Kirgiziës kans op echte democratie

MOSKOU Kirgizië gaat morgen naar de stembus, in wat waarnemers de 'eerste vrije verkiezingen ooit in Centraal-Azië' noemen. Het enthousiasme daarover wordt echter getemperd door zorgen dat het land na de verkiezingen opnieuw ten prooi kan vallen aan anarchie en geweld.

Zeker is dat de leiders van de straatrevolutie die in april dit jaar uitmondde in de vlucht van president Koermanbek Bakijev, een politiek experiment begonnen zijn dat in de regio zijn weerga niet kent. De invoering van een parlementair bestel lijkt geheel tegen de historische stroom in deze regio in te roeien - niet alleen vanwege de autocratische buren maar ook vanwege de dominantie van het presidentiële systeem in voormalige Sovjet-republieken.

Rusland zet de toon, met een sterk presidentieel systeem en een sterk beknot politiek speelveld. In Oekraïne is onlangs het zes jaar durende experiment met een sterker parlement beëindigd, en ook in het pro-westerse Georgië bedient president Saakasjvili zich graag van zijn vrijwel ongelimiteerde presidentiële macht.

De Kirgiezen stemden in juni echter massaal voor een nieuwe grondwet, die voorziet in een parlement waarin partijen coalities moeten sluiten en een premier benoemen, alsmede in quota voor vrouwen, jongeren en etnische minderheden.

Kirgizië beschikt over een vrijere politieke geschiedenis dan zijn directe buren - en de talrijke niet-gouvernementele organisaties waar je in de hoofdstad Bisjkek over struikelt, getuigen van een actief maatschappelijk middenveld.

Maar of deze eigenschappen genoeg zullen zijn om het nieuwe systeem stand te laten houden, moet worden afgewacht. Twee leiders van oppositiepartijen uit het noorden die na de aprilrevolutie de macht overnamen, krijgen volgens peilingen samen een kwart van de stemmen. Het zijn de sociaal-democraten van Almazbek Atambajev en de socialistische Ata Meken (Vaderland) Partij van Omoerbek Tekebajev, de schrijver van de nieuwe grondwet.

Maar deze partijen zouden het weleens af kunnen leggen tegen een aantal oppositiepartijen die, hoe onderling verschillend ook, verenigd zijn in de wil weer snel terug te keren naar een sterke president. Een is Ata Zjoert (Moederland), met een machtsbasis in het Zuiden. Deze sterk nationalistische partij telt veel leden van het omvergeworpen Bakijev-regime onder zijn aanhangers.

Een voorteken van wat het land na de verkiezingen te wachten kan staan, is de bestorming en plundering van het hoofdkantoor van deze partij in Bisjkek deze week door een menigte tegenstanders.

Een andere verklaarde tegenstander van de nieuwe orde is oud-generaal Felix Koelov, de enige kandidaat die op het Kremlin door president Medvedev is ontvangen. Hij heeft ook een verbond met premier Poetins partij Verenigd Rusland. Koelovs verkezingsposters beloven een 'ijzeren schild van de wet', wat op een Kirgizische variant lijkt van Poetins 'dictatuur van de wet'. Medvedev had het Kirgizische experiment met een parlementair bestel direct al de wacht aangezegd - met een voorspelling van chaos, wanorde en geweld. Nu lijken heel wat Kirgiezen, op grond van de ervaringen van de afgelopen maanden, het met hem eens te zijn.

De tijdelijke regering kon na de vlucht van Bakijev niet voorkomen dat herhaaldelijk geweld uitbrak, vooral in het zuiden waar lokale politici, maffiosi en Bakijev-getrouwen een krachtige cocktail van anti-Oezbeekse gevoelens hadden gebrouwen. In juni kwam het tot een explosie waarbij honderden, wellicht zelfs tweeduizend dodelijke slachtoffers vielen, voor het overgrote deel Oezbeken.

Aangezien ook de nieuwe regering er niet in slaagde over zijn eigen schaduw te springen en het interetnische geweld eerlijk te benoemen, vrezen internationale waarnemers dat het geweld zo weer opnieuw kan oplaaien. 'De situatie is explosief', zegt Aleksandr Knjazev van het Moskouse Instituut voor Oriëntaalse studies. 'Sterke nationalistische krachten in de Kirgizische elite houden alleen Oezbeken verantwoordelijk voor het geweld, wat die groep tot razernij brengt. Het conflict is nog niet opgelost.'

De minister van Binnenlandse Zaken Rysalijev zegt 'zeker tien plekken' te kennen waar mogelijk geweld zal uitbreken tijdens of na de verkiezingen. Ook internationale waarnemers noemen de situatie gespannen.

Maar president Roza Otoenbajeva gelooft in de verkiezingen. 'Hoe meer partijen in het parlement, hoe beter. Het wordt een bazaar, maar beter in het parlement dan op straat.' Zij krijgt steun van commentator Mars Sarijev: 'De kans bestaat dat er geen rellen komen, omdat het verkiezingsproces voor het eerst transparant is. De oppositie krijgt echte invloed in het parlement en heeft dus geen geweld nodig om zijn belangen te verdedigen.'