Koopmans: ook aanwijzingen dat corona uit Italië komt, moet je onderzoeken

‘Een knieval voor Beijing’ (UnHerd), ‘een pr-overwinning voor China’ (New York Times), ‘WHO-coronamissie vertrekt met lege handen’ (Washington Post). Mevrouw Koopmans, de westerse commentaren zijn niet mals over de WHO-missie in China.

‘Ja, dat wordt geroepen. Terwijl niemand ons eindrapport nog heeft gelezen.’

Van een afstandje gezien staat de WHO er niet fraai op. De voor China belastende theorie dat het virus is ontsnapt uit een Chinees laboratorium moet van tafel, oordeelt de missie. En de complottheorie die China propageert, dat het virus misschien afkomstig is uit een ander land, is een ‘sleutelhypothese’ die nader onderzoek behoeft, in woorden van missieleider Peter Ben Embarek. Heeft u niet het idee dat uw conclusies politiek zijn gestuurd?

Ze denkt na. ‘Nee. Kijk, ik zeg niet dat de gesprekken die we hebben gevoerd makkelijk waren. We hebben scherpe discussies gehad. Maar ik denk dat we het behoorlijk goed hebben weten terug te brengen tot de wetenschappelijke argumentatie. We hebben er serieus werk van gemaakt om het bewijs dat er is op een rij te zetten, en de gaten in onze kennis die we nog hebben aan te wijzen.’

Wat ziet u als het belangrijkste nieuwe inzicht dat de missie heeft opgeleverd?

‘Toch die beginperiode. Het moment waarvan we dachten: het is bij die markt begonnen, dat blijkt een stuk complexer te liggen. Ik ben inmiddels wel overtuigd dat er vóór december niet echt veel circulatie van het virus was, in elk geval niet in Wuhan. Op het moment dat we de eerste gevallen kunnen herleiden (half december 2019, red.) was er al circulatie in de stad.’

Valt de dierenmarkt van Wuhan daarmee af als de plek waar het virus op de mens is overgesprongen?

‘Nee, het kan nog steeds bij die markt zijn begonnen, maar misschien eerder. Er is op die markt in elk geval amplificatie geweest, doorgifte van het virus van mens op mens. En er waren risicoproducten. Zoals dieren, afkomstig uit gebieden waar in de vleermuizenpopulatie virussen voorkomen die dichtbij sars-cov-2 staan. Bij de dieren van de markt die zijn getest, is niets gevonden. Maar je kunt natuurlijk ook iets gemist hebben.’

Opmerkelijk is dat de WHO-missie geen nader onderzoek meer zegt te willen doen naar de hypothese dat het virus is ontsnapt uit een laboratorium. Op basis van welke wetenschappelijke gegevens is dat?

‘We hebben vrij uitgebreid gekeken bij de verschillende laboratoria die daar zijn. Vooral het Wuhan Institute of Virology heeft echt enorme aantallen vleermuismonsters getest en proberen te kweken. Toch hebben ze maar drie virus-isolaten (gekweekte cellen met actief virus erin, red.). Dat geeft wel aan dat het ongelooflijk lastig is om die vleermuisvirussen op te kweken in menselijke cellen. En wát er is opgekweekt, is niet nauw verwant aan sars-cov-2.

‘Verder hebben we gesproken over zaken als: hoe houden jullie alles bij, hebben jullie bloedmonsters van medewerkers, dat soort dingen. Daarop hebben we deze conclusie gebaseerd.’

Heeft u de indruk dat de Chinezen volledige openheid van zaken hebben gegeven?

‘Tja, wat is volledig? We hebben veel gezien. Veel data, veel studies, veel analyses. En natuurlijk zie je niet wat niet gedeeld wordt.’

Intussen heeft uw missie toegezegd de theorie dat het virus niet uit Wuhan komt maar met bevroren voedsel van buiten is gekomen, serieus te zullen onderzoeken, ‘zonder vooringenomenheid’. Op basis van welke wetenschap?

‘Dat is natuurlijk een heikel onderwerp. Of eigenlijk: twee onderwerpen. Aan de ene kant heb je de aanwijzingen dat er heel af en toe iets wordt gevonden op voedselverpakkingen. Daarover hebben we stevig gesproken: hoe hard is nou je bewijs dat het geïmporteerd is? Waarschijnlijker is natuurlijk dat het komt door mensen die met die spullen bezig zijn en die zelf covid hebben. Besmette verpakkingen zijn gewoon niet echt plausibel als ontstaanshypothese.

‘De andere kant is: bevroren vlees van wilde dieren. Daarnaar zijn inmiddels wat onderzoeken gedaan, en uit de nog ongepubliceerde resultaten daarvan komt naar voren dat de overleving van het virus op vis of vlees best lang kan zijn. Vervolgens is de vraag: is het erg waarschijnlijk dat het zo is begonnen? Ik denk van niet. Ik zou verwachten dat de kans op een zoönose vanuit levende dieren groter is, en dat invriezen de kans op besmetting aanzienlijk verlaagt.

‘Maar dat neemt niet weg dat de aanvoerketen naar die markten er wel een is om serieus te bekijken. Van andere markten kennen we bijvoorbeeld ook observaties van bevroren schubdiervlees, een dier waarbij enigszins verwante coronavirussen zijn gevonden. Daar zou je weleens naar willen kijken.’

In een interview met Chinese media zei Zeng Guang van het Chinese RIVM dat er al eerder verdachte gevallen waren van longontsteking in de VS, voordat covid-19 uitbrak in Wuhan. Een lezing die gretig aftrek vindt in China. Hebben de Chinezen u dat soort verhalen ook verteld? Hoe weegt u dat?

‘Uit Amerika ken ik dit soort verhalen niet. Er is wel wat literatuur die suggereert dat het virus begin december en zelfs in november al rondging in Italië. Tja, daarvan zou ik zeggen: uitzoeken! Misschien is het wel verklaarbaar. Misschien is het prutonderzoek. Geen idee, maar laten we er achteraan gaan. Wat is dit? Wat speelt hier? Dat zoiets vervolgens politiek wordt gebruikt, daar kan ik ook niks aan doen. Maar om nu te zeggen: ik ga er niet naar kijken, want de politiek roept zus en zo – dan ben je ook een beetje raar bezig.’

Ze komt terug op de eerste vraag, naar de knieval die de WHO zou hebben gemaakt: ‘Weet je? Wat jij zegt, zie ik natuurlijk overal. Iedereen heeft zijn oordeel klaar, dat is natuurlijk de politieke context. Wat wij hebben geprobeerd, is om de onderwerpen systematisch op een rij te zetten en het op de inhoud te houden. En dat is denk ik aardig gelukt.’