L'histoire se raconte

Heel Parijs is geschiedenis, zegt Lorànt Deutsch. We zitten in een typisch Parijs' café met rieten stoeltjes, op de hoek van de straat en kijken uit op het Hôtel Gaillard. Een krankzinnig bouwsel: wie komt op het idee midden in Parijs een stadspaleis neer te zetten, geïnspireerd door de kastelen aan de Loire? De schatrijke bankier Emile Gaillard die in de 19de eeuw indruk wilde maken op zijn medeburgers.

Daarom houdt Lorànt Deutsch zo van Parijs. Met een beetje fantasie zit je meteen in vroeger eeuwen, in de tijd van de industriële revolutie, de gloriejaren, van koetsen en huurrijtuigen, mannen in rokkostuums en vrouwen in avondjurken.

Lorànt Deutsch was een succesvolle acteur, die onder meer Jean-Paul Sartre speelde in de film Les Amants de Flore. Maar hij werd pas echt beroemd door zijn boek Metronoom, waarin hij de geschiedenis van Parijs vertelt aan de hand van de namen van twintig metrostations. Inmiddels ligt er een opvolger, En Route, waarin Deutsch heel Frankrijk bestrijkt, in het spoor van oude wegen, van de tinroute tussen Marseille en Bourgondië tot de hedendaagse snelweg van Parijs naar Calais.

Deutsch heeft weinig pretenties. Hij vertelt niets nieuws, maar wil zijn passie voor geschiedenis met zo veel mogelijk mensen delen door een goed verhaal te vertellen.

De combinatie van pretentieloosheid en succes komt je steevast op kritiek te staan in Frankrijk, waar het publieke debat maar al te vaak een humorloze uitwisseling van loodzware ideologische standpunten is. Zeker als je ideeën hebt waar links vreemd tegenaan kijkt. Deutsch is praktiserend katholiek en royalist, aanhanger van de 'graaf van Parijs', die de niet geheel realistische hoop koestert als Hendrik VII op de Franse troon terug te keren.

1. Voetballer: Bruno Bellone

'Een linksbuiten die in het Franse elftal speelde in de tijd van Michel Platini. Hij was geweldig, heel snel, heel sterk, heel knap met zijn lange haren. Hij had de zelfde blessure als Marco van Basten en moest op zijn 26ste stoppen.

'Ik was zelf ook linksbuiten. Twee jaar heb ik de hoop gehad zelf een beroemde voetballer te worden. Op mijn 12de werd ik uitgekozen voor het internaat van de profclub Nantes. Maar ik was te klein en ze wilden dat ik groeihormonen zou nemen. Dat heb ik geweigerd. Toen ben ik weggestuurd, op mijn 15de. Het was het einde van een mooi avontuur. Als je 15 bent, vind je dat natuurlijk heel erg. Nu niet meer.

'De jongen met wie ik op een kamer sliep heeft wel een mooie carrière gemaakt, Olivier Monterrubio. Hij speelde onder meer voor Olympique Lyon. Hij heeft alleen het Franse elftal niet gehaald, omdat hij steeds een goede speler voor zich had. Eerst Robert Pirès, daarna Jerôme Rothen en Florent Malouda.'

2. Film: Sunshine van István Szabó (1999).

'Mijn favoriete film is Sunshine van de Hongaarse regisseur István Szabó. Mijn vader was Hongaar. Als je 20 bent, raak je geïnteresseerd in het land waar je zelf niet geboren bent. Je hebt de neiging te denken dat het daar beter is dan in je eigen land, waar je je dagelijkse zorgen moet ondergaan. Ik voelde me een beetje bij Hongarije horen.

'Sunshine, met Ralph Fiennes en Rachel Weisz, is een sublieme film over een Hongaarse familie, van de 19de eeuw tot na de opstand van 1956 in Boedapest. Dat was altijd mijn cultfilm.

Verder houd ik van alle films met Jean-Paul Belmondo, een stripheld in de films, met zijn stunts en zijn heldengedrag.'

3. Boek: De drie musketiers van Alexandre Dumas

'Ik houd van de romanschrijvers uit de 19de eeuw, zoals Victor Hugo en Balzac. In de 19de eeuw zie je het oude en het nieuwe denken met elkaar in botsing komen. De Revolutie is geweest, maar de oude standen, de aristocratie, de geestelijkheid en het volk, zijn nog niet verdwenen. Ze kruisen de mensen van onze tijd, die zich onderworpen hebben aan de economie, de financiële wereld, de consumptiemaatschappij.

'Frankrijk is een conservatief land. Dat komt door angst: als men de toekomst niet beheerst, heeft men de neiging om naar het verleden te kijken, omdat men het gevoel heeft dat men destijds het spel meester was. Maar zelfs de grootste conservatief van tegenwoordig heeft niets meer te maken met de wereld die in de 19de eeuw verdween.

