Kunnen onze kinderen vrij en veilig opgroeien terwijl China aan macht wint? Dat is de Biden-doctrine

Voor het eerst in vier jaar komt er maandag een Amerikaanse president naar de Navo-top die in de organisatie gelooft. Amerikanen en Europeanen delen steeds meer zorgen over China’s ‘assertiviteit’. Het bondgenootschap wordt de plek om antwoorden te formuleren.

Joe Biden noemt het de ‘cruciale kwestie’ van deze tijd: de vraag of democratieën kunnen samenwerken om ‘echte resultaten’ voor hun burgers te behalen. ‘Kunnen de democratische allianties en instellingen die zo’n stempel drukten op de laatste eeuw hun capaciteit bewijzen tegen moderne dreigingen en tegenstanders?’

Maandag beleeft de Navo zijn eerste top in vier jaar met een Amerikaanse president die in de organisatie gelooft en veel heeft geïnvesteerd in het lijmen van de scherven met bondgenoten in Europa en Azië. Hij doet dat niet om niet. Bidens ‘buitenlands beleid voor de middenklasse’ is gericht op tastbare resultaten. De vraag die hij stelt is eigenlijk: kunnen democratische westerse landen waarborgen dat ook hun kinderen in welvaart en veiligheid kunnen opgroeien, terwijl een autocratisch China een dominante macht wordt?

Dat China bij deze bespiegelingen centraal staat, is niet nieuw. Maar in tegenstelling tot zijn voorganger gelooft Biden dat samenwerking met bondgenoten mogelijk is. Vandaar het charmeoffensief. In Europa wordt het wisselend ontvangen. Vier jaar Trump hebben de Europese geesten gescherpt, ook over de noodzaak zelf meer te kunnen doen. Daarbij tonen veel Europeanen zich afkerig van een te confronterend beleid ten aanzien van China.

Scepsis

De scepsis is het grootst in Duitsland, dat veel meer exporteert naar China dan de andere EU-lidstaten. Berlijn drukte er eind vorig jaar een investeringsakkoord tussen de EU en China door, dat sindsdien onder vuur is komen te liggen. Maar ook Frankrijk, de motor achter ‘strategische autonomie’ en een ‘geopolitiek’ Europa, is bevreesd dat hernieuwde trans-Atlantische samenwerking remmend kan werken op die twee zaken.

Intellectueel, economisch en politiek ontvangt een deel van Europa Biden dus met opgestoken stekeltjes. Al nemen de zorgen over China (en Rusland) wel degelijk toe. Geografisch mag de afstand tot China groot zijn, in een digitaal verknoopte wereld doet dat er vaak niet toe – en zelfs fysiek is China op tal van manieren ‘dichterbij’ gekomen, zegt Navo-chef Stoltenberg.

Rivaliteit

De VS en de Europese Unie spreken deze week het voornemen uit ‘elkaar nauw te consulteren en samen te werken’ over alle kwesties in de ‘veelzijdige’ relaties met China die ‘elementen van samenwerking, competitie en systemische rivaliteit bevatten’. Dat zijn nog niet de grote woorden van de ‘Biden-doctrine’ over competitie tussen het democratische en het autocratische model.

Zijn wens de banden tussen democratieën te versterken en te investeren in een doorstart van een op regels gebaseerde internationale orde oogst wel degelijk bijval. Maar waar op de schaal van accommodatie tot confrontatie kom je dan uit met China? Die vraag leidde dit weekend tot verdeeldheid op de G7-top.

Europeanen willen volgens de peilingen geen ‘nieuwe Koude Oorlog’. Dat is ook niet wat Biden voorstelt - en dat beeld doet sowieso geen recht aan de technologisch en economisch diep verknoopte 21ste-eeuwse wereld. Peilingen laten ook zien dat veel Europeanen de EU vooral als baken van democratische waarden zien, niet als militaire beschermer, en dat ze samenwerking met de VS zien als wenselijk of noodzakelijk.

De EU-landen zijn onderling verdeeld over de omgang met China en Rusland – een mix van Duitse economische belangen, Franse politieke ambities en geografisch uiteenlopende dreigingsbeelden. Al wordt er gewerkt aan een EU-‘strategisch kompas’. De Navo, waar de VS bijzit en het accent op veiligheid ligt, kan politiek sneller manoeuvreren en daar is China hoog op de agenda gekomen. En het is ook de Navo die de banden met Aziatische partners gaat aantrekken en die zich gaat toeleggen op het verhogen van de ‘weerbaarheid’ van bondgenoten, een term die ver buiten het traditionele militaire domein reikt.

Chinese brij

Ook Nederland schuift op. Deze week stemt de Tweede Kamer over een motie van VVD, GroenLinks en CDA die structureel meer aandacht vraagt voor China binnen de Navo – en het kabinet oproept de ‘landen-neutrale’ benadering los te laten. ‘Laten we vooral niet om de hete Chinese brij heendraaien’, aldus Ruben Brekelmans (VVD). Minister Kaag (Buitenlandse Zaken, D66), die zich al kritisch uitliet over het investeringsakkoord, deelt de zorg over de ‘toenemende macht en assertiviteit’ van China. ‘In bijna alle overlegorganen van de Navo wordt in toenemende mate over China gesproken.’

Bidens eerste Navo-top zal maandag uitstralen dat met het vertrek uit Afghanistan de alliantie zich opnieuw aan het heruitvinden is in een wereld waarin fysieke dreigingen hand in hand gaan met andere – en die ook vraagt om politieke weerbaarheid. Niet alleen de Amerikaanse, maar ook veel Europese democratieën beleven interne crises die gerelateerd zijn aan dit internationale krachtenspel. Het belang van het onderwerp ontkent niemand meer, maar het is na een half jaar Biden nog een open vraag in hoeverre de VS en Europa de agenda’s kunnen afstemmen.