'Komende tien jaar zal het draaien om bezuinigen’

Het kabinet zal in deze begroting nog geen grote ingrepen doen, verwacht econoom Lans Bovenberg van de Universiteit van Tilburg. Maar dat wordt na de verkiezingen wel anders. Om het gat van de crisis te dichten, voorspelt het invloedrijke CDA-lid jaren van financiële soberheid.

De Amerikaanse econoom Paul Krugman ziet het einde van de recessie opdoemen. Hoe staat Nederland ervoor?

‘We krijgen weer grond onder de voeten. De dramatische productiedalingen komen tot stilstand. Niet de werkloosheid, die loopt altijd achter. We komen uit de slip.’

Hoeveel schade heeft de crisis aan de schatkist toegebracht?

‘Vóór dit kabinet aantrad, hadden we een houdbaarheidstekort van 3 procent van het binnenlands product – ongeveer 18 miljard euro. Dat betekent dat als we onze voorzieningen willen houden zoals ze zijn, de lasten op termijn met dat bedrag omhoog moeten of de uitgaven omlaag. Het kabinet had maatregelen genomen om dat tot 2,2 procent te verminderen. Mijn inschatting is dat het gat is verdubbeld tot ongeveer 4,5 procent. Sommige economen denken dat het nog meer is.’

Is er al een parallel te trekken met de jaren tachtig?

‘De staatsschuld is inmiddels van dezelfde orde van grootte. Ik denk dat het goed vergelijkbaar is. Toen hebben we een decennium gehad van ‘schraalhans is koning’. Ik vrees dat we dat nu ook tegemoet gaan. Een decennium waarbij het vooral zal gaan om bezuinigen, de zaak weer in evenwicht krijgen.’

Denkt u dat het geld dat in de banken is gestoken terugkomt?

‘Dat is niet het grote probleem voor de overheidsfinanciën. Het grote gat komt van de daling van de belastinginkomsten door de recessie.

‘Het was verstandig om die miljarden in de banken te stoppen, anders was de hele belastingbasis in elkaar gestort. Eigenlijk heeft Wouter Bos een investering gedaan in zijn eigen schatkist.’

Er is niet bezuinigd, ondanks een snel oplopend tekort. Eerder schreef u dat daar op de langere termijn wel iets tegenover moet staan.

‘Dat probleem blijft: hoe gaan we al die schuld terugbetalen? Dit instrument begint zijn effectiviteit te verliezen. Als je als overheid veel schuld hebt, worden mensen op een gegeven moment nerveus of je het nog wel kunt terugbetalen. Ze weten dat het onhoudbaar is, en dat er wat gaat gebeuren: extra belastingen of bezuinigingen. Dat leidt tot onzekerheid, en dat is slecht voor de economie. Daarnaast vragen de financiële markten meer rente, als ze twijfelen of de overheid wel terugbetaalt.’

Er is besloten tot verhoging van de AOW-leeftijd, maar dat is bij de Sociaal-Economische Raad (SER) geparkeerd.

‘En er is besloten om in de zorg in te grijpen. Samen met de AOW is dat 1,3 procent van het bbp. Dat is niet voldoende om de houdbaarheidsproblemen op te lossen, men zal meer moeten verzinnen. Ik denk niet dat dit kabinet dat gaat doen. Maar ik heb als econoom makkelijk praten. Volgend jaar begint de verkiezingscampagne.’

Gaat de AOW-verhoging het halen? U zit als SER-lid dicht bij het vuur.

‘Daar laat ik me niet over uit. Maar de SER ziet dat we een heel groot probleem hebben. Als je het niet doet, moet je veel andere maatregelen nemen. Partijen zullen in hun programma’s duidelijk aan moeten geven wat ze aan de overheidsfinanciën willen gaan doen.’

Wat verwacht u daarbij van de PVV van Geert Wilders?

‘Hij heeft het altijd over linkse hobby’s. Laat hem maar aangeven wat hij wil schrappen. En als hij dat niet doet, laat andere partijen hem daar op aanvallen. Het CPB rekent wel door wat er gebeurt als je niets doet. De prijs van het doorschuiven van de rekening is heel hoog.’

Hoe belangrijk wordt deze begrotingsronde?

‘Er zitten nog wat lastenverlichtingen in het vat die moeten worden toegewezen. Misschien zullen sommige mensen zeggen: laat die lastenverlichting maar niet doorgaan. Het is politiek opportuun om nu sober te zijn en wat geld in de achterzak houden voor de verkiezingsbegroting. Maar dat is allemaal frummelwerk.’

Moet een staatscommissie niet eens naar de woningmarkt kijken?

‘Dat zal bij de volgende formatie zeker een rol spelen. Iedereen denkt wel dat er dan hervormingen komen. Dat is een belangrijk dossier, maar dat zijn de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel ook. Ik denk dat de woningmarkt en het pensioenstelsel meer in elkaars verlengde komen. Mensen zullen hun woning meer gaan gebruiken om hun aanvullend pensioen te betalen. Een woningbezitter die zijn hypotheek na dertig jaar heeft afgelost, heeft dan een minder hoog pensioen nodig dan een huurder.’

Dan is het wel jammer dat het CDA elke discussie over de woningmarkt heeft doodgeslagen.

‘Omdat de PvdA niet over liberalisering van de huurmarkt wilde praten. Het is vervelend dat CDA en PvdA hebben ‘uitgeruild’ om niets te doen. Het is een misvatting dat mensen vertrouwen krijgen, als we niets doen. Hier moet een geloofwaardige langetermijnvisie voor komen, net als voor de overheidsfinanciën. Je kunt de hypotheekrenteaftrek van de ene op de andere dag niet veranderen, en ook de huurmarkt niet. Je moet zeggen: we gaan veranderen, maar niet op stel en sprong.’

De werkloosheid loopt snel op. Dan mag je toch wat meer daadkracht verwachten?

‘De angst voor de kiezer is groot. Maar overal wordt op deze onderwerpen gestudeerd – dat weet ik wel zeker. De volgende kabinetsperioden zullen in het teken staan van het in het gareel brengen van de overheidsfinanciën. En dan slaat in 2019 de vergrijzing echt toe. We staan aan de vooravond van twee decennia schraalhans keukenmeester.’