Koren wordt weer het zwijgen opgelegd

Slecht nieuws voor ongeveer 1 miljoen Nederlanders. Zingen in koorverband is een van de meest geliefde nationale bezigheden: 5,8 procent van de bevolking doet het, volgens het Koornetwerk Nederland – en dan is zingen tijdens kerkdiensten niet eens meegerekend. Maar met ingang van woensdagavond 22.00 uur mogen amateurkoren niet meer zingen.

In het kopje boven het dinsdag gepresenteerde overheidsdocument Coronavirus en regels voor zingen en zangkoren staat bovendien dat het Outbreak Management Team (OMT) met een herzien advies komt voor koren: ‘Omdat een verhoogd transmissierisico door zingen niet kan worden uitgesloten, adviseert het OMT dat zingen in groepsverband in elke context wordt afgeraden. Het kabinet zal zich hierop beraden en komt hierop terug.’

Daphne Wassink, voorzitter van de korenkoepel, is teleurgesteld. ‘We zijn continu in contact met het ministerie, maar dit komt uit de lucht vallen’, zegt Wassink. ‘We laten ons voorlichten door wetenschappers en hebben gezamenlijk regels opgesteld waaraan, voor zover ik weet, iedereen zich netjes houdt.’ Naast de bekende regels over afstand en hygiëne, krijgen zangers bijvoorbeeld het advies om niet achter elkaar, maar zigzag opgesteld te staan. Wassink: ‘Sinds we weer mogen zingen, in juli, zijn er vele duizenden repetities geweest. En amper incidenten.’

Koren liggen onder een vergrootglas door de corona-uitbraak in Nederland. Eén incident kreeg wereldwijde media-aandacht. Bij een uitvoering van Bachs Johannes-Passion op 8 maart in het Amsterdamse Concertgebouw werden 100 van de 130 koorleden ziek. Een dag later gebeurde er iets vergelijkbaars bij een repetitie van het Heerdese mannenkoor De Lofzang. Van de ongeveer tachtig leden, werd haast de helft ziek. Er zouden zes mannen overlijden.

Dat was vóór de ‘intelligente lockdown’. Maar ook in september, toen zingen weer werd toegestaan, was er weer een merkwaardig incident. Het Leidse koor Populus Unus in Cantione repeteerde met twee ramen en drie deuren open. De zangers hielden naar eigen zeggen keurig afstand, ook in de pauze. Bij de beruchte repetitie waren achttien mensen aanwezig, maar negen koorleden testten positief op corona, naast nog eens drie partners. Het koor trok aan de bel: was het afstand houden wel voldoende? Saillant detail: het koor bestaat voornamelijk uit medisch geschoolden.

Maar als je weet dat er in Nederland zo veel wordt gezongen, vallen de cijfers behoorlijk mee. ‘Het RIVM neemt koren mee in de wekelijkse monitor van coronaverspreiding’, zegt voorzitter Wassink, ‘dan zie je dat koren tot de groep van bijeenkomsten behoren met de laagste besmettingsgraad. We schommelen tussen de 0,0 en 0,1.’

Hoeveel koorgerelateerde meldingen er bij het Koornetwerk zijn gedaan? ‘Vijf. In drie van de gevallen bleek bij doorvragen dat er toch niet goed genoeg was geventileerd of afstand gehouden.’ Maar hoeveel koren zijn weer actief? ‘We schatten 70 procent. Maar weinig koren opereren op volle sterkte. Bijna iedereen heeft een aangepast repetitieritme. ‘

Om musici en zangers (amateurs én profs) van wetenschappelijk onderbouwde informatie te voorzien, is de website VirMus.nl opgericht. Ivo Bouwmans van de TU Delft onderzoekt de overdracht van corona bij zangers en is bij de site betrokken. Hij begrijpt de voorzichtigheid van het OMT. ‘Bij zang komen er inderdaad meer aerosolen vrij’, zegt hij, ‘en de verwachting is inderdaad dat er een hoger transmissierisico is. Eén op de twintig personen verspreidt een hogere mate van virusmateriaal via het speeksel. Dus op het moment dat je die superspreaders in je koor hebt, wordt het problematisch.

‘Het punt is: in hoeverre wil je het voorzorgsprincipe toepassen? Je kunt het zingen in groepsverband zien als een kansspel waarbij het af en toe fout kan gaan. Ik vergelijk het altijd met autorijden: we weten dat één op de zoveel ritten niet eindigt op de beoogde bestemming, maar in het ziekenhuis. Iedereen maakt zelf een afweging van het risico.’

We weten dát het fout kan gaan, het vervelende is dat we nog niet goed genoeg weten waaraan het dan ligt en welke factoren doorslaggevend zijn, zegt Bouwmans. ‘Om meer te weten, hebben we wrang genoeg meer casussen nodig.’

Voorzitter Wassink hoopt dat de sluiting niet te lang duurt. ‘Elke keer dat koren in het nieuws komen, haken er weer mensen af. We zijn bang dat mensen wegblijven. Een koor is zoveel meer dan zingen. Een koor verbindt, het is een sociale omgeving. Hoe langer die beperkende maatregelen duren, hoe groter het beroep op de veerkracht van al die vrijwilligers in besturen. Er zit een limiet aan die veerkracht.’