'Kindertekort nekt economie'

Sterker nog, Teulings stelde dat volgens hem dat scenario voor Europa al bewaarheid is geworden. Ik ben het met hem eens.

Nu zijn er natuurlijk altijd vele factoren die de economie beïnvloeden en daarom zal de situatie in Europa en Japan niet identiek kunnen zijn. Toch is er een belangrijke gemeenschappelijke factor: de demografische ontwikkeling.

Zowel Japan als Europa kampen met een laag geboortecijfer, ver onder de reproductie-ratio van circa 2,1 kind per vruchtbare vrouw, en met een sterke stijging van de levensverwachting. Dat leidt tot een oude bevolking. In Japan is het aantal 65-plussers in de laatste 20 jaar ongeveer verdubbeld en men voorspelt een stijging tot 40 procent van de bevolking in 2060. In het zicht van deze ontwikkeling die ook voor Europa (inclusief Rusland) realistisch is (en voor China) begint men te beseffen hoe desastreus dit uit gaat pakken voor de economie.

In de eerste plaats zijn er relatief minder actieven om het nationaal product te maken.In de tweede plaats zal de bevolking gaan krimpen en dat leidt tot vraagvermindering. In de derde plaats zijn de arbeidsproductiviteit per hoofd, de innovatie-capaciteit en de geneigdheid om investeringsrisico's te lopen afhankelijk van leeftijd. Als functie van leeftijd stijgen zij in de leeftijdsrange van zeg, 20 tot 40, en zet daarna een gestage daling in. Natuurlijk is dit een generalisatie, want Bernard Haitink is al over de 80 en heeft nog weinig ingeboet aan kwaliteit. Grosso modo is er echter voldoende wetenschappelijk bewijs om deze afhankelijkheid van leeftijd niet te kunnen bestrijden.

Is dan een onstuimig groeiende bevolking zoals in vele delen van Afrika te prefereren? Dat is ook weer niet zo. Afhankelijk van de natuurlijke hulpbronnen van het land en een aantal andere factoren kan men toch stellen dat bevolkingen met een té jonge bevolking het ook niet zo goed doen. Er zijn verhoudingsgewijs veel jonge monden te voeden en men heeft moeite al die kinderen goed onderwijs te geven. Daardoor is de kwaliteit van de beroepsbevolking vaak laag met weinig scholing en een relatief slechte gezondheid.

Zo bezien lijkt er ergens tussen deze twee extremen een optimaal demografisch ontwikkelingspad te zijn met een groeivoet van naar mijn schatting circa 1 procent per jaar. Bijzondere factoren kunnen een andere optimale groeivoet indiceren. Ik denk daarbij vooral aan Nederland, Hong-Kong en Singapore. Het kan zijn dat zo'n gebied 'te vol' gaat worden en een verdere groei van de bevolkingsdichtheid niet meer kan hebben.

Voor Europa in zijn geheel is deze restrictie van bewoonbare oppervlakte niet relevant. Landen als Duitsland, Frankrijk, Spanje en Engeland kunnen nog miljoenen meer bergen. Numeriek zou het toelaten van veel immigranten een tijdelijke oplossing kunnen betekenen, ware het niet dat de 'kwaliteit' van deze immigranten vaak zo veel lager is dan waar de Europese arbeidsmarkt behoefte aan heeft. Ook zijn er de sociale en culturele integratieproblemen. Wanneer deze immigranten na enige tijd ook zo weinig kinderen gaan krijgen als de autochtone bevolking, dan is het ook geen structurele oplossing.

Het verband tussen demografie en economische ontwikkeling is tot nu toe door velen ontkend. Wanneer je erover begint, volgt er in veel kringen een besmuikt glimlachend zwijgen. Er wordt zelfs soms verwezen naar de pro-natalistische politiek in de toenmalige Sovjet-Unie of Nazi-Duitsland en daarmee worden je 'de tanden stomp gemaakt'.

Toch lijkt het verstandig het verband tussen demografie en economie uit de taboe-sfeer te halen. Voor het individu kan vaak het nu krijgen van geen kinderen of slechts één optimaal zijn, maar voor de macro-economische ontwikkeling op langere termijn kan het rampzalig zijn. Er is een afweging tussen het individuele comfort nu en de langetermijnontwikkeling, die ook voor volgende generaties van belang is.

Mij lijkt het verstandig dat nu eindelijk een volwassen publiek debat over deze kwestie gevoerd wordt. Wanneer de uitkomst zou zijn dat in Europa een meer pro-natalistische politiek gevoerd moet worden, dan zou daarvoor ook de instrumentatie moeten worden gecreëerd. Men denke aan goedkope kinderopvang, goedkoop onderwijs, faciliteren van het werken van de gehuwde vrouw en bovenal het propageren van een meer kind-vriendelijke cultuur en samenleving.

_{Bernard van Praag is emeritus universiteitshoogleraar aan de UvA.}