Analyse
Klaagzang bedrijfsleven over vestigingsklimaat lijkt vooralsnog op drijfzand gebaseerd
Liefst zeven ministers en een staatssecretaris togen donderdag naar het Catshuis om een klachtenregen van het bedrijfsleven aan te horen. Het vestigingsklimaat in Nederland lijdt aan ‘betonrot’ en bevindt zich in een ‘vrije val’, beweert ondernemerskoepel VNO-NCW. Een alarmerende boodschap, maar waar is het bewijs?
De laatste tijd gaat het op het Binnenhof weer veel over het ‘vestigingsklimaat’, het nogal abstracte begrip dat aangeeft of ondernemers het prettig vinden in Nederland. Eigenlijk staat het thema permanent op de politieke agenda. Rechtse parlementariërs fakkelen linkse voorstellen voor lastenverzwaringen en extra regelgeving voor bedrijven namelijk steevast af met het argument dat zulke plannen slecht zijn voor het vestigingsklimaat.
Maar het kabinet maakt zich nu echt zorgen. Directe aanleiding voor de Casthuis-sessie met bestuursvoorzitters is de behandeling van de Wet verantwoord en duurzaam Internationaal ondernemen. Peter Berdowski, topman van Boskalis, dreigde een maand geleden het hoofdkantoor van de baggermultinational naar het buitenland te verplaatsen als de Tweede Kamer de initiatiefwet van D66, ChristenUnie, PvdA, GroenLinks, SP en Volt aanneemt.
De wet verplicht Nederlandse ondernemingen met meer dan 250 werknemers erop toe te zien dat hun productieketen geen nadelige gevolgen heeft voor het milieu, en geen mensen- en arbeidsrechten schendt. Nederlandse bedrijven moeten in hun jaarverslagen verantwoording gaan afleggen over de modus operandi van hun buitenlandse toeleveranciers.
Administratieve rompslomp
VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen loopt net als Boskalis te hoop tegen dit wetsvoorstel, omdat het ondernemers met te veel administratieve rompslomp zou opzadelen. Berdowski en Thijssen gaan eraan voorbij dat de Europese Unie momenteel soortgelijke wetgeving voorbereidt. De zorgplicht voor een nette productieketen komt er dus waarschijnlijk toch wel.
Maar de opgelaaide zorgen over het Nederlandse vestigingsklimaat betreffen niet alleen de initiatiefwet. Een groot deel van de politiek is erg geschrokken van het recente vertrek van Shell, Unilever en DSM uit Nederland. Shell en Unilever zijn inmiddels Brits en DSM verruilt zijn Nederlandse paspoort binnenkort voor de Zwitserse nationaliteit. Het dreigement van Boskalis komt daardoor geloofwaardig over in Den Haag.
Thijssen somde vorig jaar in een uiterst alarmistisch interview in NRC een aantal ontwikkelingen op die de internationale concurrentiepositie van Nederland zouden ondermijnen. In het publieke en politieke debat is er volgens haar bovendien sprake van ‘voortdurende negativiteit’ rondom het bedrijfsleven. Al die factoren hebben de laatste jaren een ‘exodus’ van bedrijven uit Nederland op gang gebracht, aldus VNO-NCW.
Dat het bedrijfsleven pleit voor een vriendelijker behandeling van het bedrijfsleven, mag geen verbazing wekken. Een feitencheck van het lobbyverhaal is daarom op zijn plaats. Dus hoe staat het er werkelijk voor met het vestigingsklimaat in Nederland?
Best presterende Europese economie
Uitstekend, blijkt uit internationale vergelijkingslijstjes. Volgens de internationale INSEAD-ranglijst uit 2022 is Nederland zeer concurrerend (plaats zes) als het gaat om het aantrekken van talentvolle werknemers. In 2019 stond Nederland op de vierde plaats in de wereldwijde concurrentie index van het World Economic Forum (WEF), als best presterende Europese economie.
Een jaar later bezette Nederland dezelfde plek in een WEF-ranglijst van landen die ‘het best gepositioneerd zijn om te herstellen van de coronapandemie’. In de wereldranglijst van concurrerende economieën van de Zwitserse handelshogeschool IMD staat Nederland al vijf jaar achtereen tussen plaats 4 en 6.
De belastingdruk voor het bedrijfsleven is ook helemaal niet zo hoog, in tegenstelling tot wat Thijssen beweert. Het nominale vennootschapsbelastingtarief is weliswaar relatief hoog, maar wat telt is de effectieve belastingdruk: het percentage dat bedrijven werkelijk betalen na aftrekposten en dergelijke. Tussen 2010 en 2017 is die effectieve lastendruk voor ondernemers in Nederland alleen maar gedaald. De afgelopen paar jaar is de belastingdruk inderdaad weer wat gestegen, omdat het kabinet werknemers, die in Nederland veel zwaarder worden belast dan ondernemers, wat meer wil ontzien.
Méér buitenlandse multinationals
Het CBS levert evenmin bewijs voor de door Thijssen waargenomen ‘exodus’. Tussen 2018 en 2020 verplaatsten ongeveer 500 bedrijven in Nederland één of meerdere onderdelen naar het buitenland, maar dat waren er minder, niet meer, dan in de periode 2014-2016. En daar staat tegenover dat zich in 2020 bijna 15 procent méér buitenlandse multinationals in Nederland vestigden dan in 2015. Het vertrek van Shell, Unilever en DSM had ook al weinig te maken met een verslechterd ondernemersklimaat.
Shell en Unilever waren altijd al Brits-Nederlands en wilden hun bedrijfsstructuur vereenvoudigen door de Nederlandse identiteit af te zweren. DSM houdt een hoofdkantoor in Nederland en wordt naar eigen zeggen alleen Zwitsers omdat de Zwitserse fusiepartner dat eiste.
In een veelbesproken enquête van de Universiteit van Amsterdam zei 23 procent van de ondervraagde ondernemers afgelopen november dat ze overwogen een deel van hun bedrijfsactiviteiten naar het buitenland te verplaatsen.
Belangrijke overwegingen daarbij zijn de hoge loonkosten in Nederland en de recente lastenverzwaringen voor bedrijven. Als het kabinet daar iets aan wil doen, gaat dat ten koste van de werkenden. De publieke voorzieningen in Nederland zullen toch door iemand gefinancierd moeten worden, dus als bedrijven minder belasting betalen, moeten burgers meer ophoesten. Dit terwijl onderzoek na onderzoek aantoont dat werkenden in Nederland sinds 2001 relatief steeds meer belasting zijn gaan betalen, en ondernemers en aandeelhouders steeds minder.
