent naar 4,2 procent in de Eerste Kamer, goed voor vier zetels – vanavond lijkt te lijden. De coalitie krijgt volgens hem ‘terecht een forse draai om de oren’. 

Ondanks dat electorale concurrenten als BBB en JA21 de proteststem deels van de PVV lijken af te snoepen, is Wilders opvallend positief. ‘Het kabinet heeft zijn langste tijd gehad en de PVV de mooiste tijd nog voor zich!’ SP-leider Lilian Marijnissen, tevens een verliezer deze verkiezingen, had een vergelijkbare boodschap. Zij sprak over een ‘dikke middelvinger’ voor het kabinet. 

Wilders erkende niet te kunnen concurreren met de BBB deze verkiezingen. ‘Van der Plas komt als een komeet de Eerste Kamer binnen, daar viel niet tegenop te boksen’, zei Wilders.

Dylan van Bekkum

Partij van de Dieren-leider Esther Ouwehand is in haar nopjes met de kleine overwinning die haar partij lijkt te boeken. ‘We winnen, opnieuw, de verkiezingen.’ Als de exitpolls van Ipsos waarheid worden, krijgt de partij er in Overijssel een zetel bij en in Noord-Holland twee. In de Eerste Kamer wint PvdD dan één zetel.

‘Steeds meer Nederlanders vinden dat er een einde moet komen aan de bio-industrie’, zei een uitzinnige Ouwehand. ‘Die kiezen voor dieren, het klimaat, hun gezondheid en leefomgeving. Onze beweging groeit als biologische kool.’

Dylan van Bekkum

Leider Caroline van der Plas klom zojuist in Bathmen op het podium om te reageren op de verkiezingswinst van BBB, voor haar partijgenoten. Volgens Van der Plas was de uitslag – de partij wordt waarschijnlijk de grootste in de Eerste Kamer – ‘niet normaal’.

Tegelijk wilde ze laten zien dat haar partij juist ontzettend normaal is: ‘Het zijn allemaal normale burgers die gestemd hebben. Boeren die bang zijn voor hun voortbestaan, op een plek waar ze al generaties leven en wonen.’

Van der Plas vermoedt dat burgers die hun vertrouwen in het kabinet hebben verloren massaal naar de stembus zijn gegaan: ‘Ze hebben hun stem laten horen, en hoe.’

Joram Bolle

Ook CDA-leider Wopke Hoekstra heeft inmiddels de BBB gefeliciteerd met haar overwinning. ‘Wat zij gedaan hebben is heel erg knap’, zei Hoekstra, omringd door partijgenoten. ‘Ook een aantal andere partijen heeft een knappe uitslag laten zien. We hebben te maken met een aardverschuiving die we in jaren niet op dit niveau gezien hebben.’

Hoekstra bedankte alle leden die zich tijdens deze campagne voor het CDA hadden ingezet. Tegelijkertijd moest hij erkennen dat deze Provinciale Statenverkiezingen niet hebben gebracht waar de partij op had gehoopt. ‘Laat ik ook eerlijk zijn wat dit voor onszelf betekent. Dit is een buitengewoon bittere pil. Het is een slechtere uitslag dan wij allemaal hadden gehoopt.’

Hoekstra: ‘Het mocht deze keer niet zo zijn. Er rust op ons allemaal een grote verantwoordelijkheid om het vertrouwen terug te winnen en te vechten voor het Nederland zoals wij dat graag zien. Met inhoud, stabiliteit en samenwerken. Dat is uiteindelijk wat Nederland nodig heeft.’

Pepijn de Lange

De Partij voor de Dieren wint nu al een aantal verkiezingen achter elkaar, en ook in de exitpoll van Ipsos lijkt het een zetel te winnen. Het komt daarmee op vier zetels. Als die exitpoll werkelijkheid blijkt, betekent het dat de partij sinds 2011 bij iedere Provinciale Statenverkiezingen een zetel wint in de Eerste Kamer. 

Daarmee zou de partij groter worden dan de SP, die drie zetels heeft in de exitpoll. Sinds Lilian Marijnissen in maart 2017 leider werd van de socialisten, verloor de SP in alle zes de verkiezingen die volgden. In een eerste reactie lijkt Marijnissen niet aan opstappen te denken. ‘Er is een dikke proteststem uitgebracht, het is aan ons daarmee aan de slag te gaan.’

Dat die proteststem al jaren aan de SP voorbij gaat, zei Marijnissen er niet bij. 

Dylan van Bekkum

De VVD is in de exitpoll stabiel, maar niet langer de grootste partij in de Eerste Kamer. ‘Ik wil natuurlijk beginnen met felicitaties aan Caroline van der Plas’, zei premier en VVD-leider Mark Rutte in een eerste reactie. ‘Zij lijkt vanavond een grote overwinning te boeken en daar wil ik haar mee feliciteren. Dat heeft ze vreselijk knap gedaan met haar partij.’

Over de eigen prestaties was Rutte minder tevreden. ‘Dit is niet de winst die we wilden. De VVD zal natuurlijk bereid zijn om onze verantwoordelijkheid te nemen en mee te helpen in het bestuur van de provincies.’

Pepijn de Lange

Voor de huidige regering is de verkiezingsuitslag van vanavond een flinke dobber. In de eerste exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS komen de vier coalitiepartijen samen uit op 24 zetels. Dat betekent een verlies van acht zetels. De coalitie had al geen meerderheid.

Mogelijk dwingt deze verkiezingsuitslag het kabinet om een samenwerking te zoeken met wat premier Mark Rutte de afgelopen campagne de ‘linkse wolk’ noemde. GroenLinks (8 zetels) en PvdA (7 zetels) hebben samen genoeg zetels om de coalitie aan een kleine meerderheid te helpen (39 zetels).

Pepijn de Lange

Lees ook deze reportage van politiek verslaggever Avinash Bhikhie: De grootste of niet, linkse samenwerking PvdA en GroenLinks dendert door

BBB is van de nieuwkomers duidelijk de grootste winnaar. Maar ook Volt komt voor het eerst in de Eerste Kamer, volgens de exitpoll van Ipsos met twee zetels.

 JA21 profiteert van het verlies van Forum, dat ruim 11 procentpunt van de stemmen lijkt te verliezen. De partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga behaalt 4,2 procent van de stemmen, goed voor drie zetels.

Dylan van Bekkum

In de exitpolls voor drie provincies was BBB al de grootste, en dat lijkt ook het landelijke beeld te zijn. BBB behaalt in de exitpoll voor de Eerste Kamer 19 procent van de stemmen. Dat is evenveel als de combinatie van GroenLinks en PvdA. 

De samenwerking tussen PvdA en GroenLinks heeft de linkse partijen niet veel winst opgeleverd. Samen waren de partijen in de huidige Eerste Kamer al de grootste met veertien zetels. Maar pas na deze verkiezingen zullen de partijen één fractie vormen. In de eerste exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS lijken de partijen samen op vijftien zetels uit te komen, net als BBB.

De VVD lijkt stabiel te blijven, maar alle andere kabinetspartijen leveren wel in. Het CDA halveert in de exitpoll ruimschoots, van 13,3 naar 5,8 procent. De coalitie had al geen meerderheid in de Eerste Kamer. 

Joram Bolle & Dylan van Bekkum

Cindy Lodeizen had het een paar maanden geleden niet verwacht, toen ze zich kandidaat stelde voor de BBB in Drenthe. ‘Maar misschien heb ik na vanavond wel een nieuwe baan’, zegt de nummer 10 op de kieslijst, in het dagelijks leven bodemadviseur. ‘Ik wil niet te vroeg juichen. Maar hé, wij kunnen alleen maar winnen.’

