‘Koningsdrama’ in Limburg, dat verder moet met demissionair gouverneur, en zonder gedeputeerden

Nieuwe verkiezingen in de provincie zijn niet aan de orde. Politici in provincies worden, net als in gemeenten, voor vier jaar gekozen. Crisissituaties moeten ze zelf oplossen – provinciale verkiezingen worden pas weer in maart 2023 gehouden.

Komende woensdag komt het presidium, het dagelijkse bestuur van het Limburgse parlement bestaande uit alle fractievoorzitters, bijeen om te overleggen over de situatie, die ontstond na onthullingen in de NRC. Zij zouden een informateur kunnen aanstellen die op zoek gaat naar een nieuw provinciebestuur met nieuwe gedeputeerden.

Daarnaast moet er ook een nieuwe commissaris van de koning, in Limburg gouverneur genoemd, komen. Want vrijdag heeft ook Theo Bovens (CDA) na tien jaar zijn vertrek aangekondigd. Hij zal zo snel mogelijk in gesprek gaan met demissionair minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken over de opvolging.

Ollongren zei in een reactie bezorgd te zijn over de ernstige bestuurscrisis in Limburg. Want zonder gedeputeerden en met alleen een gouverneur die op de winkel past, kunnen voorlopig geen belangrijke besluiten worden genomen. Die besluiteloosheid kan kwalijke gevolgen hebben in meerdere dringende dossiers, zoals de stikstofcrisis en de toekomst van de intensieve veehouderij of Maastricht Aachen Airport.

De vraag is wie zich nog als nieuwe gedeputeerde in het Limburgse wespennest durft te wagen, voor een periode van minder dan twee jaar. Twee jaar geleden bleek de vorming van een normale meerderheidscoalitie, op basis van een gezamenlijk coalitieakkoord, al niet mogelijk. Daarom werd gekozen voor een zogenaamd extraparlementair bestuurscollege, waarbij gedeputeerden meer zelfstandig bestuurden en besluiten met wisselende meerderheden werden genomen.

Die constructie, soms ook wel vergeleken met een soort zakenkabinet, kan in deze crisissituatie voordelen hebben. Want daardoor kunnen ‘poppetjes’ worden benoemd die los (of losser) staan van politieke partijen – en louter op hun kennis en kunde worden geselecteerd.

Geen steun

De Limburgse gouverneur en gedeputeerden zijn opgestapt omdat ze geen steun meer voelden in het Limburgse parlement. Dat debatteerde vrijdag voor de tweede keer over de subsidie- en integriteitsaffaire rondom landschapsstichting IKL. De inmiddels opgestapte IKL-directeur Herman Vrehen, tevens voormalig CDA-gedeputeerde, zou met provinciaal subsidiegeld opdrachten van IKL naar zijn eigen bedrijven hebben doorgesluisd.

‘Als ik niet met uw volle 100 procent vertrouwen mijn werk kan doen, dan past reflectie’, aldus gouverneur Bovens. ‘Op basis van wantrouwen kun je nu eenmaal niet besturen’, zei gedeputeerde Carla Brugman. ‘Wij stellen integer handelen boven alles’, merkte haar collega Andy Dritty op, die ook fel uithaalde naar de volgens hem ongefundeerde aanvallen vanuit de politiek. ‘Maar als er geen vertrouwen is, dan houdt het op.’

Ze reageerden op een motie van wantrouwen tegen alle bestuurders, die was ingediend door de PVV en gesteund leek te worden door veel andere partijen. Weliswaar is de motie later ingetrokken en dus nooit in stemming gebracht, maar de ravage was al aangericht. ‘Een debat dat alleen verliezers kent’, reageerde een provincieambtenaar afgelopen weekeinde op sociale media. ‘Waarbij de schreeuwers emotie verhieven boven inhoud, en niet zagen welk slagveld ze hebben aangericht.’

Grote schoonmaak

Net als op het Binnenhof in Den Haag klonk op het gouvernement in Maastricht vrijdag de roep om ‘een nieuwe bestuurscultuur’. Meerdere fracties willen naar aanleiding van de zoveelste integriteitsaffaire een grote schoonmaak. Ze willen een eind maken aan de ‘vriendjespolitiek’ en het verdelen van banen of opdrachten onder relaties.

Want de IKL-affaire staat niet alleen. Twee jaar geleden gaf minister Ollongren de provincie al een tik op de vingers over het exclusief gunnen van betaalde klussen en banen aan oud-bestuurders en voormalige politici. En onlangs nog besloot het Limburgse parlement een eigen enquêtecommissie in te stellen om de integriteit te onderzoeken van de machtige CDA-gedeputeerde Ger Koopmans, die twee weken geleden al was opgestapt wegens de IKL-affaire. Koopmans, voormalig Tweede Kamerlid, zou zich als gedeputeerde hebben bemoeid met een groot baggerproject waarbij ook een bedrijf was betrokken waar hij commissaris was.

In 2016 was gouverneur Bovens nog apetrots dat Limburg de Ien Dales Award had gewonnen, een prijs voor organisaties die integriteitsbeleid bevorderen. Hij durfde zelfs te stellen dat Limburg ‘het strengste integriteitsbeleid van Nederland’ heeft.

Vrijdag reageerden gouverneur en gedeputeerden met onbegrip en boosheid op de scherpe kritiek vanuit het Limburgse parlement. Ze zeiden integriteit juist hoog in het vaandel te hebben. Bovens ontkende ook dat hij al veel eerder kennis zou hebben gehad van de ‘casus-Vrehen’, nog voordat de NRC daarover publiceerde. ‘Uit alles wat ik de afgelopen dagen heb gehoord en gelezen, zou je de indruk krijgen dat ik zélf onderwerp van een integriteitskwestie zou zijn’, aldus de gouverneur. ‘Dát raakt me nog het meeste.’