Kleine doelman, groot revolutionair

Hij had te korte benen voor een voetballer, vond hijzelf. Lech Walesa (68) keepte. Voetbal hielp hem in de revolutie tegen het communisme.

Soms ontmoeten levenslijnen elkaar opnieuw, als in een prachtig toeval. In september 1983 werd Lech Walesa als vakbondsleider toegejuicht door 30 duizend Polen, toen Juventus met vedette Michel Platini voor de Europa Cup speelde tegen Lechia Gdansk en de massa ontdekte dat Walesa onder hen was. De laatste jaren ontmoette hij UEFA-voorzitter Platini meermaals om te praten over Euro 2012.

Walesa houdt kantoor in de Groene Poort van Gdansk, waar vroeger de koning van Polen huisde. Hij laat zich gewillig fotograferen en blijkt handig met elektronica. 'Kom eens kijken.' Achter zijn bureau heeft hij de foto via zijn iPad al op zijn website gezet. Veel foto's: gearmd met Platini, dinerend met Merkel, poserend met een groep koks en nu dus met twee Nederlandse journalisten.

In het kantoor van de streng katholieke Walesa hangen kruisbeelden en een foto van de studerende paus Johannes Paulus II, zijn in 2005 overleden landgenoot. De begeleidende tekst bij een schilderij van Jezus aan het kruis luidt: 'Mijn grote liefde is gekruisigd.' Op zijn jasje prijkt een speld van Maria.

De voormalige president van Polen is donderdag in Warschau, voor de halve finale Duitsland-Italië ('De Duitsers zijn slim, de Italianen goed') en zondag bij de finale in Kiev.

'Ik ben als bijna 70-jarige niet meer zo'n grote fan van het voetbal als vroeger. Toen dacht ik: wat is dat toch voor een spel, van jongens die achter een bal aanrennen tot plezier van de toeschouwers? Later besefte ik dat voetbal te maken heeft met de jagersmentaliteit van de mens. In plaats van te schieten op elkaar, gebruiken ze hun energie zo. Dat is goed.

Rivaliteit

'Als Europeanen proberen we te bouwen aan één staat. Die scherpe rivaliteit van staat tegen staat zie ik ook steeds minder in het voetbal. Steeds meer mensen willen gewoon genieten van goed spel. Die vredelievende, wijze manier van rivaliteit bevalt me. Als het zo ook gebeurt buiten het voetbal, ziet de wereld er mooier uit.'

Soms is hij bij wijze van spreken bang naar buiten te lopen, angstig dat hij de weg niet meer vindt in zijn eigen Gdansk. Zo ingrijpend is de stad veranderd, vooral het prachtige centrum en de boulevard langs de rivier. Maar het gebied rond de oude scheepswerven oogt desolaat, net als menig buitenwijk.

'We zullen de komende jaren schroeven aandraaien', zegt hij. Dat soort uitdrukkingen bezigt Walesa graag, de voormalige arbeider, eerst op de scheepswerf, later als elektricien. Op de werven van Gdansk leerde hij over revolutie en was hij voorman van de vakbond.

Hier beschouwt hij de toekomst. Het communisme is weg, maar kapitalisme is ook niet alles. 'Zelfs het kapitalisme kan de problemen niet meer aan, het schenkt geen alomtegenwoordige tevredenheid meer. De vrije markt moet blijven, maar in helderder structuren.

'Hetzelfde geldt voor democratie. Te veel burgers nemen die voor kennisgeving aan. De vraag is op welke fundamenten je de toekomstige wereldorde wilt bouwen. Dat is lastig, want elk land heeft andere waarden, gelovigen en atheïsten. Dat is wat ik al twintig jaar betoog. Dat we blijvend moeten discussiëren over hoe we de wereld willen inrichten. We weten alleen dat communisme en fascisme niet hebben gewerkt.'