'Als ik dan toch een favoriet boek moet noemen: De drie musketiers van Alexandre Dumas. Daar zit alles in, een held met zijn ambities en passies, het Parijs van Richelieu en Lodewijk XIII. Er zijn quartiers waar de straatstenen nog altijd de drie musketiers doen resoneren: rond het Palais de Luxembourg, het Palais Royal, de kerk van Saint-Sulpice. Als je daar rondwandelt, heb je het idee dat je ze elke moment kunt tegenkomen, met hun cape en zwaard.'

4. Parijs: het 17de arrondissement

'Ik ben op mijn 15de in Parijs komen wonen. Eerst in de niet zo riante voorstad Bobigny, aan het einde van metrolijn 5. In het begin had ik geen vrienden, dus ik ben in de stad gedoken. Ik dacht bij de namen van de metrostations: wat zit daar achter? Het andere eindpunt van lijn 5 is Place d'Italie. Ik stelde me een quartier latin voor, met pizzeria's en Italiaanse restaurants. Maar er staan alleen hoge kantoorgebouwen. Het heet Place d'Italie, omdat daar de weg begint die naar Italië voert. Dat heb ik veel later uitgewerkt in Metronoom.

'Wat zo mooi is aan Parijs: de geschiedenis is de geografie. Het verleden ligt aan de oppervlakte. Als ik een favoriete plaats van Parijs moet uitkiezen: het 17de arrondissement, waar ik woon en waar we nu zitten. Een rijke buurt die in de 19de eeuw werd gebouwd. Grote industriëlen en bankiers, zoals De Rothschild, installeerden zich op de vlakten van Monceau en Batignolles, waar ze hun enorme huizen bouwden. De architectuur is eclectisch: er worden allerlei stijlen door elkaar gebruikt, romaans, Vlaams, gotisch. Ze hebben er alles aan gedaan om indruk te maken.

'Het 17de arrondissement heeft ook arme stukken. Ook dat hoort bij Parijs. Op de foto's van Brassaï zie je altijd schaduwen, alsof je elk moment kunt worden aangevallen. Parijzenaars houden van een beetje gevaarlijke plaatsen, van Les Misérables, van gangsterfilms. On aime se salir à Paris, in Parijs houdt men ervan zich vuil te maken.'

Maar kan dat nog in het hedendaagse Parijs? Is het geen reservaat voor rijke mensen geworden? 'Dat is niet waar. Er zijn nog arme stukken, bijvoorbeeld de Afrikaanse wijk in het 18de, boven Montmartre. Hier in het 17de zijn de mensen rijk, maar het is een buurt waar mensen leven. Rijk of arm interesseert me niet zo veel, als er maar leven is. Niets is erger dan het Ile de la Cité, waar je geen bakker of slager meer kunt vinden. Volgens sommige mensen is Parijs een museum, vergeleken met Londen of Berlijn, maar volgens mij is er nog genoeg te beleven.

Bovendien: de geschiedenis is nu eenmaal een heel sterk punt van Parijs.'

5. Plaats in Frankrijk: Aigues-Mortes

Lorànt Deutsch werd min of meer bij toeval schrijver. Op de Franse televisie etaleerde hij zijn kennis van Parijs. Prompt werd hij gebeld door een uitgever. Na het succes van Metronoom reisde hij heel Frankrijk door met diverse toneelgezelschappen. Dat bracht hem op het idee van En Route.

'Ik houd van plaatsen die getuigen van bijzondere gebeurtenissen. Het fort van Aigues-Mortes in de Camargue is gebouwd in de 13de eeuw, onder koning Lodewijk IX, Lodewijk de Heilige. Het is de plaats die hij heeft verlaten om te sterven, in Tunis, op zijn tweede kruistocht. Voor mij symboliseert het de mislukking van de kruistochten.

'Aigues-Mortes staat tegenwoordig een beetje verloren in het zand, het moeras, omgeven door wind en muggen. Geen gemakkelijke plaats. Daar staat dat fort uit de 13de eeuw, waar weinig aan is verbouwd of gerestaureerd. Het ademt Lodewijk de Heilige uit, het vertelt over de krankzinnige hoop van deze koning om Jeruzalem te veroveren. Ik begrijp niet dat Aigues Mortes niet tot de belangrijkste plaatsen van ons erfgoed wordt gerekend, zoals Mont Saint-Michel of Carcassonne.'

En Route veroorzaakte in Frankrijk een schandaaltje. Deutsch zou de slag bij Poitiers in 732 hebben beschreven als een clash of civilisations, tussen Frankische autochtonen en islamitische binnendringers. 'Ik beschouw de slag als een botsing tussen volkeren die Frankrijk wilden veroveren. Enerzijds de Franken, die eigenlijk Belgen waren en uit de buurt van Luik kwamen, anderzijds de Saracenen die uit Spanje kwamen. Dat waren inderdaad moslims.

