Karremans sloot volgens Voorhoeve geen 'deal' met Mladic over scheiden Moslim-mannen 'Term ''regeling'' in rapport zonder meer fout'

Van onze verslaggevers

Jan Hoedeman

Milja de Zwart

DEN HAAG

Een deel van zijn vakantie heeft hij in de 'bunker' onder zijn ministerie moeten doorbrengen; zijn nachtrust heeft zwaar geleden onder de gebeurtenissen rond 11 en 12 juli in Srebrenica, die hij net in een brief aan de Tweede Kamer zorgvuldig heeft gereconstrueerd.

Toch grijpt de vermoeide minister de gelegenheid van het gereedkomen van deze brief aan om zijn mensen te verdedigen tegen kritiek van 'deskundigen die er ook niet zijn geweest'. Voorhoeve schildert een voorval waarbij het Bosnisch-Servische leger de basis van Dutchbat in Potocari onder mortiervuur nam, louter om de vluchtelingen daar in paniek te brengen.

'Een Nederlandse officier gaf opdracht aan de blauwhelmen om recht overeind rond de compound te gaan staan, om de vluchtelingen duidelijk te maken dat ze zich niet moesten laten verjagen. Ze liepen daarbij risico's voor hun eigen leven. Maar het bracht de massa tot rust. Dutchbat is zo dagen in de weer geweest om mensenlevens te redden. En dan worden ze afgeschilderd als kampwachten.'

Twee fouten ziet Voorhoeve slechts: allereerst de bewonderende uitlatingen van Karremans, zondag 23 juli in Zagreb, aan het eind van een persconferentie, over het militair vernuft van 'collega Mladic'. En vervolgens de terminologie die Karremans' superieur, kolonel Brantz, bezigde in een kort verslag van de derde en laatste 'onderhandelingsronde' tussen Karremans en Mladic op woensdagochtend 12 juli.

'3: De sfeer van de besprekingen was verbeterd ten opzichte van gisteren', noteerde Brantz daarin. En '4: Er is een regeling afgesproken waarbij mensen (vluchtelingen en Dutchbat) in vijf ''batches'' de enclave mogen verlaten.'

'Dat is gewoon een verkeerde formulering van Brantz. Er was geen deal, afspraak, regeling', zegt Voorhoeve. 'Ik herinner mij het moment nog heel precies. We waren in de bunker in vergadering. Er kwam een telefoontje van kolonel Brantz uit Tuzla.' Voorhoeve staat op, pakt een aantal blauwgekafte schriftjes uit zijn koffertje en zoekt terug in zijn dagboekaantekeningen.

Voorhoeve citeert letterlijk, de afkortingen voor het Bosnische regeringsleger (BIH) en het leger van Mladic en Karadzic (BSA) incluis: 'Gesprek Mladic/Karremans afgelopen. Mladic eist nog steeds dat BIH zich overgeeft. Mladic garandeert veiligheid van de mensen die moeten worden geëvacueerd. Hij wil dat ze in vijf groepen uit Potocari worden afgevoerd. De eerste groep begint al vanmiddag en wordt gedaan door de BSA. Eén: gewonden en zwaargewonden. Twee: zwakken. Drie: sterkere kinderen en vrouwen. Vier: mannen van 17 tot 60 jaar. Vijf: Dutchbat.'

De minister kijkt op uit het schriftje. In zijn verslagje van het gesprek schreef kolonel Brantz nog op dat 'batch 4' onderworpen zou worden aan 'debrief door BSA', maar die term vindt de minister niet terug in zijn aantekeningen. Het afscheiden van deze groep had hem hoe dan ook een beklemmend gevoel gegeven.

'Het afzonderen van mannen is een teken aan de wand. Ik leidde eruit af dat hier iets heel ernstigs zou kunnen gebeuren.

De ''etnische zuivering'' is al drie jaar aan de gang en het algemene patroon, dat als genocide moet worden betiteld, is dat mensen verjaagd, vrouwen verkracht en mannen doodgeschoten of in kampen opgesloten worden.

'Ik heb toen gezegd: ''We hebben niets te eisen, maar we kunen wel onze medewerking weigeren.'' Toen is onmiddellijk de instructie uitgegaan iedere medewerking te weigeren aan het in categorieën verdelen van mensen, anders dan de scheiding tussen gewonden en niet-gewonden. Dat signaal is direct doorgegeven.'

Toch valt Voorhoeve Brantz niet zwaar. 'De rapportage van Brantz is geen zorgvuldig hoofdredactioneel artikel. U moet het plaatsen in die enorme druk waarin mensen werken. Brantz was de hele nacht op geweest, want hij had steeds telefonisch contact met Karremans en met mij, soms met twee hoorns tegelijk aan zijn hoofd.' Verantwoording was Brantz overigens niet direct schuldig aan Voorhoeve; hij stond onder bevel van de VN. 'Eigenlijk was het niet juist dat ik mij ermee bemoeide. De VN had kunnen zeggen: we hebben niets te maken met ene meneer Voorhoeve uit Den Haag, het zijn VN-soldaten.'

De vaststelling van Brantz dat 'de sfeer van de besprekingen was verbeterd' blijkt achteraf een groot understatement te zijn. 'Wisselbaden', noemt Voorhoeve de intimidatietechnieken van Mladic, die Karremans op het terrein van Mladic in Bratunac moest doorstaan.

'Srebrenica viel op dinsdag 11 juli. In het eerste gesprek met Karremans, dinsdagmiddag, hing Mladic de grootmoedige overwinnaar uit. Maar 's avonds moest Karremans weer bij Mladic komen en toen is hij psychologisch zwaar onder druk gezet. Mladic nam een levend varken mee en sneed dat de keel door om te testen of Karremans daar tegen kon. En hij stelde een ultimatum: morgen om tien uur wil ik je weer spreken en dan moet de BIH ontwapend zijn, anders beschiet ik de compound en de vluchtelingen.'

Voorhoeve bladert opnieuw in zijn dagboekjes. 'Ik sliep die nacht in de bunker en heb Brantz om kwart voor drie aan de lijn gehad. ''Karremans krijgt een onuitvoerbaar ultimatum, Mladic voert de druk op, allerlei bedreigingen geuit, een varken de keel doorgesneden. Mladic dicteert de derde bijeenkomst.''

Brantz was zeer bezorgd over de wijze waarop Mladic tekeer ging. Wij stelden die nacht vast dat er hogere onderhandelaars moesten komen van Unprofor. Generaal Nicolai heeft de volgende ochtend

clearance aangevraagd, maar Mladic weigerde hem toe te laten tot Srebrenica.'