Voor de meeste Fransen was de boomlange Jacques Chirac (1.92 meter) ook figuurlijk hun laatste grote president. Een staatsman met een natuurlijk gezag waar zijn opvolgers slechts van konden dromen. Hij leidde Frankrijk de 21ste eeuw in als een 20ste-eeuwse bestuurder.
Tijdens zijn politieke carrière, die meer dan drie decennia omvat, bekleedde hij zowat alle denkbare politiek-bestuurlijke functies. Voordat hij in 1995 president werd, was hij onder meer lid van de Assemblée nationale, staatssecretaris, minister, oprichter en voorzitter van een politieke partij en twee keer premier. Achttien jaar lang was hij burgemeester van Parijs, voordat hij vanaf 1995 twaalf jaar lang Président de la République was.
Chirac mag dan vele tientallen jaren in de politieke spotlights hebben gestaan, voor de Fransen bleef hij in wezen altijd een enigma, een moeilijk peilbare, ietwat geheimzinnige man vol tegenstrijdigheden. Soms zeer aimabel, dan weer nors en cynisch. Sociaal en empathisch, maar even zo vaak berekenend en teruggetrokken. Hoffelijk en voorkomend, maar soms ook bruusk.
Jacques René Chirac, opgegroeid als enig kind in de Corrèze, een landelijk departement in het zuiden van centraal-Frankrijk, verkocht als student politicologie in Parijs op straat communistische krantjes. Dat hij vier decennia later een trouw pleitbezorger van het vrijemarktkapitalisme zou zijn, is Chirac ten voeten uit. Hij was een politieke kameleon die de kleur van de tijdgeest aannam.
Laatste soldaat
Toen hij dienstplichtig was, hoefde hij als student van de prestigieuze elite-bestuursschool ENA niet te worden uitgezonden naar Algerije. Maar hij ging toch, vrijwillig, en is daarmee de laatste Franse president die als soldaat voor zijn land heeft gevochten.
In 1976 richtte Chirac, toen premier, de gaullistische partij Rassemblement pour la République (RPR) op. In navolging van Charles de Gaulle pleitten Chirac en de zijnen voor een sterke president met veel uitvoerende macht, en hamerden ze op het belang van nationale eenheid. Tijdens de regeerperiode van de socialistische president François Mitterrand was de RPR de voornaamste oppositiepartij van Frankrijk. Chirac, inmiddels burgemeester van Parijs, verloor in die periode tot twee keer toe de presidentsverkiezingen.
Maar Chirac had de gave zichzelf als politicus keer op keer opnieuw uit te vinden. Als een feniks lukte het hem steeds weer om uit zijn as te herrijzen. Na iedere nederlaag was daar ‘de nieuwe Chirac’, die met frisse energie en nieuwe speerpunten de strijd aanging. ‘Met Chirac is het net als met Beaujolais’, zei politicus Patrick Devedjian. ‘Ieder jaar is er weer een nieuwe.’ In 1995 blijkt driemaal scheepsrecht en wordt Chirac president.
Irakoorlog en Holocaust
Op internationaal vlak is zijn belangrijkste wapenfeit zonder twijfel zijn stellingname tegen de Irakoorlog. Oorlog was in Chiracs ogen ‘een allerlaatste optie’. Hij weigerde zich te laten meesleuren door George W. Bush en Tony Blair. 90 procent van de Fransen schaarde zich achter die keuze.
In eigen land zal het presidentschap van Chirac ook worden herinnerd om zijn erkenning van de Franse rol in de Holocaust. Als eerste president onderkende hij dat het Franse Vichy-regime medeverantwoordelijk was voor de deportatie van Franse Joden. Chirac gaat tevens de geschiedenisboeken in als de eerste Franse president die zich nadrukkelijk zorgen maakte over klimaatverandering, met de beroemd geworden woorden: ‘Ons huis staat in brand, en wij kijken de andere kant op.’
Maar Chiracs belangrijkste verkiezingsbelofte – het repareren van de fracture sociale door de hoge werkloosheid naar beneden te krijgen – wist hij niet in te lossen. Ook het Frankrijk dat de president in 2007 achterlaat werd gekenmerkt door grote ongelijkheid en hoge werkloosheid. Het tastte zijn populariteit nauwelijks aan, vooral na zijn aftreden. In opiniepeilingen is Chirac keer op keer een van de meest geliefde Franse presidenten. In sommige peilingen eindigt hij zelfs voor De Gaulle.
Charisma
Zijn populariteit dankte Chirac niet alleen aan zijn politieke uithoudingsvermogen, maar ook aan zijn charisma. Chirac was een originele en innemende persoonlijkheid, die mensen gemakkelijk voor zich wist te winnen. Of hij nu het woord tot de natie richtte in een televisietoespraak of honderden handen schudde op de jaarlijkse Salon de l’Agriculture, de boerenbeurs in Parijs waar hij een graag geziene gast was: als Chirac aan het woord was, luisterden de Fransen. Dat hij bier dronk, Gitanes rookte en opgroeide in de landelijke Corrèze, werkte in zijn voordeel.
De charismatische president kon af toe ook verbaal uit de bocht vliegen. In de jaren negentig zei hij in een overleg met Afrikaanse regeringsleiders dat Afrika ‘nog niet klaar is voor democratie’. Als burgemeester van Parijs had hij het over ‘het lawaai en de stank’ die het gevolg zouden zijn van immigratie.
Weinig Franse presidenten zijn zo vaak gepersifleerd als Jacques Chirac. Imitatoren bedienden zich graag van zijn bevlogen spreekstijl en zijn lage, uitgesmeerde en wat raspende stemgeluid. Ook de roddelpers kreeg geen genoeg van de president, die bekendstond als een homme à femmes, een rokkenjager. De bijnam ‘Mr. 5 minutes, douche comprise’ (Meneer 5 minuten, inclusief douche) is in Frankrijk een staande uitdrukking geworden.
Voorwaardelijke gevangenisstraf
In 2011 werd Chirac veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijke gevangenisstraf wegens het verduisteren en misbruiken van overheidsgeld ten tijde van zijn burgemeesterschap in Parijs. Dat geld zou hij hebben gebruikt om medewerkers van zijn politieke partij mee te betalen. Chirac was de eerste Franse oud-president die werd veroordeeld voor corruptie. Desondanks bleef hij ook na zijn veroordeling uiterst geliefd bij de Franse bevolking.
De laatste jaren ging Chiracs gezondheid achteruit en vertoonde hij zich niet meer in het openbare leven. Naast zijn vrouw Bernadette, met wie hij in 1956 trouwde, laat hij een dochter en een pleegdochter achter.
