Krijgen Mexicaanse drugskartels voet aan de grond in Nederland?

In ruim een jaar tijd zijn in Nederland zeven Mexicanen gearresteerd voor de productie van de synthetische drug crystal meth. Mexicaanse experts erkennen dat drugskartels ook in Nederland opereren, maar het is zeer de vraag hoe dominant ze hier zijn.

We zijn slachtoffers van mensenhandel, beweerden drie Mexicaanse drugsproducenten dit voorjaar in de Nederlandse rechtbank. De politie had de mannen in februari 2019 betrapt in een drugslaboratorium in Wateringen. De honderden kilo’s crystal meth in het pand hadden een geschatte straatwaarde van 80 miljoen euro. Naar eigen zeggen waren de Mexicanen onder valse voorwendselen naar Nederland gelokt en onder dwang aan het werk gezet. Justitie geloofde niets van hun verhaal, de Nederlandse staat zag geen slachtoffers maar vooruitgeschoven posten van de beruchte Mexicaanse kartels. Eind mei werden de drie veroordeeld tot zes jaar cel.

Toch zou hun verweer weleens kunnen kloppen, zegt antropoloog Victor Clark Alfaro telefonisch vanuit de noordelijke Mexicaanse grensstad Tijuana. De hoogleraar is verbonden aan de Staatsuniversiteit van San Diego in Californië en onderzoekt al jaren de onderwereld in zijn stad. ‘Het kan waar zijn. De strategie is niet nieuw. Op dezelfde manier komen vrouwen terecht in de internationale prostitutie.’

In Tijuana opereren drie grote kartels, vertelt hij, Jalisco Nueva Generación, Arellano-Félix en Sinaloa. De eerste twee trekken samen op en strijden tegen het Sinaloakartel om territorium in de lokale markt. Die markt telt naar schatting een half miljoen verslaafden, zegt Clark Alfaro. 80 procent van hen zit aan het zeer verslavende crystal meth, dezelfde drug die de Mexicanen in Nederland produceerden.

Criminele multinationals

De machtige kartels die in meerdere noordelijke Mexicaanse deelstaten vrij spel hebben, zijn ook internationaal actief, stelt Clark Alfaro. Zie ze als criminele multinationals, zegt hij. ‘De wereld mondialiseert, hetzelfde geldt voor de kartels. Ze opereren in Azië, in Australië, maar ook in Europa: in Nederland, Zwitserland, Spanje.’

Onderzoeker Cecilia Farfán-Méndez, verbonden aan de Universiteit van Californië en gespecialiseerd in internationale drugshandel, nuanceert het beeld dat haar collega schetst. Mexicaanse kartels opereren weliswaar over de grens, zegt ze, maar een dominante positie hebben ze daar niet. ‘Zelfs hier in de Verenigde Staten, buurland en grootste afzetmarkt, zijn ze niet echt gevestigd. Er zijn uiteraard connecties: ze onderhouden commerciële relaties met lokale groepen en verkopen in bulk. Maar beheersen Mexicanen de internationale drugsmarkt? Nee.’

Farfán is net als de Nederlandse rechtbank niet overtuigd van de onschuld van de Mexicanen uit Wateringen. ‘Waarom niet lokaal mensen inhuren? Het kost nogal wat om hier iemand te bedriegen, een vliegticket te betalen, een paspoort te regelen. De productie is goedkoop, in dit geval is je personeel het duurste onderdeel. Dat lijkt me onwaarschijnlijk.’ Ook zij acht de kans groter dat de mannen als vooruitgeschoven posten van hun criminele organisaties opereerden.

Vermoedens

Haar uitleg sluit aan bij vermoedens van de Nederlandse politie. ‘We hebben aanwijzingen dat Nederlandse drugshandelaren samenwerken met Mexicanen en deskundigheid inkopen om xtc-labs te vervangen door laboratoria waar crystal meth geproduceerd wordt’, zei Andy Kraag, hoofd van de landelijke recherche, vorige maand in De Telegraaf.

