Kwam het door het schuim, de harde noordenwind, de hoge golven?

Het drama dat aan vijf jonge surfers het leven kostte is hard aangekomen in Scheveningen. Werden de hoge golven hen fataal of de metersdikke schuimlaag op zee? ‘Deze mensen wisten echt wel wat ze deden.’

‘Ze waren ervaren. Ze wisten echt wel hoe de zee in elkaar steekt.’ Op het Scheveningse strand tuurt Eef (gefingeerde naam) naar de reddingsboten die schommelen op de golven. Boven haar hoofd vliegt de gele helikopter van de reddingsbrigade.

Even verderop, vlak bij de zee, ligt een bos witte rozen. Steeds meer groepjes mensen komen deze dinsdagochtend naar het strand met bloemen in hun hand, om de vijf omgekomen watersporters te herdenken.

De avond tevoren heeft Eef het ene na het andere appje gekregen. Iedereen van haar surfgroep wilde controleren ‘wie het water uit was, wie veilig was’. Om 19.16 uur is er die avond alarm geslagen: verschillende watersporters zijn in de problemen gekomen bij het Noordelijk Havenhoofd in Scheveningen, een plek waar de woeste golven ongenadig hard tegen het beton kunnen beuken.

Melding

De reddingsdiensten reageren razendsnel op het alarm. De melding ‘zwemmer in de problemen’ krijgen ze vaker binnen. Maar deze keer blijkt het er veel meer dan één te zijn, horen ze even later.

Bij het havenhoofd aangekomen ziet een vooruitgesnelde snelle boot van reddingsmaatschappij KNRM de eerste drie surfers in het water. Twee van de zeven mensen die uit het water worden gehaald, worden al op zee gereanimeerd. Ze overleven het niet. Een andere surfer wordt naar het ziekenhuis gebracht. Hij is inmiddels thuis.

Maandagavond staken de redders hun zoektocht rond 23.00 uur. Het zicht is slecht, de duisternis is ingevallen en de enorme hoeveelheid schuim maakt het werken er ook niet makkelijker op. Als dinsdag rond 6.00 uur ’s ochtends het zoeken wordt hervat, worden nog twee lichamen geborgen.

De bemanning van de reddingsboten speurt de zee af, de helikopter vliegt laag over – zodat het overgebleven schuim in vlokjes uiteenspat. Zo hopen de reddingswerkers ook het laatste lichaam, dat van een 23-jarige Delftenaar, aan wal te halen. Dat lukt niet meer.

Weggedreven

Die middag besluit de kustwacht om de reddingsactie te beëindigen. Het laatste slachtoffer is wel op zee gezien, maar mogelijk onder water weggedreven. ‘We hebben lange tijd onder lastige omstandigheden een klein gebied waar de slachtoffers zijn gevonden, grondig doorzocht met boten, voertuigen en vanuit de lucht’, zegt een woordvoerder van de kustwacht. ‘Maar we hebben helaas niks gevonden. Op een gegeven moment moet je de moeilijke beslissing nemen om te stoppen met zoeken.’

De dodelijke slachtoffers waren tussen de 22 en 38 jaar oud en afkomstig uit Den Haag en Delft, maakt de politie bekend.‘Het ging om fitte en sportieve mensen die de zee op die plek kenden als hun broekzak’, aldus de Haagse burgemeester Remkes. Hij spreekt van een ‘wreed drama’. ‘De zee geeft en de zee neemt. Maar de manier waarop nu zo veel jonge levens worden afgebroken, is ongekend wreed.’

Bij reddingsmaatschappij KNRM staan ze versteld van de omvang van de ramp die zich voor de Scheveningse kust heeft voltrokken. Aan watersporters die in de problemen komen, zijn ze in de badplaats wel gewend: zo’n 70 tot 80 surfers halen de Scheveningse redders jaarlijks uit het water. Bijna allemaal overleven ze het.

Enorme impact

‘Een dodelijk slachtoffer is dus al veel, vijf heeft helemaal een enorme impact’, zegt woordvoerder Kees Brinkman. In de dertig jaar dat hij voor de KNRM werkt, maakte hij niet eerder mee dat zo veel slachtoffers tegelijk uit het water werden gehaald. De laatste tijd werd het weer wat drukker op het water, hoewel surfen tijdens de ‘intelligente lockdown’ niet was verboden.

Op het strand is de stemming bedrukt. Bij surfschool The Shore leggen steeds meer mensen bloemen neer, op het gesloten terras komen vrienden en kennissen samen. Sommigen staan met betraande ogen op het strand. Want de slachtoffers kwamen vaak op dit deel van het strand – sommigen werkten er voor de surfscholen.