In Drenthe is er nog geen exitpoll, dus zijn vooralsnog de ogen vooral gericht op schermpjes die berichten van over de provinciegrens brengen. ‘Laat maar zien’, jubelt BBB-lijsttrekker Gert-Jan Schuinder als de zetelverdeling uit Overijssel binnendruppelt vanuit de NOS-studio. ‘Allemaal verlies, behalve wij. Zeventien zetels! Dit is echt een feestje voor de democratie!’

Agnes Jongman uit Nieuw Ballinge, de nummer 2 op de lijst, weet dat de partij een grote verantwoordelijkheid wacht. ‘Mensen waarschuwen ons: geen Forum-toestanden. Maar daar hoeven ze niet bang voor te zijn, daar staan wij voor in. Wij kunnen ook compromissen sluiten.’

Jurre van den Berg

Campagneleider Derk Boswijk van de CDA reageert tegenover de NOS teleurgesteld op de eerste exitpolls. ‘Laat ik allereerst zeggen dat ik het enorm knap vind wat de BBB heeft gedaan’, aldus Boswijk. ‘Vanuit het CDA is het op geen enkele manier een uitslag waar wij tevreden over kunnen zijn. Het is voor ons een enorme shock.’ 

Boswijk zegt dat het CDA de onrust in het land wel heeft gezien, maar de plannen van zijn partij zijn niet overgekomen. ‘Dat is waardeloos om te zien.’

Pepijn de Lange

Het heeft er alle schijn van dat BBB ook in een derde provincie de grootste partij wordt. De nieuwkomer behaalde in Noord-Brabant, een belangrijke agrarische provincie, 19,5 procent van de stemmen volgens de exitpoll. Voorheen was de VVD de grootste. Die partij haalt nu in de exitpoll 14,4 procent van de stemmen. Daarmee zou het één zetel verliezen, het houdt in de exitpoll 9 zetels over.

Het CDA daalt ook in Brabant flink, van bijna 14 procent in 2019 naar 5,8 procent nu.  De PvdA wint wat en stijgt naar 8,2 procent.

In Noord-Brabant bleef de VVD in 2019 met Forum op twee procentpunten voor, maar het was wel de enige provincie waar de nieuwe partij mee ging besturen. Dat bestuur klapte uit onvrede bij coalitiepartners VVD, CDA en Lokaal Brabant over de landelijke lijn van FvD. Forum voor Democratie verliest net als in Noord-Holland en Overijssel gigantisch en houdt 2,7 procent over, aldus de exitpoll.

Joram Bolle

Ook in Overijssel wordt de BBB van Caroline van der Plas de grootste, op basis van de exitpolls. De partij krijgt liefst 31,3 procent van de stemmen, genoeg voor zeventien zetels. 

Het CDA, dat tientallen jaren de grootste partij was in de provincie, lijkt te halveren. De partij houdt in de exitpoll 8,5 procent van de stemmen over. Daarmee lijkt het de tweede partij te worden.

Met bijna eenderde van de stemmen lijkt er zonder de nieuwkomer niet te besturen. Ook voor het kabinet is dat van belang: juist in Overijssel, met veel beschermde natuurgebieden, is veel stikstofwinst te behalen. 

In Overijssel, de thuisprovincie van Van der Plas, peilde Ipsos op 3 maart negen zetels voor de BBB. Net als in Noord-Holland overtreft de partij dus de peilingen, zo lijkt het. 

Joram Bolle & Dylan van Bekkum

De partijen die een plekje in het Drents parlement hopen te veroveren, zijn vanavond bijeen in het Provinciehuis in Assen. Net als in Groningen, Friesland, Overijssel en Gelderland lijkt nieuwkomer BBB in Drenthe af te stevenen op een daverende verkiezingswinst.

Gert-Jan Schuinder houdt thuis in Zuidlaarderveen een paar varkens. Maar liever dan over zijn boerenhobby praat de lijsttrekker van de BBB in Drenthe over burgerzaken.

‘Hoe wij over stikstof en de wolf in Drenthe denken, dat weten de mensen inmiddels denk ik wel’, zegt hij. ‘Liever heb ik het over onze plannen met het vliegveld in Eelde, of over de verdubbeling van de N34 richting Emmen.’

Schuinder werd opgeleid als verpleegkundige, is al jaren manager in de zorg en voorzitter van de tennisclub in Zuidlaren. Hij benadrukt graag: de BBB is zeker geen one issue-partij. ‘Van heidelandschap tot winkelstraat’ positioneert de nieuwe partij zich in haar provinciale verkiezingsprogramma.

De partij zou volgens de laatste peiling in Drenthe wel eens eenderde van de stemmen kunnen halen, meer dan andere landelijke coalitiepartijen samen.

Door de machtsgreep van de BBB zullen veel provinciale colleges hun meerderheid verliezen, ook in Drenthe. Het zal tot hoofdbrekens leiden bij de informateurs, die dezer dagen aangezocht zullen worden om mogelijke coalities af te tasten.

Als de voortekenen niet bedriegen, is een college zónder BBB in Drenthe straks eigenlijk alleen in theorie mogelijk. Schuinder kondigde deze week al aan dat de BBB zich opmaakt voor formeren en besturen. Een kandidaat-gedeputeerde is beschikbaar, al houdt de lijsttrekker de naam nog even achter de hand.

Jurre van den Berg

De BurgerBurgerBeweging lijkt de grote winnaar te worden van de Statenverkiezingen in Noord-Holland. In de eerste exitpoll krijgt de partij 14,3 procent van de stemmen. Daarmee lijkt de partij de grootste te worden in de provincie. 

Het zou de partij negen zetels opleveren in de Noord-Hollandse Staten. Ze doen voor het eerst mee aan de Statenverkiezingen. In de peilingen werd BBB in Noord-Holland op ‘slechts’ vier zetels gepeild. 

‘Dit is echt niet normaal’, zei een beduusde BBB-leider Caroline van der Plas in een eerste reactie tegen de NOS. ‘Ja, ik vind het wel normaal. Maar dit had ik nooit verwacht. Gewoon de grootste partij.’

De tweede partij zou de VVD worden, met 13,3 procent van de stemmen. GroenLinks behaalt volgens de eerste exitpoll 12 procent van de stemmen, de PvdA 11,7 procent. De twee laatste partijen vormen in de Staten van Noord-Holland geen gezamenlijke fractie, wat ze in de Eerste Kamer wel zullen doen.

Van Forum voor Democratie, vier jaar geleden nog de grootste van Noord-Holland, blijft haast niets meer over. De thuisprovincie van partijleider Thierry Baudet scoort volgens de eerste exitpoll slechts 2,6 procent van de stemmen.

Joram Bolle & Dylan van Bekkum

Hoewel er nog heel wat mensen in de rij staan, kan in Amsterdam niet op alle plekken gestemd worden. Op meerdere locaties zijn de stembiljetten op, meldt stadsomroep AT5.

Bij een stembureau in stadsdeel Zuid kregen wachtenden te horen dat ze een halfuur laten terug moesten komen. Dan zouden de stembiljetten weer voorradig moeten zijn. De problemen leken zich vooral voor te doen in Amsterdam-Zuid en West.

De laatste opkomstcijfers uit Amsterdam zijn van 18.00 uur. Toen was 34,6 procent op komen dagen. Dat is ruim 10 procentpunt meer dan in 2019 rond die tijd. 

