'Leef nu, betaal later', lijkt het credo van Rutte III te zijn

Rutte III lijkt een financieel kwetsbaar kabinet te worden. De derde ploeg van VVD-leider Mark Rutte presenteert in zijn regeerakkoord 'Vertrouwen in de toekomst' 161 plannen die per saldo in 2021 bijna 15 miljard euro kosten. Het grootste deel van dat bedrag is een belastingverlaging voor de kiezer. Maar uiteindelijk merkt die daar in zijn portemonnee niet veel van: het effect van het akkoord is voor niemand meer dan een procent koopkrachtstijging.

Rutte III teert grotendeels in op het overschot op de begroting dat het Centraal Planbureau voorspelde als het kabinet niet met nieuw beleid zou komen. Verder dan vier jaar kijkt het niet, merkt het CPB op. Leef nu, betaal later, lijkt het credo. Gevolg is wel, blijkt uit de doorrekening van de rekenmeester, dat het nieuwe kabinet aldus de 'langetermijnschatkist' plundert. Rutte III maakt van het houdbaarheidsoverschot dat het erfde van Rutte II een houdbaarheidstekort. Dat betekent dat er over een jaar of veertig te weinig geld is om de voorzieningen te betalen.

Dat maakt verwezenlijking van het regeerakkoord ogenschijnlijk kwetsbaar, want alleen dit jaar, 2017, beleven we een ongekende economische groei. Vanaf volgend jaar zet de onverbiddelijke daling in - de economie groeit nog wel, maar minder. Probleem is dat groeivoorspeller CPB een beslagen glazen bol heeft. In werkelijkheid zijn de pieken meestal hoger dan de economisch adviseur van het kabinet voorziet, maar gaat ook de neergang dieper dan steeds gedacht. Zie het vorige kabinet. In 2012 verwachtte Rutte II te eindigen met een miljardentekort op de begroting, het werd een miljardenoverschot. Met een ongekende koopkrachtstijging vorig jaar als extraatje.

Kwetsbaar oogt ook het financiële bouwwerk dat Rutte III met zijn regeerakkoord bouwt - steunend bovendien op de kleinst denkbare meerderheden in Eerste en Tweede Kamer. Tegenover een klein aantal maatregelen die elk de schatkist miljarden kosten, staan heel veel bescheiden besparingspostjes die gunstig moeten uitpakken voor de begroting. De veelheid aan kleine voorstellen die niet veel opleveren is op het oog het gevolg van vier partijen die elk iets van hun gading in het regeerakkoord moet terugvinden. Als zo'n besparing tegenvalt, is dat alsof een baksteen uit een muur valt. Veel vallende stenen kan Rutte III niet hebben. Het kabinet heeft aanhoudende economische voorspoed nodig.

_{Lees verder onder de grafiek}

'Het belastingstelsel wordt hervormd', staat in het regeerakkoord. Optisch lijkt het daar inderdaad op, want het stelsel van vier belastingschijven wordt vervangen door een systeem met een naam: sociale vlaktaks. Die bestaat uit een belastingschijf van 36,89 procent voor circa 19 van de 20 belastingbetalers die nog niet met pensioen zijn. En eentje van 49,5 procent voor de inkomens boven de 68.600 - die grens blijft de hele kabinetsperiode staan.

Omdat de effecten voor de schatkist van zo'n vlaktaks toch wat lastig te beteugelen zijn, krijgen AOW'ers een eigen belastingstelseltje van drie schijven. Met twee sociale vlaktaksen kan van een echte belastingvereenvoudiging geen sprake meer zijn, zo lijkt het. Wel draait het nieuwe kabinet in zijn regeerakkoord driftig aan een heleboel knoppen. Maar nergens wordt een knop afgeschaft of naar nul gedraaid. Op één na: wie zijn hypotheek volledig heeft afgelost, krijgt geen belastingvoordeel meer - over dertig jaar.

Voor het overige blijft het ingewikkelde stelsel met drie boxen en toeslagen bestaan, allemaal met een afwijkende definitie voor 'inkomen'. Ook onaangeroerd blijven de ruim tweehonderd belastingmaatregelen die de controleur van de rijksfinanciën, de Algemene Rekenkamer, turfde. Dat zijn belastingkortingen en aftrekmogelijkheden waarmee politici het gedrag en het inkomen van hun favoriete doelgroepen willen beïnvloeden.

Wat eveneens kwetsbaar lijkt is dat dit kabinet weinig tijd heeft om al die 161 financiële maatregelen, klein en groot, uit te voeren. Volgend jaar, 2018, kan als verloren worden beschouwd. Het is te laat om nog veel aan de belastingen te veranderen, maar belastinginkomsten zijn wel nodig om nieuwe uitgaven te kunnen doen. Dat blijkt ook uit het regeerakkoord: de kolom 2018 is leeg, op de nieuwe onderwijs- en defensie-uitgaven na.

Rutte III begint daarom in 2019, uitgerekend het jaar waarin het de kleine meerderheid in de Eerste Kamer kan kwijt raken. In 2020 moet dan het jaar van de waarheid volgen, want aan het eind daarvan staat 'Den Haag' alweer in de verkiezingscampagnemodus. Door de voorbije langdurige formatie zit Rutte III immers maximaal 3,5 jaar, tot de verkiezingen van maart 2021.

Kennelijk verwijst de titel van het regeerakkoord naar een groot vertrouwen in de nabije economische toekomst.