Keihard botsen de beelden

Beeldende kunst

****

Hito Steyerl, Een retrospectief

Van Abbemuseum, Eindhoven, t/m 22/6

Wat als de beurskoersen het weer zouden kunnen beïnvloeden? Kunnen mensen zich als pixel vermommen? Is het museum hetzelfde als een slagveld? Kan water door een muur heen?

Het lijken onzinnige vragen van een loco die te veel sciencefiction heeft gelezen en aan complotdenken doet. Toch lijken de hersenspinsels die kunstenaar Hito Steyerl in het Van Abbemuseum op de bezoeker loslaat na afloop van de rondgang door haar tentoonstelling helemaal niet zo onzinnig. Sterker nog: je denkt, zo'n 'green-screen-burka' waarmee je onzichtbaar wordt voor de alom aanwezige camera's, hándig! Waar kan ik die krijgen, liefst vóórdat iedereen met een Googleglass bril loopt?

Met Hito Steyerl (München, 1966) als solokunstenaar in de grote voorjaarsexpositie steekt het Van Abbemuseum zijn nek uit. De Duitse kunstenares maakt sinds 2005, toen ze voor het eerst op de Manifesta was te zien, furore op filmfestivals en internationale manifestaties met haar filmessays. De laatste tijd ook met een nieuwe kunstvorm: de lezing-performance. Voor het eerst is er nu veel werk van haar in een retrospectief te zien, dat eind dit jaar doorreist naar het Institute of Modern Art in Brisbane.

Die films zien er luchtig en springerig uit, vol animaties, kitscherige muziekjes en hippe slogans. Steyerl is duidelijk een tijdgenoot van haar Belgische geestverwant Johan Grimonprez. Maar de ondertoon is, net als bij hem, bloedserieus en actueel. Hito Steyerl heeft het over onze 'genetwerkte' wereld waarin alles met alles samenhangt en beelden zich verspreiden, voortplanten en veranderen met de snelheid van het licht. Ze speculeert, vaak tot ver voorbij het absurde, over de digitalisering en de grens tussen wat 'echt' en wat 'onecht' is. Ze signaleert (en zij is niet de enige): na de verregaande digitalisering van de afgelopen decennia is er ook een omgekeerde beweging op gang gekomen.

Verschijnselen uit de digitale wereld manifesteren zich in het dagelijkse bestaan en functioneren ook als communicerende vaten. Als concreet voorbeeld noemt ze, in een interview in Metropolis M, de nieuwe architectuur van Rotterdam: digitale wolken die ongrijpbare architectuur-blobs vormgeven, als 'real estate spam'. Maar ook stelt ze de relevante kwestie aan de kaak die wetenschappers zich nu afvragen: wat gebeurt er (mede door digitalisering) met onze denkpatronen, onze taal, ons gedrag?

Nou, heel wat. Bereid je voor op een visuele hotseknotstoer in het Van Abbemuseum. Want af en toe een werk van Hito Steyerl op een manifestatie of festival werkt dan misschien als een opfrisser, hier is het een bombardement van associaties en dwarsverbanden in video's gepresenteerd in een architectonisch doolhof, speciaal geconstrueerd door Studio Miessen. De oudbouw van het Van Abbemuseum (van zichzelf al een cirkelvormig parcours) is erdoor getransformeerd in een soort deeltjesversneller waarin de ideeën en beelden keihard tegen elkaar opbotsen.

Bijvoorbeeld in het nieuwe werk Liquidity Inc, dat vanuit grote zitzakken bekeken kan worden. Hierin wordt Jacob Wood voorgesteld: een financieel analist van Lehmann Brothers die door de crisis in 2008 zijn baan verloor en vervolgens professioneel martial-arts-vechter werd. Zijn stap van een bestaan in een extreme onlinewereld naar de extreem fysieke wereld, waar de klappen daadwerkelijk aankomen, zet Hito Steyerl op een trein van associaties. Een uitspraak van filmheld Bruce Lee: 'Be formless, be shapeless...be water, my friend', levert vervolgens de watermetafoor op waar de hele film op drijft: net als water kan informatie, 'data', elke denkbare vorm aannemen en vindt het altijd zijn weg.

Steyerls' grillige manier van denken en verbeelden vindt haar oorsprong grotendeels in een gebeurtenis die ze verwerkte tot haar eerste bekende film: November (2004). Haar jeugdvriendin Andrea Wolf, met wie ze in de jaren tachtig feministische knokfilmpjes op super8 maakte, sloot zich in de jaren negentig aan bij het Koerdische verzet en werd uiteindelijk in 1998 door het Turkse leger vermoord (dat, laat Steyerl niet na te noemen, beschikte over ex-DDR-wapens).

Als martelaar dook Wolfs beeltenis vervolgens op internet op, bij demonstraties en in de media. Steyerl sublimeert deze traumatische gebeurtenis vervolgens in haar hele oeuvre. De circulatie van beelden, de onbetrouwbaarheid en de vervormbaarheid ervan werd Steyerls thema, dat zich vervolgens uitstrekte van beelden naar data en informatie.

Dat blijft zeker niet altijd bij artistiek of filosofisch getint commentaar. In de lezing-performance 'Is the Museum a Battlefield?' (waarvan de registratie in het Van Abbemuseum is te zien) legt Steyerl op half spottende wijze de banden bloot tussen de wereld van kunst, geld en de wapenindustrie. Dat schiet dan, zoals altijd, door tot in het absurde, met Steyerl die 'kogels' uit de flitser op haar mobiele camera schiet, maar de ondertoon is wel degelijk serieus en past uitstekend bij de maatschappijkritische houding van het Eindhovense Van Abbe. De tenenkrommende introductietekst, kennelijk bedoeld om de niet-ingevoerde bezoeker af te schrikken, moeten we het museum maar vergeven.

Overslaan en onderdompelen in Steyerls gedachtestroom is het devies. Die is, zo realiseer je je toch snel, nog altijd een wonder van coherentie vergeleken bij wat er in het onlineleven altijd, overal, elke seconde over ons wordt uitgestort.

Hito Steyerl, uit How Not To Be Seen; A Fucking Didactic Educational Movie.Collectie Van Abbemuseum

undefined