Joram Bolle

Nadat de stembussen zijn gesloten publiceert onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS een aantal exitpolls: eerste prognoses op basis van kiezersonderzoek bij verschillende stemlokalen. De NOS begint de uitslagenuitzending om 20.30 uur en zendt om 21.00 uur als eerste de exitpoll van Noord-Holland uit. Om 21.20 uur volgt de exitpoll van Overijssel en om 21.40 uur die van Noord-Brabant. Om 22.00 uur komt de eerste exitpoll voor de landelijke uitslag, die betrekking heeft op de Eerste Kamer.

De exitpolls geven een prognose van de uitslag, maar de daadwerkelijke uitslag kan meerdere procenten afwijken van de peiling. Vanaf 21.00 uur gaan de medewerkers van de stembureaus de stemmen tellen. In de loop van de avond en nacht komen per gemeente de stemmen binnen. De kleine gemeenten zijn het eerst geteld, de grote steden volgen als laatst. Doorgaans is halverwege de nacht het grootste deel van de stemmen geteld. 

Dylan van Bekkum

Tot 19.45 uur vanavond heeft 48 procent van de stemgerechtigde Nederlanders gestemd bij deze verkiezingen. Dat is 2 procentpunt hoger dan bij de laatste Provinciale Statenverkiezingen. 

De opkomst was toen uiteindelijk 56 procent. Veel mensen gaan ’s avonds, bijvoorbeeld na werk, nog stemmen. In verschillende gemeenten in Nederland staan rijen voor de stembus, zo laten mensen op sociale media weten. Wie om 21.00 uur nog in de rij staat, mag wel stemmen.

Dylan van Bekkum

Gemeenten die gebruikmaken van de StembureauApp hadden te kampen met een storing die een aantal uur duurde. Inmiddels is de storing weer voorbij.

Met de StembureauApp kunnen gemeenten onder meer stempassen controleren die gescand worden via een tablet. Toen de app eruit lag, leidde dat daarom tot vertragingen; de stempassen moesten weer met de hand op geldigheid gecontroleerd worden.

In totaal maken er achttien gemeenten gebruik van de app, waaronder Utrecht, Den Haag en Rotterdam. De app geeft gemeenten ook realtime inzicht in de opkomst en andere gegevens. Zo kan de organisatie zien of er bijvoorbeeld nog genoeg stembiljetten zijn en waar het druk is. 

Joram Bolle

Er staat een enorme rij in stembureau 5 in het Gelderse Elst. Goed nieuws voor vrijwilliger Lieke Derksen (29). Want als ze niets te doen heeft, dan gaat ze piekeren. Dan twijfelt ze of ze het wel goed doet. ‘Loze tijd is piekertijd, zeg ik altijd.’ Ze overhandigt de volgende kiezer twee stemformulieren. Een voor de waterschappen, een voor de Provinciale Staten. ‘Zo’n piekermoment heb ik hier vandaag nog niet gehad.’

Lieke heeft een licht verstandelijke beperking en autisme. Ze zit aan de tafel in het stemlokaal in het Overbetuwe College. Lieke is betrokken bij Stichting Prokkel. Deze organisatie zet zich in voor een inclusieve samenleving waarin ook mensen met een beperking volwaardig meedraaien. Dit doen ze door ze te koppelen aan een buddy die bekend is met de de taken op de werkplek. Voor Lieke is dat Wilma van Dinter (63). Zij heeft al ruim vijftien jaar ervaring als stembureauvrijwilliger. In heel Nederland zijn bij deze Provinciale Statenverkiezingen 311 ‘Prokkel Duo’s’ actief.

Dat klinkt als veel, maar als geen ander weet Lieke hoe lastig het is om mee te mogen doen. ‘In het algemeen schrikken werkgevers terug als ze van een beperking horen’, zegt ze. ‘Het is altijd een strijd om ergens binnen te komen.’ Twee jaar geleden wilde ze haar negatieve ervaringen ‘omzetten in iets positiefs’. Ze sloot zich aan bij Prokkel, wat staat voor ‘prikkelende ontmoeting’. Lieke: ‘Ik wilde laten zien dat wij er ook bij horen’.

Inmiddels werkt Lieke ook als vrijwilliger op het gemeentehuis van Overbetuwe. Ze beoordeelt of teksten leesbaar zijn voor alle doelgroepen (deze tekst kreeg haar goedkeuring). In haar werk is het voor Lieke het belangrijk dat vooraf al haar taken duidelijk zijn. Geen verrassingen. En als iemand bijvoorbeeld boos wordt, dat maatje Wilma er dan is. ‘Ik neem het snel persoonlijk. Wilma zegt dan dat dit niet hoeft.’

Maar ja, waar moet je op stemmen als je streeft naar een inclusieve samenleving. Lieke heeft zich erin verdiept, maar is er nog niet helemaal uit. ‘Het is al 16.30 uur, maar ik heb nog steeds niet gestemd’, zegt ze. Sociale huur en openbaar vervoer zijn belangrijke thema’s voor haar. Maar verder zag ze ‘jammer genoeg’ weinig over inclusiviteit. Eén partij verraste haar ten positieve. De Partij voor de Dieren. ‘Ik dacht dat zij alleen met dieren bezig waren.’

Pieter Hotse Smit

Voor het derde jaar op rij is poppodium 013 in Tilburg een stembureau tijdens de verkiezingen. Het trekt stemmers met de slogan ‘Stem als een ster’. Alle Tilburgers met een stempas zijn woensdag welkom, maar de hoop is dat de poptempel vooral ook jonge kiezers zal trekken. Want de stemhokjes staan next stage, voor het podium in de kleine zaal. En na het stemmen volgt ‘een experience’: een route langs foto’s van verschillende popsterren die in 013 hebben opgetreden, van Robbie Williams tot Snoop Dogg en van Toto tot Golden Earring.

Een soort ‘trip down memory lane’ langs de sterren die eerder hun stem hebben laten horen in 013. ‘Maar vandaag is de kiezer de ster’, legt stembureaulid Marc Spierings uit. ‘Want jij hebt je stem laten gelden.’

Aan het eind van de route door het muziekgebouw kan de stemmer nog een foto of videootje van zichzelf laten maken, als een echte ster. ‘Ik kom speciaal voor die beleving hier stemmen’, zegt Melanie van Laerhoven (33), die met haar zoontje Dex (7) rondloopt. ‘Dan ziet hij later ook de lol in van het stemmen. Dat is leuker dan alleen maar een hokje in en uit.’

Ze heeft VVD gestemd, ondanks alle kritiek op premier Mark Rutte. ‘Ik vraag me af of een andere partij het beter of anders had gedaan’, zegt ze. ‘De regering bestaat toch uit meerdere partijen.’ Dex voegt eraan toe: ‘Ik mag nog niet stemmen, maar vind het wel leuk hier.’

Lieve ten Have en Lieveke van Bezouw, allebei 18 jaar en in de eindexamenklas, brengen voor het eerst hun stem uit en doen dit eveneens speciaal in 013. ‘Stemmen doet er echt toe’, vindt SP-stemmer Lieve. ‘Het heeft invloed op onze toekomst’, aldus Lieveke, die Partij voor de Dieren heeft gestemd.

Bjorn van Eeuwijk (40) bezoekt regelmatig concerten in 013 en heeft er graag een fietstocht vanuit Tilburg-Noord voor over om er ook te gaan stemmen. ‘Het is echt een heel leuke manier om de jeugd naar het stembureau te trekken dan standaard alleen het stemhokje’, vindt de Tilburger, die eveneens PvdD heeft gestemd.

Twee jaar geleden, midden in coronatijd, was het helemaal een succes. ‘Een gekkenhuis was het’, vertelt Spierings. ‘Het was een uitje. Je mocht niks, je mocht alleen maar gaan stemmen. Er stond een wachtrij buiten van meer dan twee uur.’

