Update
Kabinet akkoord met groot onderzoek naar geweld Indië
Lange tijd legde het kabinet vooral tegenzin aan de dag, nu komt het er toch: een groot wetenschappelijk onderzoek naar het geweld tijdens de dekolonisatie van Nederlands-Indië. Een betekenisvolle stap voor Indonesische nabestaanden en veteranen uit die tijd.
'We willen weten wat er precies is gebeurd', zei premier Mark Rutte vrijdag tijdens zijn wekelijkse persconferentie. Hij wil nadrukkelijk 'nog niet met vingers wijzen'.
Minister Koenders van Buitenlandse Zaken: 'Het is belangrijk dat we als land in de spiegel van onze eigen geschiedenis durven kijken, zeker als we zelf andere landen aanspreken.' Het kabinet wil 'lessen uit het verleden toepassen in het huidige en toekomstige beleid'.
Gedood en mishandeld
Tussen 1945 en 1949 kwamen zo'n 100 duizend Indonesiërs en bijna 5.000 Nederlandse militairen om het leven. Het geweld tijdens de onafhankelijkheidsoorlog blijkt volgens recent onderzoek grootschaliger en structureler dan politici tot nu toe hebben willen geloven.
'Nederlandse militairen trokken tot hun vertrek in 1949 een spoor van brandende kampongs en stapels lijken door de Indonesische archipel', luidde de harde conclusie van de Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach in september in zijn boek De brandende Kampongs van generaal Spoor.
Tot nu toe is de officiële lezing altijd geweest dat buitensporig geweld door Nederlandse militairen slechts in uitzonderlijke gevallen voorkwam - in 1969 omschreven in de 'Excessennota'. De brute strijd in Indië is door politici lang niet omschreven als een oorlog, maar als 'de politionele acties'.
In Limpachs boek staat dat Nederlandse militairen 'op grote schaal' en 'buiten onmiddellijke gevechtsacties om' Indonesiërs hebben gedood en mishandeld.
Nederland gebruikte 'structureel geweld'
Mishandeling, marteling, executies en brandende kampongs. Tijdens de koloniale oorlog in Indië was extreem geweld door militairen normaal, blijkt uit nieuw onderzoek.
Algeheel onbegrip dekolonisatie
De Tweede Wereldoorlog eindigde op 15 augustus 1945. Bij die datum staat Nederland niet graag stil, want hij markeert ook het begin van een beschamende periode.
Zwarte bladzijde
Het kabinet zet nu na een lang en moeizaam denkproces de stap om 'de zwarte bladzijde in de eigen geschiedenis' - aldus minister Koenders - onder ogen te komen. Het financiert een miljoenenonderzoek dat vier tot zes jaar in beslag neemt.
Op verzoek van de VVD richt het onderzoek zich nadrukkelijk niet alleen op het geweld dat is gebruikt door Nederlandse militairen, maar ook op de gedragingen van Indonesische onafhankelijkheidsstrijders. Ook wordt gekeken naar de rol van politici en justitie in die tijd.
Een 'opmaat naar erkenning' (Harry van Bommel, SP) en 'cruciaal voor onze geloofwaardigheid' (Sjoerd Sjoerdsma, D66), klinkt het op het Binnenhof bij de partijen die al jaren hameren op een allesomvattend onderzoek.
Beide partijen omschrijven de 'moeite' en 'terughoudendheid' die Nederland heeft 'met het erkennen van 'de duistere kant van het eigen verleden'. Na erkenning volgen namelijk excuses, schadevergoedingen en tot slot de lange en ingewikkelde zoektocht naar wie verantwoordelijk is voor het drama. Zijn het individuele militairen geweest, de militaire staf of de politiek leidinggevenden?
Mede hierom heeft het kabinet zich tot voor kort huiverig getoond om verantwoordelijkheid te erkennen voor bijvoorbeeld het oorlogsgeweld in Rawagede (Java) en diverse plekken in Zuid-Sulawesi. Daar doodden Nederlandse militairen in 1947 honderden tot duizenden Indonesische mannen gedood. Koenders bezocht Rawagede dit voorjaar als eerste Nederlandse minister.
Eerste foto's ooit van executies
Bekijk hier de foto's die in 2012 voor het eerst in de geschiedenis opdoken van executies die zeer waarschijnlijk zijn uitgevoerd door het Nederlandse leger tijdens de politionele acties in voormalig Nederlands-Indië.
Verkiezingen
SP'er Van Bommel wijst op het opmerkelijke tijdstip dat het nieuwe onderzoek wordt aangekondigd: 'Een paar maanden voor de verkiezingen worden gevoelige zaken meestal stilgelegd. En dit is gevoelig, zelfs explosief, mede omdat er nog militairen en politici uit die periode leven.'
Het tekent de wens van het kabinet om de waarheid over het geweld in Indië alsnog boven tafel te krijgen. Zowel Rutte als Koenders realiseren zich dat dit een 'pijnlijk' onderzoek is voor veteranen. Met hen is intensief gesproken. Koenders wil dat hun ervaringen worden meegenomen in het onderzoek en zegt dat het merendeel van de Nederlandse militairen niet bij het extreme geweld betrokken was.
Wat de SP en D66 betreft worden (de nog levende) veteranen niet aan de schandpaal genageld. 'Hier geldt primair een politieke verantwoordelijkheid', zegt SP'er Van Bommel.
Premier Rutte heeft vorige week tijdens zijn bezoek aan Indonesië met president Joko Widodo gesproken over de start van het onderzoek zodat de onderzoekers toegang krijgen tot de juiste plaatsen en documenten. Onder meer het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD) gaat de studie uitvoeren.
