Lage rente neemt hap uit verwacht pensioen

Het drama speelt zich in stilte af onder de werknemers met premieregelingen waarbij zij door beleggingen individueel pensioenvermogen opbouwen. Dat kapitaal wordt kort voor hun pensionering omgezet in een levenslange uitkering. De dan geldende rentestand is bepalend voor de hoogte daarvan. Werkgevers sluiten dergelijke regelingen af als er in hun bedrijfstak geen verplichte pensioenregeling in de cao staat.

Doordat de rente de laatste jaren sterk is gedaald, hebben tienduizenden werknemers jaarlijks de hoogte van het voor hen haalbare pensioen zien afnemen. En degenen die al met werken zijn gestopt, hebben een veel lager pensioen dan hun eerder werd voorgehouden. De Volkskrant sprak een hoofd personeelszaken van een middelgroot bedrijf waar de pensioenvooruitzichten door de dalende rente de laatste jaren bijna gehalveerd zijn, hoewel er meer kapitaal opzij is gezet. De zonnige keerzijde is dat de pensioenvooruitzichten juist sterk verbeteren wanneer de rente gaat stijgen.

Het is een probleem dat geen rol speelt bij het overleg dat vakbeweging, werkgevers en kabinet over de pensioenen voeren. Dat overleg gaat over regelingen waarbij het pensioen gekoppeld is aan het eerder verdiende loon, uitgevoerd door pensioenfondsen. Veruit de meeste werknemers hebben zo’n regeling. Omdat hun pensioenen al jaren onder druk staan, hebben zij de volle aandacht van de politiek en de koepels van werknemers en werkgevers. Voor dit soort pensioenen pakt de lage rente minder desastreus uit. De desbetreffende fondsen hebben de laatste jaren de premie verhoogd, de pensioenen niet verhoogd, of ze soms iets verlaagd, om de pensioenuitkeringen voor hen betaalbaar te houden.

‘Beschikbarepremieregeling’

Uit overzichten van de toezichthouder op de pensioenen, De Nederlandsche Bank, blijkt dat 1,2 miljoen werknemers via de ‘beschikbarepremieregeling’ sparen voor hun pensioen. Met zo’n premieregeling bouwen werknemers individueel pensioenkapitaal op. Van hen sparen er 423 duizend bij verzekeraars en 412 duizend bij een pensioenfonds. Nog eens 373 duizend mensen bouwen zo’n pensioen op bij een zogenoemde premiepensioeninstelling, die alleen dergelijke premieregelingen uitvoert.

Binnen dit soort regelingen bestaat een grote variëteit. In de basale vorm, zoals de regeling waarover het hoofd personeelszaken sprak, krijgt de werknemer kort voor zijn pensionering te horen hoe hoog zijn pensioen wordt. In andere regelingen wordt al jaren voor de pensionering het renterisico deels afgedekt of voorzichtiger belegd, zoals bij het pensioenfonds dat de premieregeling uitvoert voor uitzendkrachten.

Geen lobby

Werknemers worden ieder voor zich met een tegenvallend pensioen geconfronteerd. Er is geen lobby die het voor hen opneemt. Het hoofd personeelszaken dat in haar bedrijf schrijnende gevallen meemaakte, wil dit aan de kaak stellen. Hoeveel werknemers de basale premieregeling hebben, is niet te achterhalen bij de toezichthouders De Nederlandsche Bank of de Autoriteit Financiële Markten, noch bij de lobbyclub Pensioenfederatie. Dat het er tienduizenden zijn, wordt niet betwist.

Nog steeds kiezen startende bedrijven in nieuwe sectoren voor zo’n premiepensioenregeling. Het grote voordeel voor deze bedrijven is dat er na storting van de premie geen verplichtingen meer zijn voor de werkgever. Het risico ligt volledig bij de werknemer. Die is voor zijn pensioen afhankelijk van de beleggingsopbrengst, de ontwikkeling van de levensverwachting en de rente.

De premieregeling heeft intussen de warme belangstelling van bedrijven en sectoren waar het pensioen wel gekoppeld is aan het eerder verdiende loon. Volgens een oude regeling bestaat hier nog een band tussen het pensioenfonds en het bedrijf. Als het tegenzit, kan het pensioenfonds een beroep doen op het bedrijf om geld bij te storten. Accountants plaatsen bij dat risico kanttekeningen in de jaarverslagen. En dit verontrust financiers, zoals beleggers en banken. Bij verfproducent Akzo speelt dit jaar een conflict waarin de vakbonden van het bedrijf eisen dat het 400miljoen euro extra stort in het pensioenfonds.

Sommige bedrijven, zoals Shell, stappen voor nieuwe werknemers helemaal over op een individuele premieregeling, anderen knippen de band tussen pensioenregeling en bedrijf door, waardoor de risico’s bij de werknemers als groep komen te liggen in een collectieve premieregeling. De Wet verbeterde premieregeling uit 2016 helpt deze collectieve premieregelingen om schrijnende gevolgen te voorkomen. Maar voor een individuele premieregeling biedt de wet geen soelaas.