Ook woensdagmiddag is het redelijk druk. Bij de uitgang houdt vrijwilliger Rensar Theunissen de stemmer een spiegel met de tekst ‘De echte ster van 2023’ voor de neus. ‘Mensen komen hier lachend uit het stembureau’, zegt hij. ‘Hier gebeurt dat nog.’

Peter de Graaf

Er klinkt een diepe zucht in uit de kleedkamer van de sporthal in het Gelderse Terwolde. Bimalka Rietman (39) ijsbeert voor de kapstok waaraan de kieslijsten met eindeloze rijen namen zijn vastgeplakt. Ze heeft ‘werkelijk geen idee’ en ‘zich ook niet verdiept’ in wat ze moet stemmen. ‘PVV, VVD, heb ik al eens op gestemd, PvdA ook een keer’, zegt ze. ‘Hahaha, dat is heel divers, hè.’

In haar verscheidenheid is Bimalka Rietman de personificatie van de kiezer in Terwolde, aan de Gelderse kant van de IJssel bij Deventer. Vier jaar geleden weerspiegelde dit stembureau, in de sporthal van de ‘Multifunctionele Accommodatie Terwolde’, het best de landelijke uitslag. 1.) FVD, 2.) VVD, 3) GroenLinks. Het gemiddelde dorp, met andere woorden.

Irene Schoonhoven (47) herkent dat beeld wel vanuit haar kennissenkring uit het dorp. Onder meer ‘veel wappies’ die helemaal niet gaan stemmen, omdat ze menen dat dat ze dan ‘akkoord gaan met een fout systeem’. Dat vindt Schoonhoven niet kunnen. ‘Je moet je wel laten horen, anders mag je ook geen commentaar leveren.’

En dus komt ze met dochter en twee van haar vriendinnetjes, zodat zij ook ‘betrokken raken’. Samen kleuren ze het vakje van haar oud-docent Arco Hak rood. Een stem op de SGP, want de bijbel is ook voor Schoonhoven ‘een leidraad’. CU had ook gekund, maar in boerengebied vindt ze niet dat ze op een partij kan stemmen die de boeren in de steek heeft gelaten.

‘Onze Caroline’, zoals ze mede-boerengebiedbewoner en BBB-voorvrouw Van der Plas noemt, vindt ze oprecht en goed, maar ze schurkte in haar ogen de laatste tijd wat te veel tegen Rutte aan. Dat hij nog premier is na al die verloren herinneringen en de coronajaren, vindt ze 'een schande'. En zo had Schoonhoven qua standpunten ook op de FvD kunnen stemmen. ‘Maar voor een christen is het toch lastig om van de SGP af te stappen.’

Dan komt burgemeester Paula Jorritsma (PvdA) binnen met koekjes voor de vrijwilligers. Op de fiets bezorgde ze hoogstpersoonlijk driehonderd nieuwe stemgerechtigden in haar Gemeente Voorst, waar Terwolde onder valt, een brief om ze uit te nodigen hun stem uit te brengen. Vanaf haar fiets zag ze zelf de ‘verscheidenheid aan wijken’ in de gemeente waar ze pas een jaar aan het roer staat. Van rijtjeshuis tot landhuis. Van inwoners als Jan Terlouw (D66) tot de boer met BBB-spandoek op zijn erf.

En de twijfelende Bimalka Rietman? ‘Ik heb toch maar het advies van mijn man gevolgd’, zegt ze. ‘Die partij met drie keer dezelfde letter.’

Pieter Hotse Smit

Wie komt stemmen in de bibliotheek in het centrum van Middelburg wordt op de valreep nog even met zijn neus op een van de belangrijkste verkiezingsthema's van deze provincie gedrukt. ‘Borsele 2 en 3, Doch ‘t Nie!’, staat in de het Zeeuws op het spandoek bij de ingang. ‘Wij hebben hele grote bezwaren tegen nieuwe kerncentrales’, licht Rita Voorberg (68) toe, terwijl ze kiezers nog snel een flyer in de hand drukt. ‘Dat afval gaat generaties mee.’

Lotus Koster (28), die haar longboard onder haar arm houdt, had de flyers niet meer nodig. ‘Ik had me er eerlijk gezegd helemaal niet in verdiept’, zegt ze. ‘Dus daarom heb ik maar gestemd wat ik altijd doe: Partij voor de Dieren.’ Binnen staat inmiddels een flinke rij voor het stembureau, maar volgens voorzitter Inge Botselaar (55) is het juist net weer rustig. ‘Om half drie zaten we al op zevenhonderd stemmers, terwijl we normaal gesproken ongeveer achthonderd op een dag hebben.’

Dat de Zeeuwen dit jaar een primeur hebben - ze kunnen namelijk als enige al kiezen voor een gedeelde lijst van GroenLinks en de PVDA - lijkt de meeste kiezers niet te beïnvloeden. Connie Valk (77) was er juist mee geholpen: ‘Nu hoef ik tenminste niet te kiezen tussen de twee.’ Ze maakt zich zorgen over de ‘behoorlijke polarisatie’ in de provincie. ‘We hebben hier boeren, christenen en alles er tussen in.’

Bij de stembus helpt Myla (5) haar oma Marian Jasper (61) haar stembiljet in te leveren. Voor het eerst in jaren ging Jespers stem niet naar de VVD. Ze is teleurgesteld in de partij en stemde daarom ‘uit protest’ op de PVV.

Iva Venneman

Tot nu toe heeft 20 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen, zo meldt de NOS op basis van cijfers van onderzoeksbureau Ipsos. Deze opkomst is hoger dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019, toen rond deze tijd zo’n 18 procent had gestemd. De totale opkomst was dat jaar uiteindelijk ruim 56 procent.

Het opkomstcijfer in Amsterdam was om 13.00 uur 14,6 procent, zo meldt persbureau ANP. In 2019 was dit 9,3 procent, aldus de gemeente. In Rotterdam heeft 14,2 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht stond de teller om 13:00 uur op 19,6 procent. In Den Haag had toen 16,3 procent gestemd.

Dit jaar mogen bijna 13,3 miljoen mensen naar de stembus, maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder deze maand bekend. Dat is bijna 92 procent van alle 18-plussers in Nederland. Tot 21.00 uur kunnen mensen hun stem uitbrengen.

Eva Selderbeek

Er wordt woensdag niet veel gebruikgemaakt van gratis taxi's die mensen van en naar een stembureau rijden. Op sommige plekken in Nederland kunnen blinden, slechtzienden of mensen met lichamelijke beperking kosteloos gebruikmaken van de zogeheten ‘stemtaxi’. Op speciale locaties kunnen zij zelfstandig met hulpmiddelen hun stem uitbrengen voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Mensen met een visuele beperking kunnen in 95 gemeenten terecht.

De taxi's rijden onder meer in Breda en Tilburg via de Regiotaxi van vervoerder Connexxion, maar volgens een woordvoerder van moederbedrijf Transdev wordt de taxi niet veel vaker gereserveerd dan op andere dagen. “In Breda is de Regiotaxi woensdag twintig keer gereserveerd en in Tilburg vijftien keer. Stemlokalen in steden zijn vaak relatief dicht bij huis en bereikbaar met de bus”, zegt hij tegen persbureau ANP. Stemtaxi's van Connexxion rijden daarnaast in Groningen en Drenthe, maar ook in steden en dorpen in deze provincies ‘loopt het geen storm’.

Op sommige plekken in Nederland rijden geen bussen vanwege stakingen in het streekvervoer. Hierdoor kan het in bijvoorbeeld Limburg lastiger zijn om naar een stembureau te gaan. In de gemeente Sittard-Geleen telt de stemtaxi vijf reserveringen op woensdagochtend, meldt een woordvoerster. “We verwachten het met één taxi te redden.”