De slachtoffers waren ervaren surfers en ervaren zwemmers. Zo zouden ze intensieve trainingen hebben gevolgd, ook om mensen uit het water te halen. Het is nog onduidelijk of ze maandag aan het zwemmen, surfen of bodysurfen (zonder plank) waren. ‘Maar we gaan tot op de bodem uitzoeken hoe het kon dat mensen die zo ervaren waren, toch overvallen werden’, zegt Remkes.

Theorieën

Op het strand houdt die vraag veel aanwezigen bezig. Op de boulevard staan groepjes ouderen. Allerlei theorieën passeren de revue. Zo weet de 67-jarige Cees uit Duindorp te vertellen dat er maandag - aan het begin van de avond - ‘opeens een piek was in de storm’.

‘Het ging maandagavond helemaal los binnen onze appgroep’, zegt ook Eef, even verder op het strand. ‘Druppelsgewijs kom je er dan achter om wie het gaat.’ Een van de slachtoffers bleek ze te kennen. ‘Een heel aardige jongen.’

Het stoort haar dat op sociale media al meteen werd gezegd dat het dom van de slachtoffers was om met deze heftige noordenwind de zee in te gaan. ‘Want het waren mensen die echt wel wisten wat ze deden.’ Ook burgemeester Remkes wijst erop dat er maandagavond nog geen honderd meter verderop, bij het zuidelijke havenhoofd, probleemloos werd gesurft.

Schuimlaag

Maar moet je eens kijken, zegt Eef wijzend op een vuilnisbak van misschien wel 1,5 meter hoog die midden op het strand staat. Zelfs op de deksel zitten nog resten van de dikke schuimlaag die de avond ervoor het zand en het water bedekte. ‘Normaliter word je bij een grote golf gespoeld. Dat is misschien vervelend, maar dan is er niet zo veel aan de hand. Je komt wel weer boven. Maar als je door een dikke schuimlaag heen moet, zou het zomaar kunnen zijn dat je niet meer kunt ademen.’

Dat beaamt Eric van den Akker, die met een team van het KNRM-reddingsstation in Ter Heijde (bij Monster) is opgeroepen om de Scheveningse collega's te assisteren. Zo’n hoeveelheid schuim had hij nog niet eerder gezien, vertelt hij bij het tv-programma M. ‘Je gaat gewoon kopje onder in zo veel schuim, daar stik je in.’

Het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee doet onderzoek naar wat de dikke laag schuim kan hebben veroorzaakt. ‘We zijn hier nog niet eerder mee geconfronteerd, dus willen we alles uitsluiten’, zegt een woordvoerder van het instituut tegen de NOS.

Volgens Tobias van Tellingen zouden de slachtoffers juist het water in zijn gegaan om te trainen onder zware omstandigheden. Van Tellingen is zelf surfer, kenner van de weersomstandigheden en geeft met zijn website surfweer.nl advies aan surfers.

Extra riskant

Ondanks het onstuimige weer was het op veel plekken in Nederland ongevaarlijk om te surfen, zegt Van Tellingen, zeker nadat de wind ’s avonds luwde. Zelf surfde hij in IJmuiden. In Scheveningen was de situatie juist extra riskant, en niet alleen vanwege het schuim. ‘De wind woei parallel aan de kust en dan is het levensgevaarlijk om het water in te gaan.’

Op zo’n moment komt de wind namelijk niet uit zee, maar blaast van noord naar zuid over het strand en langs de kustlijn. ‘Dan kan het water bij het havenhoofd niet meer verder en verplaatst de stroming zich richting zee.’

Het gaat mis als surfers het water ingaan bij deze zogeheten ‘muistroming’. Dat gebeurt volgens Van Tellingen vaker. ‘Dat mensen de zee op drijven, gebeurde vorige maand nog. We waarschuwen er heel vaak voor. Maar het kan de beste surfers overkomen.’

‘De zee is zo onvoorspelbaar. Daar valt niet mee te spotten’, zei Van den Akker op tv bij M. Niet dat hij denkt dat de slachtoffers dit deden. Maar: ‘De meest ervaren surfer kan ten onder gaan.’

Het schuim, de harde noordenwind, de hoge golven en de betonblokken op het havenhoofd. Misschien, zegt Eef, heeft die combinatie van factoren het drama veroorzaakt. ‘Maar goed, het blijft speculeren.’