Krijgt Nederland een extraparlementair bestuur, net als Limburg?

Bij een extraparlementair bestuur staan de bestuurders los (of losser) van hun partijen. Ze werken niet met een dichtgetimmerd coalitieprogramma, maar hoogstens op basis van een algemeen hoofdlijnenakkoord. Voor elk voorstel moet een (wisselende) meerderheid in het parlement worden gezocht.

Johan Remkes is niet de bedenker van die bestuursvariant in Limburg. Dat was twee jaar geleden CDA’er Ger Koopmans. Na de provinciale verkiezingen in 2019 waren de christen-democraten als grootste uit de bus gekomen.

Maar het CDA slaagde er niet in een gewone meerderheidscoalitie te vormen, of zoals Koopmans dat zelf omschreef: ‘We moesten na de verkiezingen het onverenigbare verenigen.’ Op rechts waren Forum voor Democratie en PVV groot, en op links verdubbelden GroenLinks en Partij voor de Dieren.

Impasse

Om de impasse in de formatie te doorbreken, koos Limburg voor de extraparlementaire oplossing. Een meerderheid in de Provinciale Staten formuleerde acht uitgangspunten van beleid (onder meer over EU, privacy, inclusieve samenleving en verbod op discriminatie) en stelde 32 beleidskaders vast.

Zeven gedeputeerden traden aan, formeel niet op basis van partijlidmaatschap, maar op basis van ‘deskundigheid’. Zo stapte een GroenLinks-bestuurder in het extraparlementair college, tegen de zin van de eigen partij, die haar royeerde. Toch konden de andere gedeputeerden nooit helemaal los van hun partij (CDA, VVD, Forum voor Democratie, PVV en Lokaal-Limburg) worden gezien.

De Limburgse SP-fractievoorzitter Marc van Caldenberg sneerde dat het eigenlijk een gewone coalitie was, onder leiding van CDA’er Koopmans, die ook wel ‘de onderkoning van Limburg’ werd genoemd. Toch zagen andere Statenleden ook wel voordelen in het extraparlementaire karakter van het college: er was meer parlementair debat en minder gekrakeel over Haagse relletjes.

Geen lang leven

Een lang leven was het eerste extraparlementaire college in Limburg niet beschoren: in het voorjaar stapten alle gedeputeerden plus de gouverneur op als gevolg van enkele integriteitsaffaires. VVD’er Onno Hoes probeerde een nieuw provinciebestuur te vormen. Na gesprekken met twaalf fracties concludeerde hij in een tussenrapportage dat er een breed draagvlak was voor opnieuw een extraparlementair college.

‘Voor alle fracties was er meer ruimte om het open debat te voeren. Dit wordt door de meeste fracties als bevrijdend ervaren’, aldus Hoes. Hij concludeerde dat er weinig behoefte was aan een terugkeer naar een traditionele coalitie, met een coalitie versus oppositie.

Twee formatiepogingen volgden: een zeer breed college van rechts tot links mét en zonder het CDA. Toen die pogingen strandden en de Limburgse formatie opnieuw in een impasse zat, besloot waarnemend gouverneur Remkes zelf het heft in handen te nemen en een bestuurscollege samen te stellen. Dat college borduurt vooral voort op de 32 beleidskaders die al eerder waren vastgesteld.

Tegenzin

Bij de installatie van ‘zijn’ extraparlementaire Limburgse college (bestaande uit gedeputeerden van CDA, VVD, GroenLinks, PvdA, D66 en Lokaal-Limburg) begin juli kritiseerde Remkes het getreuzel en de onmacht van Provinciale Staten. ‘Met opgewekte tegenzin heb ik die verantwoordelijkheid genomen’, zei hij. Remkes sprak van ‘een dubbel novum’ in de provinciale politiek: eerst een commissaris die al bijna drie maanden in zijn eentje de provincie bestuurt, en daarna ook nog eens zelf op zoek moet naar nieuwe gedeputeerden.

Gaat de Groninger dat kunstje nu ook in Den Haag uithalen? Dat is nog maar de vraag. Een provinciaal bestuur is wat anders dan een landelijke regering. Bovendien is er nog één groot verschil: de Tweede Kamer kan elk moment besluiten nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Dat kan een provinciaal parlement niet: dat moet rustig wachten tot de volgende provinciale verkiezingen in 2023.