In de stad Utrecht rijdt woensdag slechts zo'n 70 procent van de bussen vanwege de staking. Desondanks is de stemtaxi in de gemeente Utrecht niet gereserveerd, zegt een woordvoerder tegen persbureau ANP.

Redactie

Hijskranen tekenen de skyline van Loppersum, steigers bepalen het straatbeeld, ziet verslaggever Jurre van den Berg. Het zijn fysieke uitingen van het belangrijkste verkiezingsthema in het epicentrum van het Groningse aardbevingsgebied. Behalve het stralende weer verklaart politieke onvrede de hoge opkomst op het gemeentehuis, denkt de voorzitter van het stembureau. Al heeft het nieuwe provinciebestuur weinig over de gaswinning te zeggen.

Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 werd in dit stembureau nog het vaakst het rondje voor een VVD-kandidaat roodgekleurd. Dat lijkt vandaag ondenkbaar. Zeker na het strenge oordeel van de parlementaire enquêtecommissie over partijleider Mark Rutte, vorige maand. De ontsporing van het gasdossier vond geheel plaats tijdens zijn kabinetten, de premier maakte nooit het verschil.

‘Mijn moeder van 85 jaar gaat voor het eerst in haar leven niet stemmen. Zo teleurgesteld is ze in de politiek’, zegt een vrouw. Zelf kiest ze voor een regionale partij. ‘Wij zijn door de landelijke partijen in de kantlijn gezet. Ik heb niet meer de illusie dat onze stem verschil maakt.’

Haar man twijfelt nog. ‘Maar het zou goed kunnen dat ik blanco stem, uit protest. Loppersum ligt heel ver weg van Den Haag. Niet alleen in kilometers gemeten, maar ook voor ons gevoel.’

Zelf zitten ze al vanaf 2012 in de aardbevingsellende. Sinds september wonen ze in een wisselwoning, in afwachting van de versterking van hun eigen huis. ‘Maar eigenlijk wil ik er niet eens meer naar terug’, zegt de man. Hij is vrachtwagenchauffeur van beroep, maar sinds de verhuizing zit hij thuis, lamgeslagen door al het gedoe.

Peilingen wijzen op een halvering van de VVD, ten opzichte van de vorige Provinciale Statenverkiezingen van 2019. De SP lijkt wat te profiteren van de inspanningen van Tweede Kamerlid Sandra Beckerman, die zich hard maakt voor de Groningse zaak. Veel meer nog lijkt de BoerBurgerBeweging in Groningen electoraal munt te slaan uit de grote afkeer van de gevestigde politieke orde.

Staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw), die soms kantoor houdt in het dorp, loopt toevallig langs. Het politiek cynisme is niet nieuw voor hem. ‘We hebben een wereld te winnen. En dat begint met actie. Misschien keert het vertrouwen pas terug als wij de Groningers gaan vertrouwen.’

Jurre van den Berg

‘Komt u om te stemmen?’, vraagt een stembureaumedewerker zodra Riet Antonia (68) binnenkomt, ziet verslaggever Iva Venneman. ‘Nee, ik kom hier zeker voor de koffie’, antwoordt ze grappend. In de Haagse Schilderswijk mag het platteland ver weg voelen, toch stemt Antonia vandaag voor de BoerBurgerBeweging. ‘Je wilt toch een lekker stukje vlees blijven eten.’

In de ochtend waren er er pas vijftig kiezers langsgekomen bij het stembureau in wijkcentrum Sam Sam, maar inmiddels loopt het volgens de stembureauvoorzitter ‘aardig door’. Bij de laatste verkiezingen werd de partij Denk hier steevast de grootste. Guloy Gundlogdu (51), die net uit het stemhokje komt, vindt dat ‘een heel goede partij’, maar wil niet zeggen of ze ook op die partij stemt. Ze hoopt vooral dat de politiek mensen aan een baan helpt of ondersteunt bij hun energierekening.

Mustafa Yilmaz (62) is als een van de weinigen uit zijn omgeving die vandaag gaat stemmen, zegt hij. Waarom kwam hij wel? ‘De parkeerplaats is weer 30 euro duurder, de buskaart is 10 euro duurder. Je moet proberen om er wat aan te doen. Maar de meeste mensen die ik ken, hebben veel te veel problemen om te komen stemmen.’ Zijn stem houdt hij voor zichzelf.

Rob van der Sloot (74) en Gees Toet (73) stemmen op de partij van hun ‘grote vriend’ Wilders. Van der Sloot woont al zijn hele leven in de Schilderswijk en heeft de wijk zien veranderen. ‘Daar moeten ze wat aan doen’, zegt hij. Toet heeft geen verstand van politiek, zegt ze. ‘Ik stem omdat mijn ouders altijd zeiden dat dat moest.’

Iva Venneman

Rond het middaguur heerst absolute rust in het gemeenschapshuis De Zaal in het piepkleine Peeldorp Griendtsveen op de grens tussen Limburg en Noord-Brabant, ziet verslaggever Peter de Graaf. Het enige stemhokje blijft lange tijd leeg. Dat zegt nog niets over de opkomst op deze verkiezingsdag, want in een dorp van amper vijfhonderd zielen loopt het nooit echt storm op het stembureau. ‘Vóór 10 uur hadden we meer stemmers dan vorig jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen (45 tegen 38), tot 12 uur weer minder (69 tegen 80), zegt stembureaulid Erik van Maarschalkerwaard. Vorig jaar was de opkomst met 255 kiezers ruim 59 procent – het kan dus nog alle kanten op.

Om de tijd en verveling te doden hebben de leden van het stembureau zelfs een pooltje gemaakt. Over de opkomst, over het aantal blanco stemmen, over welke partij de meeste stemmen haalt, over hoe laat ze de honderdste kiezer mogen begroeten en last but not least: hoeveel honden er met de stemmers meekomen. ‘De allereerste stemmer net na 07.30 uur had een kleine tekkel bij zich’, vertelt Van Maarschalkerwaard lachend, terwijl goldendoodle Billie (een kruising tussen een Golden Retriever en een poedel) rondsnuffelt bij het stemhokje. ‘Ik gok op drie honden, mijn vriendin op acht honden - maar die overdrijft.’

Opeens klinkt er opwinding vanachter de tafel in het stembureau: ‘Een stemmer.’ Het is Theo Nouwen (66), die zowel voor zijn vrouw als zichzelf komt stemmen. Ook voor het waterschap, onderstreept hij. Want het voormalige turfstekersdorp heeft veel last van het natuurproject Peelvenen – daar wordt met verhoging van de grondwaterstand geprobeerd om het hoogveen te herstellen. ‘Dat duurt dan tienduizend jaar, maar wij hebben wel mooi last van natte kelders’, schampert hij. Welke partij of partijen zijn stem heeft gekregen, wil hij niet zeggen.

Peter de Graaf

Het opkomstpercentage is bij verkiezingen een bron van zorg. In de Rotterdamse wijk Pendrecht zal woensdag vrijwel niemand naar het stembureau gaan, of er moet een mirakel gebeuren. ‘De provincies staan hier zo ver van de mensen af. Het onderwerp is gewoon niet bespreekbaar.’

Lees hier de reportage van Mark Misérus en Haro Kraak

Om 07.30 uur lokale tijd (in Nederland: 12.30 uur) zijn woensdag op Bonaire, Sint Eustatius en Saba in totaal zestien stembureaus opengegaan. De bewoners kunnen stemmen voor de eigen eilandsraden en het kiescollege dat mede de samenstelling van de Eerste Kamer zal bepalen.