Hij vertelt hoe zijn gedachten dankzij het voetbal gestalte kregen in tijden van het communisme, toen Polen tot het door Moskou gedomineerde Oostblok behoorde, waar vrijheid van vergadering verboden was. Tijdens en rond onderlinge wedstrijden bespraken ze plannen.

Als voorman van de aanvankelijk verboden, door hem opgerichte vakbond Solidarinosc (Solidariteit) werd hij gehaat en gevreesd door communistische machthebbers. 'Solidariteit bestond officieel niet. Iedereen was zogenaamd communist. Ik houd er persoonlijk niet van om sport te gebruiken voor politieke doeleinden, maar in die tijd kon je er niet omheen. De wedstrijd tegen Juventus is een goed voorbeeld.'

Lechia Gdansk speelde in september 1983 in de Europa Cup II tegen het topelftal uit Turijn, met Platini en de Pool Boniek. 'Als we vergaderden, viel de politie geregeld binnen. Dan zaten we weer 48 uur vast. Maar bij een sportwedstrijd was je vrij om te praten in de massa. Ik was uitgenodigd, ook door de familie Agnelli, de eigenaars van Juventus. Ze hielden niet zo van vakbonden, maar wel van onze vakbond. Haha.'

Hij glipte stiekem naar binnen, met hulp van vrienden. Minutenlang scandeerde het volk zijn naam, toen ze hem ontdekten in de pauze. Walesa! Solidariteit! We zullen winnen! De staatstelevisie onderbrak de live-uitzending. Of hij bang was? 'Hoe vaker je wordt bedreigd, hoe harder je wordt. De communisten voelden zich ongemakkelijk als wij twijfel zaaiden in het hoofd van mensen.'

Solidariteit had een spilfunctie bij het uiteenvallen van het Oostblok. Walesa won in 1983 de Nobelprijs voor de vrede, was een symbool voor de vrijheid en werd in 1990 de eerste president van de vrije republiek Polen. Hij kijkt nuchter terug op die tijd. 'Ik ben soms alleen nostalgisch omdat ik bijna 70 ben en geen 18.'

Maar de democratisering is nog lang niet voltooid. Hij heeft zo zijn definitie voor democratie, waarbij hij het begrip opdeelt in drie parten van ruim dertig procent.

Mercedessen

'Vraag 1 luidt: kan iedereen via vrije verkiezingen president worden in Polen? Ja, kijk maar naar mij. Dat is dus dertig procent. Vraag 2: Maken de mensen gebruik van hun democratische rechten? Nee, in Polen slechts de helft. Dan komen we dus op 45 procent, die 30 plus de helft van de tweede 30. Vraag 3: heeft de massa voldoende geld? In Polen ongeveer vijf procent. Samen heb je dan ongeveer 50 procent democratie.'

Hij hoopt op een nieuwe orde. 'De vraag is niet of we grenzen afschaffen in Europa, de vraag is hoe we dat gaan doen. Dat is de nieuwe revolutie die we volgens evolutionaire principes proberen vorm te geven.' Hij beweert dat het westen net zo veel profiteert van het oosten als andersom. 'Jullie hoeven bijvoorbeeld niet meer zoveel wapens te kopen.'

Een meldpunt voor lastige Polen, zoals de PVV wilde? Walesa haalt de schouders op. 'Kijk eens op straat. Alle Oost-Europese auto's zijn hier verdwenen. Als we niets verdienen, kunnen we de Mercedessen van de Duitsers niet betalen. Als een Pool geen werk vindt, gaat hij naar Nederland of Duitsland. Iedere werkloze is verspilling, waar dan ook.'

Er is nog veel werk te verzetten. 'Met Euro 2012 hebben we ambitie getoond. Maar wat als Polen het toernooi had gewonnen? Dan hadden we gedacht dat we min of meer klaar waren. Nu weten we dat nog lang niet alles goed gaat. Zo zie ik dat als revolutionair.'

undefined