Kabinet durft land nog niet volledig open te gooien ondanks toenemende onrust

Premier Mark Rutte sprak vrijdagavond voor het eerst met de nieuwe coronaminister Ernst Kuipers (D66) het land toe op een ingewikkeld moment in de pandemie: Nederland zit als enig West-Europese land in een lockdown, de omikronvariant breekt bijna dagelijks de besmettingsrecords, maar een stijging van het aantal ziekenhuispatiënten blijft vooralsnog uit. Vrijdag was zelfs sprake van een positieve mijlpaal: het aantal coronapatiënten op de verpleegafdelingen zakte voor het eerst sinds 1 november onder de duizend.

De cijfers lijken dus de goede kant op te gaan, maar het is nog te vroeg om te juichen, waarschuwt het kabinet. ‘Er zijn 200 duizend besmettingen per week. We kampen grote onzekerheden', zei Rutte. De nieuwe coronaminister Kuipers toonde zoals aangekondigd grafieken die moeten overtuigen dat het ernst is.

Versoepelingen

Nederland ging op 19 december op slot, omdat het te laat was begonnen met boosteren en omdat er nog veel onduidelijk was over de nieuwe omikronmutatie. Uit voorzorg moesten alle niet-essentiële zaken dicht en werd het thuisbezoek aan banden gelegd. Nu de boostercampagne in volle gang is en steeds duidelijker wordt dat omikron een milder ziekteverloop kent, zien Rutte en Kuipers ruimte voor versoepelingen.

Het hoger onderwijs, sportscholen en kapsalons mogen weer open. In een poging het ongeduld in de samenleving te temperen, mogen ook winkels overdag weer open zonder afspraak, terwijl dit aanvankelijk alleen zou mogen als klanten zich van te voren hadden aangemeld. Het kabinet komt ook tegemoet aan mensen die een booster hebben gehad of dit jaar zijn hersteld van corona: zij hoeven binnenkort niet meer in quarantaine na contact met iemand die besmet is.

‘Van alle kanten neemt druk toe om verder te versoepelen, en dat is begrijpelijk’, zegt Rutte. Hij zegt te snappen dat het ‘compleet oneerlijk voelt’ voor de horeca en cultuursector dat zij nog dicht moeten blijven. ‘Maar de optelsom bepaalt het risico en daarom kan niet alles tegelijk open.’ Op dinsdag 25 januari volgt een ‘nieuw weegmoment’.

Verzet

Meer ruimte lijkt er niet te zijn, ook al neemt het verzet tegen de resterende maatregelen toe. Vijftien burgemeesters uit Zuid-Limburg zeggen dat zij horeca en cultuurinstellingen zullen toestaan om zaterdag van 10.00 tot 20.00 uur te openen. In Valkenburg openden horeca en winkels vrijdag al de deuren, elders in Limburg gebeurde dat al eerder. Brancheverenigingen verwachten dat leden in het hele land zaterdag de zaak opengooien.

Rutte zegt begrip te hebben voor het verzet bij de sectoren die nog niet open mogen, maar hij wijst erop dat het niet de bedoeling is dat burgemeesters burgerlijke ongehoorzaamheid door de vingers gaan zien. Hij zegt ‘vertrouwen’ te hebben dat er wel zal worden ingegrepen als de regels niet worden nageleefd. De burgemeesters van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht gaven dit vrijdag al aan. Ook minister Kuipers hamert erop dat naleving cruciaal is. De kans is reëel dat de rem er weer op gaat als de horeca en cultuur de regels aan de laars lappen.

Met dit versoepelingspakket neemt het kabinet naar eigen zeggen een ‘weloverwogen risico: simpelweg omdat het moet’. De verwachting is dat het aantal besmettingen zeker zal verdubbelen. Het loslaten van álle maatregelen vindt het kabinet hoe dan ook een stap te ver: dan zouden in korte tijd te veel mensen ziek kunnen worden. Vooral het ziekteverzuim bij cruciale beroepen in de zorg, bij supermarkten en de vuilnisophaal zou tot grote maatschappelijke ontwrichting kunnen leiden. Tegelijkertijd leidt het voortduren van de lockdown óók tot grote maatschappelijke onrust.

Langetermijnplan

Zowel Rutte als Kuipers worstelt met het ontwarren van deze gordiaanse knoop. De tactiek van het kabinet lijkt vooralsnog om de gemoederen te bedaren door de quarantaineregels te versoepelen en perspectief te bieden aan horecazaken en culturele instellingen. Eind deze maand komt het kabinet met een langetermijnplan. Minister Kuipers noemt het een gezamenlijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat ‘de maatschappij open kan blijven’. Hij roept Nederlanders op om zich te boosteren en ‘vaker een mondmasker’ te dragen, ook buiten en op het werk als geen anderhalve meter afstand gehouden kan worden.

Het is nog vraag of de smeekbede van het kabinet gaat helpen. Het vertrouwen in het coronabeleid bevindt zich op een dieptepunt. Niet eerder waren ondernemers zo wanhopig dat ze massaal aangaven hun zaak ondanks alle geboden toch te openen en niet eerder toonden zoveel burgemeesters hiervoor begrip. Zaterdag wordt duidelijk of het kabinet de dreigende opstand heeft weten te beteugelen.