Kleine successen bij aanpak aids Afrika

Aids is géén straf van God voor immoreel gedrag. Met die verklaring schaarden de 260 belangrijkste islamitische geestelijken van Senegal zich in 1995 achter de strijd tegen aids. De regering van Senegal, waar 93 procent van de bevolking islamitisch is, kreeg daarmee een belangrijke bondgenoot. Eerder reserveerde de regering twintig miljoen dollar van haar magere budget voor een massaal aidspreventieprogramma.

Zo groeide Senegal uit tot lichtend voorbeeld in de strijd tegen aids: eind 2001 was slechts een half procent van de seksueel actieve bevolking met hiv geïnfecteerd, het laagste cijfer beneden de Sahara, afgezien van de eilandstaten Mauritius en Madagaskar.

Ook de meeste andere landen in West-Afrika en vlak daaronder hebben besmettingspercentages ver onder de 10 procent. Ze steken droevig af bij de percentages in het zuiden: in Zuid-Afrika, Namibië en Zambia is ruim 20 procent van de seksueel actieve bevolking besmet, in Swaziland en Zimbabwe ruim 33 procent en in Botswana zelfs bijna 39 procent, aldus de meest recente gegevens van de VN-organisatie Unaids.

Waar komen die grote verschillen vandaan? Als een van de oorzaken voor de snelle verspreiding van de ziekte in het zuiden, wordt vaak naar de trekarbeid gewezen. In de Zuid-Afrikaanse mijnen werken van oudsher duizenden mannen die het grootste deel van het jaar gescheiden leven van vrouw en kinderen.

Het virus, opgedaan bij losse seksuele contacten na het werk, kon zich over grote afstanden verspreiden als de arbeiders terugkeerden naar huis in de buurlanden of de voormalige thuislanden. Zo kwam Lesotho, waar 70 procent van de werkende bevolking in de Zuid-Afrikaanse mijnen werkt, vermoedelijk aan zijn besmettingspercentage van 31 procent.

Culturele verschillen lijken al even belangrijk. In islamitische landen heerst een andere moraal tegenover seksueel gedrag. De leeftijd waarop meisjes voor het eerst seksueel contact hebben ligt hier hoger dan in het zuiden en seks voor het huwelijk is er veel minder geaccepteerd dan in Zuidelijk Afrika. Mannen die besneden zijn lopen bovendien minder risico besmet te raken met het aidsvirus dan onbesneden mannen, suggereert onderzoek.

Verder verspreidt het virus zich langs belangrijke verkeersaders, via vrachtwagenchauffeurs en langs de snelweg werkende prostituées. Ook speelt leeftijd een rol - waar de bevolking relatief jong is, verspreidt de ziekte zich snel - evenals armoede: vrouwen die weinig geld hebben, zijn eerder geneigd geen vragen te stellen als zich een sugardaddy aandient.

Dat laatste fenomeen is een van de oorzaken voor het torenhoge besmettingspercentage in Botswana, aldus Banu Khan, voorzitter van het Nationale Aids Coördinatie Bureau van Botswana. Van de vrouwen tussen 25 en 29 jaar die in 2001 zwangerschapsklinieken bezochten in de steden, was ruim 55 procent met hiv besmet.

Jarenlange verwaarlozing van het probleem door de overheid in dit conservatieve land is een andere oorzaak. Tot het aantreden van de huidige president Festus Mogae in 1998 hield een lage ambtenaar op het ministerie van Volksgezondheid zich bezig met aidsbeleid. De overheid verweet de media de ernst van aids te overdrijven en zag het nut niet van grootschalige verspreiding van condooms. Mogae gaf aids echter de prioriteit die het verdiende: vorig jaar kondigde hij zelfs aan de aidsremmer Nevirapine gratis beschikbaar te stellen aan zwangere vrouwen, waarmee Botswana het eerste Afrikaanse land was dat voor een medicinale aanpak van aids koos.

In Zuid-Afrika kwam de overheid al even laat in actie. Het begin van de opmars van aids viel samen met de afschaffing van de apartheid. Mede doordat de onderhandelingen over de machts overdracht en het gelijktijdige politieke geweld alle aandacht opeiste, heeft de overheid niet ingegrepen toen de epidemie nog in te dammen was.

Later vertraagde president Thabo Mbeki een daadkrachtige aanpak door zijn steun aan dissidente wetenschappers, volgens wie aids niet wordt verzoorzaakt door hiv, en door zijn weigering aidsremmers beschikbaar te stellen aan de bevolking.

Dat een aidsepidemie daadwerkelijk is terug te dringen, bewijst Uganda. Eind jaren tachtig had dat land het hoogste percentage hiv-geïnfecteerden van Afrika. Een grote overheidscampagne, waaraan ministers actief deelnamen, maakte de ziekte bespreekbaar. Overal in het land kwamen plaatsen waar mensen zich gratis op aids konden laten testen. Lag het aantal hiv-geïnfecteerden onder zwangere vrouwen in 1992 nog rond de 28 procent, in 1997 was dat gedaald tot 8 procent. Het besmettingspercentage voor de hele volwassen bevolking lag eind vorig jaar op 'slechts' 5 procent.