Klimatologische hel in het Canadese dorpje Lytton: ‘Hitte is de dodelijkste natuurramp’

Inwoners van het Canadese dorp Lytton belandden deze week in een klimatologische hel. Eerst hitte van bijna 50 graden, daarna een vernietigende bosbrand. Een gevolg de opwarming van de aarde?

Niemand had het zien aankomen, geen weersvoorspelling had ervoor gewaarschuwd, maar binnen een kwartier na het uitbreken kreeg een enorme natuurbrand het dorp Lytton geheel in de greep.

Er ontstond een angstaanjagende chaos waarin mensen halsoverkop met auto's vluchtten voor het vuur. Over de straten hing een deken van rook, terwijl gebouwen ten onder gingen in een vlammenzee die van alle kanten kwam, aangewakkerd door harde wind.

Recordtemperaturen

De Amerikaanse westkust werd al geteisterd door hittegolven, maar sinds afgelopen dinsdag lijken de 350 inwoners van het Canadese dorp Lytton in een klimatologische hel beland.

Met 49,6 graden bereikte de temperatuur de hoogste ooit in Canada gemeten. Door hitte, droogte en windsnelheden van zo’n 70 kilometer per uur ontstond een vuurzee die het hele dorp in vlammen hulde.

De hittegolven aan de Amerikaanse westkust hebben volgens eerste schattingen honderden personen het leven gekost. Airco’s waren uitverkocht of peperduur, duizenden mensen vluchtten naar de gekoelde ruimtes van openbare bibliotheken of andere grote gebouwen. Alleen zo kon voorkomen worden dat ze bezweken onder de hitte.

Hittekoepel

De extreme situatie in Lytton, waar de warmterecords drie dagen achtereen gebroken werden, was onder meer bijzonder omdat die door de gangbare weermodellen geheel niet voorspeld was. Door een combinatie van twee drukgebieden ontstond volgens Amerikaanse weerdeskundigen hoog in de atmosfeer een ‘hittekoepel’ die de aanvoer van koelere lucht vanaf de Stille oceaan belemmerde.

De branden die ontstonden, vormden wolken die zich zo snel ontwikkelden dat ze zelf weer bliksem en daardoor vele tientallen nieuwe branden ontketenden. Een inferno dat zichzelf aanwakkerde.

De gebeurtenissen roepen veel vragen op. Een van de belangrijkste is of ze het gevolg zijn van klimaatverandering en opwarming van de aarde.

Lytton ligt zo’n 200 kilometer ten noorden van het Canadese Vancouver, met 50 graden noorderbreedte min of meer op gelijke hoogte met Nederland. Was afgelopen week ook een mogelijk scenario voor dit deel van de wereld?

Extremen

Een van de kenmerken van klimaatverandering is dat extremen toenemen. In de Britse krant The Guardian wijst meteoroloog Eric Holthaus erop dat klimaatverandering zich sneller ontwikkelt in berggebieden. In Lytton was het volgens hem onder meer de droge, dalende lucht die van de berghellingen voor de kust naar de oceaan stroomden, die een soort snelkookpan creëerde waarin de temperaturen zo konden stijgen.

Wanneer sneeuw en ijs door opwarming van de bergtoppen verdwijnen, kan de kale bodem eronder onbelemmerd opwarmen. Een studie in Nature Climate Change uit 2015 wees uit dat bergachtige gebieden boven de 2.000 meter ongeveer 75 procent sneller opwarmen dan lager gelegen gebieden.

Volgens Geert Jan van Oldenborgh, klimaatonderzoeker bij het KNMI, is het temperatuurrecord van Lytton zeer waarschijnlijk mede het gevolg van klimaatverandering. ‘De temperatuur van 49,6 graden is meerdere graden boven wat we nog maar een paar jaar geleden als maximum voor mogelijk hadden gehouden. De vraag is alleen hoe groot de rol van klimaatverandering hierbij precies is geweest’.

Klimaatverandering

Volgens Van Oldenborgh is klimaatverandering een logische verklaring voor een gedeelte van de hitte. Het onverwacht extreme deel daarboven kan het gevolg zijn van een toevallige, zeldzame combinatie van factoren, maar ook van een zichzelf versterkend effect van klimaatverandering, dat heviger optreedt boven bepaalde grenzen. Van Oldenborgh: ‘Voorspellingen gaan vaak uit van geleidelijkheid van de opwarming, maar misschien is dat een foute aanname.’

Samen met klimatologen uit de hele wereld, verenigd in ‘World Weather Attribution’ (WWA), verzamelt Van Oldenborgh alle waarnemingen en data over de gebeurtenissen in Lytton en de Amerikaanse westkust. Voor wetenschappelijk onderbouwde analyses is het nu nog te vroeg, zegt hij: ‘Volgende week hopen we de eerste resultaten te kunnen tonen, maar meer zekerheid hebben we pas over enkele maanden.’

Vast staat volgens Van Oldenborgh dat wereldwijd hittegolven toenemen en dat die steeds hogere piektemperaturen bereiken. En dat die slachtoffers maken. ‘De oversterftegrafiek van het CBS toont in augustus vorig jaar een piekje van 600 personen. Precies in de week waarin het zeer warm was.’ De oversterftecijfers van Canada volgen pas over drie maanden; dan pas zal duidelijk zijn hoeveel mensen zijn bezweken onder de recente hittegolven aan de westkust. Meestal gaat het om ouderen en zwakken, die bij warmte onder meer hartproblemen krijgen.

Hitte is volgens Van Oldenborgh ‘de dodelijkste natuurramp die er is’, maar in tegenstelling tot bij andere natuurrampen wordt dit vaak pas zichtbaar in de oversterftegrafieken van maanden later.

Verstedelijking

De toename van steeds hetere hittegolven is naast broeikasgassen mede het gevolg van verstedelijking, en wordt tegengewerkt door irrigatie in de landbouw. Het kent wrange bijverschijnselen. Zo vormt luchtvervuiling een filterlaagje voor de zon, waardoor temperaturen iets getemperd worden.

Waar luchtvervuiling succesvol wordt aangepakt, stijgt tegelijk de kans op hogere temperaturen. Zo stegen volgens Van Oldenborgh de zomertemperaturen in Nederland vanaf 1985 sneller doordat de luchtkwaliteit sindsdien verbeterde. ‘In India kan het heet zijn, maar de temperatuur bij hittegolven stijgt er nauwelijks. Zodra dat land de luchtvervuiling onder controle heeft, verwacht ik heviger hittegolven daar.’

Aan het Canadese Lytton kan de wereld zien hoe desastreus de gevolgen kunnen zijn. De natuur heeft het dorp geheel in de as gelegd, en niemand had het zien aankomen.