'Maar voor mij is dat helemaal niet zo interessant. Frankrijk is altijd een heel gemengd land geweest, veel meer dan Duitsland. Duitsland is rond zijn taal ontstaan, Frankrijk rond zijn geografie. Tot ver in de 19de eeuw werden er heel verschillende talen gesproken. Een Breton verstond een Corsicaan niet. Toch waren het allemaal Fransen.

'Tegenwoordig wonen er in Frankrijk moslims die oorspronkelijk uit Algerije of Mali komen. Voor mij zijn dat ook Fransen. Maar ik vind het onzin, zelfs een beetje racistisch om te zeggen: pas op, je moet het verhaal over Poitiers voorzichtig vertellen, anders kwets je de moslims.'

6. Historisch personage: François Anathase Charette de la Contrie

'Een katholieke, royalistische generaal uit de Vendée, die tegen de revolutionaire troepen van Robespierre vocht. Een kleine edelman uit de provincie. Wat mij aanspreekt, is zijn moed, maar ook zijn libertijnse levenshouding. Hij zocht een rijke vrouw, omdat hij niet zo veel geld had. Toen hij een leuk meisje uit een goede familie had gevonden, zei haar moeder: nee, dat gaat niet, zij is veel te jong. Ik, daarentegen, ben niet te oud. Om het geld is hij met haar moeder getrouwd, maar het was een ongelukkig huwelijk en hij had talloze affaires. Toen hij een beroemde generaal was, had hij zelfs een garde van amazones, zoals Khadafi.

'In 1796 werd hij gefusilleerd in Nantes. Tegen de beul zei hij: 'Ik heb mijn beroep waardig uitgeoefend, oefen het uwe ook waardig uit'. Een fascinerende figuur, juist omdat hij een leven voert dat niets met het mijne te maken heeft.

Hoewel Deutsch de monarchie in Frankrijk wil herstellen, kiest hij niet voor een koning als favoriet historisch personage. 'Er zijn genoeg koningen die ik bewonder, maar het principe interesseert me meer dan de man. Ik geloof dat het beter is de uitvoerende macht te scheiden van de hoogste macht. In Frankrijk vallen ze samen. De president mag een oorlog beginnen zonder iemand te consulteren, dat is het privilege van een vorst.

'De president is nu een politicus die dronken is van de zucht naar macht. Daarbij heben Sarkozy en Hollande de waardigheid van het presidentiële ambt vernietigd. Sarkozy met zijn overspannen stijl, Hollande omdat hij een een gewone president wilde zijn. Volgens mij is het beter om het hoogste ambt te laten bekleden door een vorst, iemand die daarop is voorbereid, die opgevoed is om koning of koningin te worden en dat met waardigheid te doen. De uitvoerende macht moet door een democratisch gekozen politicus worden geleid, die een minder monarchale status zal krijgen omdat er al een koning is. Het model dat jullie hebben. Dat werkt veel beter.'

7. Stad: Le Havre

'Ik houd van Le Havre, een stad die in de oorlog totaal is verwoest en daarna opgebouwd door Auguste Perret. Zijn betonnen kerk is fantastisch. Le Havre vertelt het verhaal van de jaren vijftig. Alles moest snel en simpel, de mensen moesten gehuisvest worden.'

Deutsch lijkt het liefst in de Middeleeuwen of de vroegmoderne tijd te verblijven. In zijn boeken komt de geschiedenis van de 20ste eeuw er altijd een beetje bekaaid vanaf. 'Ik ben wel degelijk geïnteresseerd in moderne geschiedenis, maar ik schrijf er niet zo graag over. Mijn grootouders zijn gedeporteerd naar Auschwitz. Ik heb er moeite mee om over die tijd te praten op een manier die even gepassioneerd en verlekkerd is als de manier waarop ik over eerdere periodes schrijf. De geschiedenis is voor mij geluk, plezier. Als er nog slachtoffers en beulen rondlopen, is het moeilijk thema's te behandelen met lichtheid en enthousiasme.'

8. Kerk: Sainte-Catherine in Honfleur

'In deze kerk ben ik getrouwd. Helemaal van hout, met een middenschip als een boot, een beetje als een Vikingschip. Ik ben praktiserend katholiek. Voor mij is het geloof een licht, een hoop op een weg na het leven. Het is ook een manier om mensen te binden. Je kunt wel doen alsof de religie de bron is van alle kwaad, maar de parochie was de eerste manier waarop mensen zich met elkaar verbonden.

'De religieuze moraal is belangrijk, zodat niet alles wordt opgeofferd aan het relativisme. Het individu heeft niet noodzakelijkerwijze het beste met de ander voor. Religie is iets dat buiten je zelf staat en zegt: attention, dat is goed, dat niet. Je hebt modellen nodig en religie is zo'n model. Maar ik vind dat je je godsdienst niet aan anderen mag opleggen. Als katholiek geloof ik dat het huwelijk iets tussen man en vrouw is. Andere mensen mogen daar anders over denken. Daarom ben ik voor het homohuwelijk.'