Lama in een tube
In de supermarkt zijn binnenkort producten van lama's te krijgen. Delen van antilichamen geproduceerd door lama's, verschijnen in antiroos-shampoo en in tandpasta, of zullen worden gebruikt voor het conserveren van levensmiddelen....
Maar Unilever reageert terughoudend op de publicatie in het weekblad, het lijfblad voor chemisch Nederland. 'Er zitten geen concrete producten in de pijpleiding', zegt een woordvoerder. Hij wijst erop dat de informatie in het blad is overgeschreven uit een glossy folder van twee jaar oud.
Fridus Valkema van het Chemisch Weekblad, auteur van het bewuste artikel, moet lachen om de afhoudende Unilever-reactie. 'Inderdaad, de informatie komt uit die oude folder. Maar die hebben we opgevraagd toen we hoorden dat marketingmensen bij Unilever overtuigd zijn van de potentie van deze lamaproducten.'
Antilichamen zijn door het lichaam aangemaakte moleculen die zich hechten aan vreemde indringers. Die worden daardoor functieloos. De stoffen worden onder meer gebruikt in diagnostische tests; die mogen wat kosten, daarvoor maakt het niet uit of de productie van antilichamen extreem duur is.
Dat ligt anders bij consumentenproducten. Voor commercialisatie is dan een goedkoop productieproces nodig. Wordt dat gevonden, dan denkt Unilever specifieke fragmenten van antilichamen te gebruiken om cariësbacteriën te doden in de mond, zo staat in de folder. Haarroos wordt (mede) veroorzaakt door micro-organismen. Fragmenten van antilichamen zijn daarom in te zetten in shampoo, is een tweede idee.
Simpele bacterieën en schimmels, nodig om goedkoop te produceren, waren echter niet in staat gewone antilichamen, ingewikkelde eiwitmoleculen, te maken. Die bleken een slagje te complex.
De onderzoeksgroep van prof. dr. Raymond Hamers, emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Brussel, ontdekte begin jaren negentig dat kameelachtigen, waaronder de lama, ook antilichamen produceren die veel eenvoudiger zijn dan bijvoorbeeld die van muizen, een belangrijk vermenigvuldigingsbeest voor antilichamen.
Wat er ook werd ingespoten om afweerreacties op te wekken, bijvoorbeeld een bacteriestam die ee rol speelt bij tandbederf, de lama wapende zich via de productie van eenvoudige antilichamen. De vondst – waarvoor volgens Hamers geen wetenschappelijke verklaring bestaat – werd in 1993 in een octrooi vastgelegd Unilever kocht een paar lama's en stalde ze in Lelystad.
Vervolgens slaagden onderzoekers uit Brussel en van Unilever erin gistcellen via genetische manipulatie aam te zetten tot productie van de cruciale fragmenten van lama-antilichamen. Deze waren geïsoleerd uit het lamabloed na inspuiting van specifiek afweer opwekkend materiaal. Twee jaar geleden werd ook op deze techniek patent aangevraagd.
Deze vondst betekende de doorbraak, zegt Hamers. Daarmee kon de productieprijs van antilichamen honderd tot duizend maal worden verlaagd, een vereiste om deze antilichamen toe te kunnen passen in consumentenproducten. Hamers zegt geen idee te hebben aan welke consumentenproducten Unilever denkt. De voorlichter: 'Naarmate we dichter bij de markt komen, zeggen we minder.' Tandpasta maakt een goede kans, het onderzoek daaraan was in 1996 het verst gevorderd.