Op Bonaire heeft de oppositie een oproep aan de bevolking gedaan om niet te gaan stemmen uit protest tegen het ‘koloniale’ beleid van Den Haag. Daar zou veel te weinig naar de bevolking worden geluisterd. Bonaire vormt samen met Sint Eustatius en Saba sinds 2010 Caribisch Nederland.

Veel bewoners op Bonaire zijn boos over de huidige economische situatie. Politici stellen dat twee op de vijf inwoners onder de armoedegrens leeft. Volgens cijfers van het CBS uit 2020 gaat het om 23 procent van de bewoners van Bonaire, 20 procent op Saba en 28 procent op Sint Eustatius. Daarmee is armoede, en breder gesteld inkomensverdeling, een belangrijk onderwerp tijdens de verkiezingen. (ANP)

Reizigersvereniging Rover heeft tientallen meldingen ontvangen van uitvallende bussen in onder meer Limburg en Almere. Dat komt door de stakingen in het streekvervoer, zegt directeur Freek Bos tegen ANP. Voor reizigers is het daardoor lastiger om naar een stembureau te gaan.

Dinsdagavond sprak Minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken, CDA) al haar zorgen uit dat mensen met een beperking daardoor minder goed bij een stembureau kunnen komen. Ze riep op ‘de acties zo vorm te geven dat mensen hier zo min mogelijk door worden geraakt.’

De stakingen hebben mogelijk extra gevolgen omdat er deze verkiezingen minder stembureaus zijn dan in 2019. Dat meldt de NOS. Vooral in wijken met goedkopere woningen zijn er minder stembureaus. Het percentage rolstoelvriendelijke stembureaus is wel gestegen: van 93 naar 97 procent.

Redactie

Provinciale Statenverkiezingen dienen als ventiel voor het ontluchten van allerhande ongenoegen waar provinciebesturen weinig mee van doen hebben. Dat blijkt wel uit de stem van een 52-jarige vrouw in Tubbergen, ziet verslaggever Pieter Hotse Smit. Een lokale kwestie bepaalt haar proteststem, die weer is gericht tegen Den Haag. ‘Ik wil laten zien dat we het hier anders willen’, zegt de vrouw in het gemeentehuis in Tubbergen, de plek waar ze zelf ook werkt. ‘Er wordt niet geluisterd naar de bewoners.’

Dat niet luisteren overkwam de vrouw – die niet met naam in de krant wil – vorig jaar. Toen bleek in de zomer dat in haar woonplaats Albergen opvangorganisatie voor asielzoekers COA het plaatselijke Landhotel ’t Elshuys had opgekocht om vluchtelingen in op te vangen. Ze is een van de 150 inwoners die er in de nabijheid woont en zat niet te wachten op evenveel vluchtelingen. ‘Ik ben niet tegen asielzoekers, die mensen moeten worden opgevangen’, zegt ze. ‘Ik heb bezwaar tegen hoe dit is opgelegd vanuit Den Haag.’

En dus ging haar stem naar JA21. Was die partij er niet geweest, dan was haar proteststem naar de BoerBurgerBeweging gegaan. Want met het stikstofbeleid overkomt de boeren in haar ogen iets vergelijkbaars: ze krijgen dictaten over zich uitgestort.

Wie de boer in bescherming wil nemen, komt hier in het katholieke Tubbergen, geboortedorp van Herman Schaepman – de eerste priester die lid werd van de Tweede Kamer –, niet meer automatisch terecht bij het CDA. Bij de laatste landelijke verkiezing nog wel, want toen zat Pieter Omtzigt, die opgroeide in de omgeving, nog bij die partij. Nergens stemde een groter aandeel van de inwoners toen op hem dan in Twente. Met Tubbergen als koploper: 27 procent van alle uitgebrachte stemmen gingen naar Omtzigt.

Dat was voor de ‘functie elders-affaire’ en zijn breuk met het CDA. Inmiddels is er de Alliantie, een groep sympathisanten die in Overijssel en nog twee provincies het Omtzigt-gedachtegoed uitdragen. Vanuit dossierkennis samenwerking zoeken met andere partijen, onderbouwt de 67-jarige Marian Huiskes haar stem op Omtzigt-adepten. ‘Dat samenwerken is nodig, want geen kiezer snapt het nog dat zelfs coalitiepartijen elkaar alleen maar aanvallen.’

Uit ongenoegen met het laatste televisiedebat tussen de Haagse kopstukken –‘die zeggen alleen wat ze hebben gedaan, niet wat ze gaan doen’ – stemt ook een 64-jarige Twentenaar op de Alliantie. Als katholiek heeft de man, die ook niet met naam in de krant wil, niks met christelijke partijen, die volgens hem te klein zijn om invloed te kunnen uitoefenen. ‘Ik zag Jezus Leeft op de lijst staan’, zegt de man als hij in het gemeentehuis langs een bronzen beeltenis van Schaepman loopt. ‘Ik dacht dat die (partij, red.) allang dood was.’

Pieter Hotse Smit

De avond voor verkiezingsdag was het niet mogelijk om op de website van de provincie Noord-Holland de standpunten van politieke partijen nog eens te bekijken. Ook kon de stemwijzer MijnStem niet ingevuld worden. Het is nog onduidelijk of het ongemak voortkwam uit hoge bezoekersaantallen of dat de website doelwit was van een cyberaanval, meldt het Noordhollands Dagblad.

‘Meer dan tienduizend bezoekers op een provinciale website na elf uur ’s avonds, is toch wat veel’, zegt een provinciewoordvoerder. Er wordt rekening gehouden met een DDoS-aanval. De provincie heeft het Nationaal Cyber Security Centrum gewaarschuwd. 

Inmiddels is de website weer in de lucht.

Abel Bormans

Forum voor Democratie ontving begin maart 50.000 euro via Mega Management b.v., gevestigd op het bedrijventerrein naast luchthaven Schiphol. Het bedrijf staat op naam van Peter Poot, een ondernemer die vooral bekend is van de jarenlange juridische strijd die hij met zijn vader voerde tegen Schiphol. Poot is een belangrijke geldschieter voor Forum: via andere bedrijven op zijn naam doneerde hij in 2021 meer dan 150.000 euro. 

Forum voor Democratie ontving begin maart ook 12.500 euro van een softwarebedrijf uit Leiderdorp dat weer op naam staat van een bedrijf in Leiden.

Sinds januari dit jaar zijn partijen verplicht om substantiële giften, bedragen boven de 10.000 euro, binnen drie dagen openbaar te maken. Dit jaar ontvingen de VVD en het CDA zulke bedragen: de VVD in totaal 100.000 euro, het CDA 10.000.

Pieter Sabel

Lees ook: VVD kreeg dit jaar meeste giften van alle partijen, BBB ontving bescheiden donaties van veevoederbedrijf

‘Het is drukker dan verwacht’, zegt Dennis Stultiens, voorzitter van het drive-in stembureau bij winkelcentrum Leuken in Weert, ziet verslaggever Peter de Graaf. ‘Om kwart over zeven stond er al een kleine file met zes, zeven auto’s te wachten. We zitten nu, halverwege de morgen, al op honderdvijftig stemmers. Ze komen ook met de fiets of, als ze in de wijk wonen, lopend.’

Het is lekker makkelijk, stemmen in de auto. In coronatijd, toen iedereen afstand moest houden, telde Weert wel drie drive-in stembureaus. Het fenomeen is gebleven. ‘Gemak dient de mens. Het past ook wel een beetje bij de tijdgeest’, meent de Weerter ambtenaar.

