'Koetsjma beschouwt Oekraïne als zijn eigendom'

Leonid Koetsjma moet een glorieus gevoel hebben gehad toen hij de paus welkom heette op de landingsbaan en hem voorzichtig aan zijn arm naar het erepodium leidde. Een paar maanden geleden was de Oekraïense president nog een internationale verschoppeling, en leek zijn positie te wankelen. Nu heeft hij de macht weer stevig in handen en laat het pausbezoek zien dat de wereld niet om hem heen kan.

'Weg met Koetsjma!' was de leuze van de demonstranten in het tentenkamp op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev. De demonstraties begonnen nadat het onthoofde lichaam van de journalist Georgi Gongadze was gevonden, en er een in het geheim opgenomen tape wereldkundig werd gemaakt waarop de president was te horen die opdracht gaf Gongadze 'aan te pakken'.

Oekraïne, met 50 miljoen inwoners na Rusland het grootste land van Europa, is een economische en politieke dwerg. De ondoorzichtige politiek en de alomtegenwoordige corruptie spelen het land sinds de onafhankelijkheid in 1991 parten. De oppositie, een allegaartje van mensenrechtenactivisten, teleurgestelde intellectuelen en rechtse nationalisten, hoopte vurig dat de 'Koetsjma-gate' voor een omslag zou zorgen.

De president, die het voordeel had dat de Oekraïense wet geen procedure kent om hem te kunnen afzetten, liet de protesten rustig uitwoeden. 'De maatschappij stond niet echt achter de oppositie', zegt Michajlo Pochrebinski, die de president regelmatig van advies dient. 'De economie verbetert langzaam, er bestaat weer een zekere hoop. De gewone Oekraïners geven niet veel om Koetsjma, maar ze hebben liever één vogel in de hand dan tien in de lucht.'

Vervolgens rekende de president af met zijn premier Viktor Joesjtsjenko. De premier, een innemende man die graag zelf naar zijn werk reed, was ondanks zijn hervormingsbeleid zo populair bij de Oekraïners dat hij Koetsjma boven het hoofd dreigde te groeien. De president sloot een deal met de communisten en de vertegenwoordigers van de oligarchen in het parlement, en liet Joesjtsjenko naar huis sturen. In diens plaats installeerde hij Anatoli Kinach, een man die zijn opdrachten zonder al te veel tegenstribbelen zal uitvoeren.

Oekraïne heeft alle kenmerken van een democratie - een grondwet, een parlement, verkiezingen - en toch heeft het land soms verdacht veel weg van een politiestaat. De pers danst naar het pijpen van de president; en journalisten die kritiek leveren, kunnen dat met de dood bekopen - zoals Gongadze - of krijgen gewoon een beroepsverbod opgelegd. De politie en de veiligheidsdiensten maken de oppositie het leven bij de minste of geringste overtreding zuur, maar voor de corruptie van de machthebers sluiten ze hun ogen.

Oppositieleider Oleksandr Moroz klaagt dat zijn telefoon wordt afgeluisterd, dat zijn kantoor in het Oekraïense parlement, de Rada, is doorzocht, en dat zijn staf wordt geïntimideerd door de belastinginspectie en de politie. 'Het is erger dan een politiestaat. Het is een feodale staat: Koetsjma en zijn mensen doen alsof het land en de burgers hun eigendom zijn.' De oppositieleider houdt voor alle zekerheid iemand in zijn buurt die er ondanks zijn nette colbertje uitziet alsof hij een worstelwedstrijd kan winnen.

Koetsjma heeft de handen vrij voor de parlementsverkiezingen, die volgend jaar worden gehouden. Het ziet ernaar uit dat hij op een comfortabele meerderheid kan rekenen en rustig naar een opvolger kan zoeken. Aan het eind van zijn tweede ambtstermijn in 2003 moet hij volgens de grondwet aftreden. Dat is geen sinecure: de volgende president zou makkelijk iets kunnen opdiepen om hem in de gevangenis te krijgen.

Nu duidelijk is dat Koetsjma voorlopig president blijft, heeft het Westen de contacten weer aangehaald. 'We kunnen hem niet blijven negeren vanwege het cassette-schandaal', vindt een diplomaat in Kiev. 'Oekraïne is een toekomstig buurland van de EU, en we moeten op ander terrein met ze verder.'

De oppositie heeft zijn hoop gevestigd op de ontslagen premier Joesjtsjenko. Die voert in een geleend kantoor in vrijetijdskleding onderhandelingen over de vorming van een nieuwe politieke coalitie. Ontspannen achterover leunend zet hij zijn programma uiteen. 'Positief' is een woord dat hij graag gebruikt. 'Oekraïne heeft een positief programma nodig. De coalitie is vóór hervormingen, vóór een Europese politiek.'

De ex-premier beseft dat het snel met zijn populariteit gedaan is als Koetsjma en zijn clan zich door hem bedreigd voelen. Ze beheersen de media en kunnen zijn reputatie met een 'zwarte pr-campagne' de grond in boren. Vandaar dat Joesjtsjenko zich niet aan het hoofd van de oppositie wil stellen. Sterker nog, hij heeft gisteren met de president gesproken. 'Ik heb hem uitgelegd dat wij niet tégen iemand zijn. Het is nergens voor nodig een oorlog te voeren.'