Kohnstamm wil positie staatssecretaris herzien 'Promotie tot onderminister gaat wat al te ver'

Van onze verslaggeefster

Milja de Zwart

DEN HAAG

'Voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet om de actiegroep Help de staatssecretaris vooruit', zegt staatssecretaris Kohnstamm van Binnenlandse Zaken. 'Hans Dijkstal is er over begonnen. Vanaf onze eerste dag op Binnenlandse Zaken hebben we ons voorgenomen om te bezien of we de staatsrechtelijke positie van de staatssecretaris zouden kunnen verbeteren.

'De staatssecretaris heeft een eigen verantwoordelijkheid naar de Tweede Kamer. Als hij wordt weggestuurd, hoeft de minister niet automatisch ook te gaan. Omgekeerd is dat wel zo. Maar de staatssecretaris heeft geen stemrecht in de ministerraad. Dat levert een curieuze situatie op. De staatssecretaris mag niet meestemmen, maar draagt wel politieke verantwoordelijkheid.'

Kohnstamm werkt aan een notitie over verbetering van de positie van de staatssecretaris. Of het geheel in lijn is met het staatsrecht is de vraag, maar de drie bewindslieden van Binnenlandse Zaken - naast Dijkstal en Kohnstamm is er nog PvdA-staatssecretaris Tonny van de Vondervoort - hebben zelf al een voorschot genomen op die nieuwe situatie.

Van de Vondervoort en Kohnstamm werken volgens een rooster als 'staatssecretaris-van-de-week'. De dienstdoende staatssecretaris heeft bij afwezigheid van Dijkstal de politieke leiding over het departement. Tot reprimandes van het kabinet heeft deze nieuwlichterij nog niet geleid.

Kohnstamm wil de vervanging beperken tot kortstondige afwezigheid, variërend van plaspauzes tot buitenlandse reizen, en tot zaken die het departement betreffen. Promotie van de staatssecretaris tot onderminister die de minister in alles vervangt, gaat te ver. Dat zou te veel politieke problemen met zich meebrengen. Staatssecretaris en minister zouden dan op elkaar moeten kunnen blindvaren, wat om te beginnen vereist dat ze lid zijn van dezelfde partij.

Bij het aantreden van het kabinet zei premier Kok dat het niet de bedoeling is de ministerraad tot een 'open huis voor 26 bewindslieden' te maken. De staatssecretarissen zijn op de vrijdagse vergadering van het kabinet in de Trèveszaal dan ook formeel alleen welkom als er een onderwerp uit hun portefeuille op de agenda staat.

Het argument dat de Trèveszaal snel te klein is als staatssecretarissen hun minister mogen vervangen, is volgens Kohnstamm niet beslissend. 'Je weet nooit precies wanneer een onderwerp uit je portefeuille aan de orde is. Staatssecretarissen met een portefeuille die raakt aan beleidsterreinen van veel andere bewindslieden, zitten dus nu al vaak bij de ministerraad. Heel af en toe merk ik dat staatssecretarissen zich mengen in discussies over zaken waarmee ze eigenlijk niet zo gek veel te maken hebben. Ik heb nog nooit meegemaakt dat een staatssecretaris het woord niet kreeg of werd afgehamerd.'

Een bijkomend voordeel van een nieuwe vervangingsregeling is volgens Kohnstamm van meer politieke aard. 'Nu zijn de twee ministers die het meest met elkaar te maken hebben elkaars vervanger. Tussen die twee zitten vaak de grootste spanningen. Een goed voorbeeld is de milieuconferentie in New York van twee weken geleden. Minister De Boer moest daar absoluut zijn. Maar tegelijkertijd moest ze hier blijven vanwege de besluitvorming over de hoge-snelheidslijn.'

De Boers vervanger is minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat, uitgerekend degene met wie zij van mening verschilde over het te kiezen tracé. Kohnstamm: 'Stel dat Jorritsma dat van De Boer had moeten overnemen, dan had zich een wonderlijke situatie voorgedaan. Uiteindelijk bood staatssecretaris Tommel van VROM de oplossing. Die ging naar New York.'