De auto zelf geldt als stembureau. Medepassagiers moeten wel uitstappen, om het stemgeheim te bewaren – zij kunnen in een apart stemhokje hun stem uitbrengen. Stembiljetten kunnen vervolgens in de containers worden gedaan: blauw voor het waterschap, groen voor de provincie.

Gerard Schuman (83) komt aanfietsen op zijn elektrische driewieler. ‘Je stemt toch wel op Koekoek?’, grapt hij tegen een bekende in het stemhokje. ‘Dat waren nog eens tijden: boer Koekoek en Den Uyl is in den olie’, verzucht hij, verwijzend naar de single die Vader Abraham opnam met boer Koekoek. ‘Toen zaten er nog echte mannen in de regering. Tegenwoordig zit het gros er voor zijn eigen hachje.’

Hij wil niet zeggen op wie hij heeft gestemd. ‘Maar in ieder geval niet op Rutte.’ Stemmen heeft hij zijn hele leven al gedaan. ‘Als je niet stemt, dan mag je ook niet over politiek praten’, vindt Schuman.

Peter de Graaf

Het NOS-slotdebat trok dinsdagavond bij NPO 1 gemiddeld ruim 1,3 miljoen mensen. Daarmee was het ruimschoots het best bekeken programma op primetime, meldt Stichting KijkOnderzoek. Alleen het NOS Journaal had dinsdag meer kijkers (1,8 miljoen).

Bij het programma, dat live werd uitgezonden vanuit het provinciehuis in Den Bosch, gingen de partijleiders van de grootste politieke partijen met elkaar in debat. Zo waren onder meer Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66), Attje Kuiken (PvdA), Geert Wilders (PVV) en Caroline van der Plas (BBB) aanwezig. Rob Trip was de debatleider en Simone Weimans de presentator.

Na het slotdebat waren De Avondshow met Arjen Lubach (ruim 1 miljoen) en Vandaag Inside (950 duizend) de best bekeken programma's op primetime.

Abel Bormans

Onlinestemhulp MijnStem heeft op de ochtend van de verkiezingen al een recordaantal bezoekers geteld. De stemwijzer was om 09.45 uur ruim 4,7 miljoen keer ingevuld. Dat is ‘een absoluut record’, zegt een woordvoerder.

De stemhulp werd 2,7 miljoen keer ingevuld voor de Provinciale Staten en 2 miljoen keer voor de waterschappen. Met ruim 4,7 miljoen bezoekers is het aantal van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 al gepasseerd. Ter vergelijking: vorig jaar werd de stemhulp in totaal 3 miljoen keer ingevuld.

En dat terwijl een significant deel van de bezoekers vandaag de site waarschijnlijk nog zal bezoeken. ‘De ervaring leert dat 40 procent van de mensen de stemhulp op de dag van de verkiezingen invult’, aldus een woordvoerder woensdag.

ANP

Minister-president Mark Rutte heeft woensdagochtend gestemd bij de Unie van Waterschappen in Den Haag. Hij kwam, ook dit jaar, aan op de fiets. ‘Maak gebruik van je democratische recht en bepaal mee wat er gebeurt in jouw provincie en in jouw waterschap’, plaatste hij op Twitter.

Redactie

Het stembureau bij Culicafé de Ontmoeting in Volendam is pas net open, als meneer (75) en mevrouw De Groot (73) aan komen lopen, ziet verslaggever Iva Venneman. ‘We zijn altijd vroeg, want vroeg in de wei, is vroeg in het vet’, zegt meneer De Groot. Hun stem gaat dit jaar naar een andere partij dan tijdens de vorige Provinciale Statenverkiezingen, zegt mevrouw De Groot. ‘De situatie in het land is veranderd hè.’

Vier jaar geleden deed Forum voor Democratie het bijzonder goed in het vissersdorp. Bij acht stembureaus in Volendam haalde de partij de absolute meerderheid. Fred Bakker (50), die buiten voor het stembureau een sigaretje staat te roken, stemt weer op de partij. ‘Want zoals het nu gaat, gaat het niet', zegt hij. ‘Ik stem daarom tegen het beleid.’

Ondertussen tillen gemeenteambtenaren Kees Springer (49) en Anna Steur (57) grote dozen stembiljetten naar binnen. Ze zorgen goed voor de stembureauleden vandaag. ‘Rond 10.00 uur brengen we een gevulde koek’, zegt Springer. ‘Bij de lunch krijgen ze een slaatje en een fruithappie.’

In het café, waar de stembureauleden zich hebben opgesteld achter de biljarttafel, wacht mevrouw Wulterkens (32) op meneer Wulterkens (33). Als hij klaar is, blijkt dat hij niet wist wat hij moest stemmen bij de waterschapsverkiezingen. ‘De partij waar ik op wilde stemmen, deed helemaal niet mee.’

Iva Venneman

Kiesgerechtigde Nederlanders in binnen- en, dit jaar voor het eerst, buitenland mogen op 15 maart naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen. Indirect kiest Nederland ook de Eerste Kamer. Hoe zit dat precies?

Lees het hier.

Dylan van Bekkum

Inmiddels zijn de stembureaus in het hele land geopend. Er kan tot 21.00 uur gestemd worden voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Kort daarna zullen de eerste uitslagen binnendruppelen. 

In tien gemeenten, waaronder Den Bosch, Ede en Zwolle, konden kiezers al sinds middernacht stemmen. Op het treinstation in Nijmegen ging het stembureau om 5.00 uur open. De rest van de stembureaus openden vanochtend om 7.30 uur hun deuren. 

Redactie

Bijna alle buslijnen en een aantal treinen van Arriva worden woensdag getroffen door de staking in het streekvervoer. Busreizigers in alle regio's moeten de hele dag rekening houden met uitval van Arriva-bussen ‘in meer of mindere mate’, meldt de vervoerder woensdag.

De staking woensdag leidde de afgelopen tijd tot discussie vanwege de verkiezingen. Onder meer de Oogvereniging uitte kritiek: door de staking zou het voor blinden en slechtzienden moeilijker zijn om bij een voor hen toegankelijk stembureau te komen. Na woensdag worden de stakingen tot volgende week vrijdag opgeschort om nieuwe onderhandelingen met de werkgevers een kans te geven, meldden de vakbonden dinsdag op een manifestatie.

De buurtbussen in alle regio's rijden wel. De treinen van Arriva in Friesland, Groningen en op de Vechtdallijnen rijden woensdag ook, evenals de snelbus van Groningen naar Leer en die tussen Maastricht en Heerlen, aldus de vervoerder. De Arriva-treinen in Limburg en Achterhoek Rivierenland rijden niet. ‘Het bleek niet haalbaar om met het aantal werkwilligen een passende dienstregeling te rijden.’ Arriva adviseert reizigers vlak voor vertrek de reisplanner te checken. (ANP)

Ook niet-Nederlanders mogen woensdag naar de stembus, al is dat alleen voor de waterschapsverkiezingen. Alle volwassenen mogen stemmen voor het waterschap waar ze wonen, ‘mits zij onderdaan zijn van een lidstaat van de Europese Unie of rechtmatig in Nederland verblijven op grond van de Vreemdelingenwet’, zegt een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

De reden dat mensen zonder Nederlandse nationaliteit niet mogen stemmen voor de Provinciale Staten is omdat de Statenleden de Eerste Kamer kiezen. ‘Het wordt algemeen (ook in andere landen) als ongewenst beschouwd dat personen die niet de nationaliteit van een land hebben, via verkiezingen (rechtstreeks of indirect) invloed zouden kunnen uitoefenen op aangelegenheden betreffende buitenlands beleid en defensie van het desbetreffende land’, zegt de woordvoerder. Net als voor de Tweede Kamerverkiezingen is daarom het Nederlanderschap vereist.

