Johan Remkes zit tussen de scherven: wat doen twéé moties van afkeuring met een kabinet Rutte-Kaag?

Mark Rutte en Sigrid Kaag namen donderdag uiterst hoffelijk afscheid van elkaar. Althans voor even, want zaterdag moeten ze alweer samen formeren. Maar hoeveel moties van afkeuring kan een ongeboren kabinet verdragen?

Johan Remkes is niet te benijden. Er werden wonderen van hem verwacht bij het vlot trekken van de kabinetsformatie. Maar de informateur was nog niet op het Binnenhof gearriveerd of Sigrid Kaag, een van zijn vooraanstaande coalitiekandidaten, opende alweer onverhoeds de aanval op kandidaatpremier Mark Rutte. Nog nauwelijks geheelde wonden lagen weer open.

Nog een week later kampt niet alleen Rutte maar ook Kaag met een vertrouwensbreuk met een meerderheid van de volksvertegenwoordiging. Samen vormen zij het beoogde motorblok van het minderheidskabinet dat Remkes op het oog heeft. Maar de kans dat ze ver gaan komen, is weer een stukje kleiner geworden.

Voor Remkes wordt het een spannend weekend. Hoe verschijnt Sigrid Kaag zaterdag aan tafel op het Hilversumse landgoed De Zwaluwenberg, waar ze samen met Rutte en CDA-voorman Wopke Hoekstra in rustieke sfeer op zoek moet naar de basis van een nieuw regeerakkoord? Vandaag op de kop af een half jaar geleden was ze de revelatie bij de verkiezingen. Met haar belofte van ‘nieuw leiderschap’ trok ze in de laatste weken nogal wat kiezers van de concurrenten op de linkerflank – vooral mensen die in haar een serieuze uitdager zagen van de VVD-premier.

Uitdager met blikschade

Die uitdager is ze geworden. Meer dan Rutte voor mogelijk hield. Nog niet eerder in al die jaren trof hij een tegenstrever die zo weinig gevoelig is voor zijn natuurlijke neiging om politieke meningsverschillen ondergeschikt te maken aan de bestuurbaarheid van het land. Haar nee tegen de ChristenUnie is ook zes maanden later nog een nee. Haar bezwaren tegen het ‘ritselen en regelen’ en het ‘Haags gedoe’ waarop Rutte zijn politieke loopbaan heeft gebouwd, gaan al even lang mee.

Maar Kaag zelf is intussen ook niet meer zonder blikschade. In de opiniepeilingen behoort ze, met Hoekstra, inmiddels tot de grote verliezers van het afgelopen half jaar. Ze wordt door haar kiezers mede-verantwoordelijk gehouden voor de politieke impasse, bleek donderdag uit onderzoek van I&O Research. Dat ze Ruttes bestuursstijl twee keer frontaal aanviel maar daar vervolgens geen conclusies uit trok, wordt niet door iedereen begrepen. ‘Tegenvallend leiderschap’ noteerde I&O uit de mond van een voormalige D66-kiezer. En: ‘Verandert weinig in de cultuur.’

Bedreigender nog voor haar gewenste imago als drager van een nieuwe bestuursstijl, is de nasleep van het debacle rond de Nederlandse evacuatie uit Kabul. Haar verdedigingslinie dat niet alleen zijzelf maar iederéén werd overvallen door de opmars van de Taliban, viel deze week in duigen toen bleek hoe vaak de Nederlandse ambassade in Kabul haar ministerie al om hulp had gevraagd bij de aanstaande evacuatie. Haar poging om weg te poetsen dat het kabinet in augustus aanvankelijk zeer terughoudend was in het meenemen van kwetsbare familieleden van ambassademedewerkers, werd door een groot deel van de Kamer simpelweg niet geloofd.

Gedeelde smart

En zo belandde Sigrid Kaag donderdagavond op het punt waar Mark Rutte stond in de nacht van 1 april: met een motie van afkeuring van een Kamermeerderheid aan haar broek. Terloops markeerde ze vervolgens nog wel even het verschil tussen haar bestuurlijke opvattingen en die van de VVD-leider, die in het voorjaar gewoon in functie bleef: ‘Ik kan niet anders dan de consequenties van dit oordeel aanvaarden. Een minister moet gaan als het beleid wordt afgekeurd.’

Nog altijd zijn Rutte en Kaag de winnaars van de verkiezingen. Johan Remkes zal hopen dat de gedeelde smart hen misschien iets dichter bij elkaar brengt. Kaag bedankte Rutte donderdag in de Kamer uitdrukkelijk voor ‘het vertrouwen’. Op zijn beurt nam Rutte afscheid van ‘een wereldwijd gerespecteerd minister van Buitenlandse Zaken’ en ‘een heel grote mevrouw’. Hij had nog vergeefs op haar ingepraat om haar in zijn demissionaire ploeg te houden, benadrukte hij.

De informateur kan het noteren als een sprankje hoop voor zijn formatiepoging. Maar intussen zal hij zich afvragen wat twee moties van afkeuring bij elkaar opgeteld betekenen voor de sfeer waarin een kabinet Rutte-Kaag zich staande moet gaan houden in het parlement. Hoeveel krediet krijgt zo'n coalitie van een oppositiekamp waarin zeker zestien fracties elke dag vooral bezig zijn met het oppoetsen van het eigen politieke profiel?

Uit hetzelfde onderzoek van I&O Research bleek donderdag dat bijna de helft van de kiezers er inmiddels niet meer in gelooft: 45 procent denkt dat nieuwe verkiezingen meer soelaas bieden.