Kneedgevecht met klei

De Zweedse chefkok uit de Muppet Show. Het is de eerste figuur aan wie je moet denken als je de overgebleven foto's en filmfragmenten bekijkt van hoe Willem de Kooning (1904-1997) zijn beelden maakte. Vrolijk pratend, een beetje neuriënd, staat de Nederlands-Amerikaanse kunstenaar met zijn handen in de klei de kneden, als een bakker in een paar kilo deeg. Een deukje hier, een kneepje daar. Soepel voegt de klei zich tussen zijn vingers. Af en toe verkoopt hij het een flinke stomp. Het is net geen geklieder, maar het lijkt er wel op.

'Het idee dat de natuur chaotisch is, en dat de kunstenaar daar orde in aanbrengt, is volgens mij volstrekt belachelijk', zei De Koonig ooit over zijn oeuvre. Nooit eerder zo'n beknopte beschrijving over welke kunstenaar ook gelezen. De Kooning hield van chaos. Zijn hele atelier op Long Island, de landtong aan de Atlantische Oceaan vlakbij New York, was altijd bezaaid met schetsen en schilderijen. Totdat hij Alzheimer kreeg en assistenten en zijn familie de puinhoop wat begonnen op te ruimen. Maar goed, toen was hij eigenlijk al niet meer de kunstenaar die hij altijd was geweest.

Chaos dus. Het loopt als een rode draad door zijn werk. In zijn explosieve krijttekeningen, litho's en schilderijen. Én in zijn beelden. Want hoewel hij van origine een tekenaar en schilder was, begon 'The King of Action Painting' in de jaren zestig met 'beelden maken', een ander begrip is er niet voor te verzinnen. Woorden als beeldhouwen of modelleren zijn niet van toepassing. Zelfs niet 'boetseren', hoezeer De Kooning zich ook in klei uitleefde.

Wat het dan wél was? Een fysieke tweestrijd tussen De Kooning en de klei. Schilderde hij in zijn dagelijkse praktijk gewoon met penselen, de beelden ontstonden door directe spierkracht. En zijn handen. Het is in zijn beelden goed te zien (hoezeer ook uiteindelijk afgegoten in brons). Zelden sculpturen gezien die zo een-op-een het maakproces door de kunstenaar openbaren. Die letterlijk tussen de vingers van de maker zijn ontstaan. Als vloeibare lava waarin de afdruk van de handen gestold is.

Willem de Kooning was niet alleen de maker en kunstenaar, hij gedroeg zich als de Schepper, een god die de eerste mens kneedde uit oerstof - en daar halverwege mee ophield.

undefined