Voor de waterschapsverkiezingen krijgt iedere kiesgerechtigde een stempas op het adres waar diegene staat ingeschreven in de Basisregistratie personen (BRP). In 2019 mochten iets meer dan 13 miljoen mensen stemmen voor de Provinciale Staten en ruim 13,9 miljoen voor de waterschappen.

Vluchtelingenwerk Nederland krijgt niet de indruk dat de waterschapsverkiezingen spelen bij ingeschreven statushouders, hoewel ze wel mogen stemmen. ‘Het is natuurlijk zo'n specifiek iets waar veel Nederlanders al niet zoveel mee hebben, ik kan mij voorstellen dat dit voor vluchtelingen helemaal wat verder weg kan voelen’, aldus een woordvoerder. ‘Veel mensen denken toch dat je een Nederlands paspoort nodig hebt om te stemmen. En alle verkiezingsprogramma's zijn natuurlijk in het Nederlands. Dat maakt het ingewikkelder.’

Lees ook: Statushouders mogen oefenstemmen in Arnhem: ‘We denken dat oefendagen voor sommige kiezers de drempel kunnen wegnemen.’

Op 36 treinstations verspreid over het land kunnen Nederlanders woensdag hun stem uitbrengen voor de verkiezingen van de Provinciale Staten (PS) en de waterschappen, meldt de NS.

Op de meeste stations zijn kiezers tussen 07.30 en 21.00 uur welkom. Dat zijn dezelfde tijden als op de reguliere stembureaus. Op sommige stations, zoals in Nijmegen kan dat al vanaf 05.00 uur, gevolgd door Breda, waar vanaf 05.15 uur gestemd kan worden. Enkele stations hebben beperkte openingstijden. Het aantal van 36 is iets minder dan bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, toen op 40 stations stembureaus waren ingericht.

‘Onderweg kunnen stemmen maakt het makkelijk om je stem uit te brengen, NS biedt daarom graag plek aan stembureaus op de stations’, zegt Gertrud Kuis, stationsmanager van stations in de twee provinciehoofdsteden Zwolle en Groningen.

De waterschapsgrenzen kunnen afwijkend zijn van de provinciegrenzen. Reizigers die op het station willen stemmen wordt aangeraden om vooraf na te gaan of voor beide verkiezingen op hetzelfde station gestemd kan worden. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het inrichten van de stemlokalen. NS en ProRail maken het voor gemeenten mogelijk om dit op stations te doen. (ANP)

Politici en anderen die dinsdagavond aanwezig waren bij het slotdebat voor de Provinciale Statenverkiezingen in het provinciehuis in Den Bosch konden niet meteen na het debat huiswaarts. Buiten hadden zich onder meer boeren met honderden tractoren verzameld. Het getoeter van de landbouwvoertuigen was tijdens het debat tot in het provinciehuis te horen.

Voor het pand stonden zo'n vijfhonderd mensen met vlaggen en vuurwerk, aldus een woordvoerder van het provinciehuis. Volgens hem werd gerekend op een bescheiden demonstratie. ‘Maar het werden er fors meer.’ In alle straten rond het provinciehuis waren tractoren neergezet. Daarom werd het niet veilig geacht voor de ongeveer 250 mensen die het verkiezingsdebat bijwoonden om het provinciehuis direct te verlaten. 

Ruim een half uur na afloop van het debat werd in het provinciehuis omgeroepen dat mensen alsnog konden vertrekken. Mark van den Oever, voorman van Farmers Defence Force en een van de initiatiefnemers van de actie, meldde dat de meeste tractoren en boeren inmiddels weg waren.

Behalve boeren met tractoren, demonstreerde ook de groep Toekomstboeren, die zich inzet voor duurzame landbouw, bij het pand. Het Platform Stop Racisme had ook aangekondigd te zullen protesteren bij het Brabantse provinciehuis.

De landelijke leiders, waarop bij deze verkiezingen niet gestemd kan worden, gingen dinsdagavond voor een laatste keer in debat. Soms ging het daadwerkelijk over de taken van de provincies, zoals een duidelijk stikstofbeleid, vaak ook niet.

Zo werden Jesse Klaver (GroenLinks) en Wopke Hoekstra (CDA) het niet eens over een maximum voor het aantal vluchtelingen in Nederland. Mocht het al van een maximum komen, dan zal dat landelijk of zelfs Europees geregeld moeten worden. Ook een verlaging van de belastingen, die Joost Eerdmans (JA21) voorstelde, is geen taak van de provincies.

Redactie

Er zijn veel redenen om te stemmen vandaag, schrijft chef van de politieke redactie Raoul du Pré in het Volkskrantcommentaar vandaag. Dat er een partij meedoet die de democratie ondermijnt, is er zeker eentje.

Maar ook het stikstofbeleid, het meest besproken onderwerp in de campagne. Van de manier waarop het kabinet en de provinciebesturen nu doorpakken met het verminderen van de stikstofneerslag, hangt niet alleen de toekomst van de intensieve veehouderij af maar ook het perspectief voor de natuurgebieden, de woningbouw en de hele ruimtelijke ordening in vrijwel alle provincies.

Daarbij ligt de vraag ‘linksom of rechtsom’ wel degelijk op tafel: voor de voortvarendheid van het beleid maakt het een wereld van verschil of, pakweg, het kamp van D66, PvdA en GroenLinks de overhand krijgt in de Provinciale Staten of het blok van PVV, JA21 en BBB.

Lees hier het gehele commentaar.

Genoeg tijd op verkiezingsdag om te stemmen. Reguliere stembureaus openen om 7.30 uur vanochtend en sluiten om 21.00 uur vanavond. Inwoners van de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba kunnen tussen dezelfde tijden stemmen, maar dan lokale tijd (vijf uur vroeger).

In totaal zijn er negenduizend stembureaus waar Nederlanders kunnen stemmen, maar voor de Provinciale Staten kun je alleen stemmen in je eigen provincie en voor de waterschappen alleen in je eigen waterschap.

De bijzondere stembureaus, zoals rondrijdende stemhokjes of de 36 stembureaus in treinstations, kunnen afwijkende openingstijden hebben. Zo sluiten stembureaus in winkelcentra op hetzelfde moment als het winkelcentrum, en konden vroege vogels al vanaf 05.15 uur stemmen op station Breda.

Dylan van Bekkum

In navolging van de kiezers, wisselen ook politici tegenwoordig gemakkelijk van partij. Dat is woensdag te zien op de stembiljetten: vooral VVD en CDA verliezen kandidaten aan politieke nieuwkomers. Waarom denken zij daar gelukkiger te worden?

Lees hier de analyse van Dylan van Bekkum.

Op woensdag 15 maart kiezen Nederlanders naast de Provinciale Staten ook nieuwe besturen van de waterschappen. Wat weet u over de waterschapsverkiezingen?

Test uw kennis met deze twaalf vragen.

Vandaag gaat Nederland naar de stembus voor de Provinciale Staten. In alle twaalf Nederlandse provincies kiezen inwoners een nieuwe volksvertegenwoordiging. Indirect staan ook de zetels in de Eerste Kamer op het spel: eind mei bepalen de nieuwe leden van de Provinciale Staten de nieuwe samenstelling van de senaat.

Tegelijk met de Provinciale Statenverkiezingen vinden de waterschapsverkiezingen plaats. Nederland is onderverdeeld in 21 verschillende waterschappen. In het stemhokje kruisen inwoners aan wie zij in het algemeen bestuur van hun waterschap terug willen zien.

Lees hier het liveblog over de aanloop naar de verkiezingen terug.