Politicoloog Vidal Romero, gespecialiseerd in het thema veiligheid en werkzaam bij het Autonoom Technologisch Instituut Mexico (ITAM) in Mexico-Stad, beschrijft hoe in de jaren negentig Latijns-Amerikaanse kartels samenwerkten via een soort ‘ambassades’. Criminele organisaties wisselden onderling mensen uit om hun relaties te bestendigen. ‘Ik verwacht dat deze praktijk min of meer hetzelfde is gebleven. De, zeg maar, consuls die naar het buitenland worden gestuurd, overzien de zaken, maar zitten ook in een gijzelingssituatie. Als de relatie stukloopt, zijn zij de klos.’

Nu de coronacrisis de wereldhandel drastisch heeft ingeperkt, zijn ook de kartels noodgedwongen meer op het binnenland gericht. De drugssmokkel wordt bemoeilijkt door gesloten grenzen, de toevoer van ingrediënten voor synthetische drugs vanuit Azië ligt grotendeels stil. Maar de crisis biedt in eigen land ook kansen, zeggen de experts.

Door de groeiende werkloosheid neemt het aantal verslaafden en goedkope handjes toe, stelt Clark Alfaro. Legitieme bedrijven zijn gesloten, maar het criminele bedrijf biedt volop werk. ‘Als ik met een wapen kan omgaan, kan ik me melden bij het kartel en heb ik morgen een baan als huurmoordenaar.’

Territoriumstrijd

Romero meent dat kartels de situatie gebruiken om een onderlinge territoriumstrijd uit te vechten. In de meeste crises neemt het aantal moorden af en neemt kleinere criminaliteit zoals diefstal toe, zegt hij. In deze crisis gaat het dodelijke geweld juist onverminderd door. Op 20 april, toen een groot deel van de bevolking binnen zat, werden 114 mensen vermoord, een record dit jaar. ‘De vraag naar drugs is gedaald, maar de kartels zitten met een grote hoeveelheid werknemers. Wat doe je met die mensen? Ze worden ingezet als leger om terrein te veroveren op de vijand, op andere kartels’, zegt hij.

In tijden van crisis laten kartels graag opzichtig hun aanwezigheid zien in gebieden waar de overheid het geweldsmonopolie kwijt is. Eind april deelde het kartel Jalisco Nueva Generación voedselpakketten uit in deelstaat Guanajuato. Vrouwen en kinderen klapten en zongen een lied voor Nemesio ‘El Mencho’ Oseguera Cervantes, leider van het kartel. Farfán: ‘De overheid gebruikt haar schaarse middelen om corona te bestrijden, er staat minder druk op de kartels. Als je je imago wilt oppoetsen, is dit een goed moment om het te doen.’

Het is te vroeg om duidelijke winnaars en verliezers aan te wijzen onder de kartels, zegt Farfán. Criminele organisaties die hun financiën op orde hebben, zullen overleven. Andere drugshandelaren worden net als gewone bedrijven geraakt door de economische crisis, stelt ze. En weer anderen profiteren: ‘Nu het produceren van synthetische drugs moeilijker is geworden, zien opiumboeren en heroïneproducenten weer kansen.’

De internationale cocaïnehandel lijkt niet te lijden onder de pandemie, zegt antropoloog Clark Alfaro. ‘Tot nu toe hebben we niet gehoord dat de prijzen in Californië zijn gestegen. Oftewel: de drugs blijven de grens passeren. Minder over land, meer over zee. Of ondergronds via tunnels.’ Journalistencollectief OCCRP, gericht op de georganiseerde misdaad, beschreef in mei hoe vanuit met name Colombia en Bolivia grote hoeveelheden cocaïne nog steeds via Centraal-Amerika en Mexico de VS bereiken en onder meer via Brazilië worden verscheept naar Europa. De luchtvaart ligt grotendeels stil, het vrachtverkeer op zee niet.