Kaag wilde Kamer informeren over fraudemelding bij stichting, ambtenaren hielden brief tegen

Dat blijkt uit e-mails die Kaag vrijgeeft na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) van de Volkskrant. Stichting Mayday fungeerde jarenlang als de internationale geldkas achter de Witte Helmen, de wereldberoemde reddingswerkers die in Syrië burgers onder het puin vandaan halen na bombardementen. Mayday ontving in totaal circa 100 miljoen euro subsidie van onder meer Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië, Denemarken en Canada.

De Auditdienst Rijk, die de overheidsuitgaven controleert, adviseerde vorig jaar zomer om ruim 3,6 miljoen euro subsidie van Mayday terug te vorderen. Het staat niet vast of de miljoenen zijn besteed aan het beoogde doel: het reddingswerk van de Witte Helmen. Het advies om ‘bij voorkeur’ alles terug te vorderen, is niet opgevolgd. Wel besloot Kaag om een slotbetaling van 57 duizend euro niet meer over te maken. Mayday was toen al failliet.

Misstanden en zelfdoding

Mayday kwam in opspraak nadat de Britse oprichter, James le Mesurier, in november 2019 in Istanbul om het leven kwam. Zelfdoding, volgens de Turkse autoriteiten. Drie dagen voor zijn dood bekende Le Mesurier in een e-mail financiële misstanden en fraude bij de stichting. Volgens een accountant had hij bonnen laten vervalsen om te verhullen dat 50 duizend dollar was verdwenen. In de e-mail verhaalt Le Mesurier ook over zeer hoge salarissen, contante bonussen en onbetaalde belasting.

De zogeheten Internationale Donor Groep staakte hierna de steun aan Mayday. Op het Nederlandse consulaat in Istanbul vond crisisoverleg plaats met diplomaten uit andere landen. Nederland zag zichzelf politiek als ‘extra kwetsbaar’. Mayday is immers gevestigd in Amsterdam. De miljoenenbetalingen van de stichting liepen via Nederlandse rekeningen. Nederland had zelf overigens al eind 2018 de subsidie aan Mayday stopgezet, vanwege zorgen in Den Haag over het financiële toezicht en de organisatie.

Kaag wilde kort na de dood van Le Mesurier de Tweede Kamer informeren over de problemen bij Mayday. Nadat ze zich tijdens de kerstdagen van 2019 in de kwestie had verdiept, besloot zij dat er een brief naar de Kamer moest. Van de Kamerbrief zijn meerdere conceptversies gemaakt. Kaag had de voorkeur voor een openbare brief, waarin Mayday ‘met naam en toenaam’ zou worden genoemd.

Vertrouwelijke brief

Topambtenaren op het ministerie van Buitenlandse Zaken waren het hier niet mee eens. Als de Kamer al geïnformeerd zou worden, dan kon dat beter in een vertrouwelijke brief, vonden zij. Daarin kun je ‘het verhaal vertellen zoals het is’, adviseerde een directeur-generaal. Bovendien is het niet gebruikelijk om vermoedens van fraude te melden aan de Kamer. Wettelijk zou de minister hiertoe niet verplicht zijn. Transparantie over een onbewezen beschuldiging brengt een organisatie ‘mogelijk ten onrechte schade’ toe.

Kaag volgde ‘na weging en intern overleg’ het ambtelijke advies, meldt haar woordvoerder. Uit de openbaar gemaakte stukken blijkt dat afgesproken is om te wachten op een accountantsonderzoek. Daarna zou ‘meteen’ een Kamerbrief worden gestuurd. Vervolgens verdween het voornemen tot openheid. In februari 2020 vergaderden ambtenaren met diplomaten in Istanbul over de ‘Mayday malversatie casus’. Bespreekpunten op de agenda zijn ‘politieke risico’s vermijden’ en ‘minimale exposure’. Bij dit overleg was Kaag ‘op geen enkele manier’ betrokken, stelt haar woordvoerder.

Geen bewijs voor fraude

Na de dood van Le Mesurier Iiet Mayday de boekhouding doorlichten door het accountantskantoor Grant Thornton. Kaag maakt het rapport niet openbaar. De belangrijkste conclusie was een meevaller voor de donorlanden: bewijs voor fraude is niet gevonden. Wel schoot de boekhouding ernstig tekort. Intern financieel toezicht ontbrak. Betalingen bleken achteraf niet meer te traceren.

Stichting Mayday stelt dat met de conclusies van Grant Thornton alle verwijten over onjuist bestede subsidies van tafel kunnen. ‘Alle financiële rapportages over onze projecten zijn allereerst goedgekeurd door de subsidiërende overheden. Dat zijn gedetailleerde verslagen met alle bonnetjes erbij, tot aan een paar dollar aan toe’, zegt Mayday-bestuurder Cor Vrieswijk. ‘Grant Thornton heeft daarnaast breder gekeken naar alle geldstromen en geconstateerd dat voor verduistering geen enkele aanwijzing is. Van ambtenaren begreep ik dat de overheden erg gelukkig waren met die conclusie. De geruchtenmachine over mogelijke fraude ging dankzij het rapport als een nachtkaars uit.’

Geen vervolgonderzoek

Het rapport nam de zorgen bij Buitenlandse Zaken niet weg. Door de bevindingen van Grant Thornton ontstond twijfel over de juistheid van financiële verslagen die Mayday eerder had ingediend. Volgens ambtenaren kon ‘niet met zekerheid worden vastgesteld’ dat de Nederlandse subsidie inderdaad was besteed aan de Witte Helmen. Als een ambtenaar vraagt welke uitgaven niet kunnen worden gecontroleerd, antwoordt een collega: ‘Alle uitgaven naar de White Helmets.’

Een onafhankelijk forensisch vervolgonderzoek blijkt overwogen, maar was volgens de betrokken ambtenaren zinloos. Fraude kan niet worden bewezen omdat ‘cruciale’ delen van de boekhouding ‘niet traceerbaar zijn’.

Omdat fraude niet bewezen was, verwijderden ambtenaren Mayday in juli 2020 van een lijst zaken die aan de Kamer moesten worden gemeld. Volgens een woordvoerder van Kaag bestaat ‘onvoldoende grond’ om ruim 3,6 miljoen euro subsidie terug te vorderen, zoals de Auditdienst Rijk wilde. De Auditdienst laat weten dat deze ‘toetst aan de regelgeving’. Wat vervolgens gebeurt, is aan de minister.

Nederland heeft de steun aan de Witte Helmen eind 2020 hervat. Via een Canadese hulporganisatie gaf Buitenlandse Zaken ruim 3 ton voor maatregelen tegen corona in Syrië. Het betreft een ‘eenmalige bijdrage’.