Ja, zo'n reisje

Dik anderhalve week voor de première krijgt operaregisseur Wim Trompert een geschenk uit de hemel: het regent. Met bakken valt het water uit de lucht. Het roffelt op de aluminium platen die het dak vormen van de 'concertzaal'. Het klettert op het ruwe staal van de wanden.

Maar Richard Wagner laat zich niet wegspoelen door de eerste de beste stortbui. Tachtig leden van het Utrechtsch Studenten Concert turen onverstoorbaar naar hun bladmuziek, terwijl de dirigent vanaf een bouwsteiger het orkest aanstuurt. De ruis van de regen blijkt niet meer dan een zachte, toepasselijke bijdrage aan Wagners opera Das Rheingold. De akoestiek is in orde. 'Een onwaarschijnlijk cadeau', zegt de regisseur.

Stel dat het anders was gelopen. Dat de studenten van de Technische Universiteit Eindhoven ernaast hadden gezeten met hun geluidsmetingen en de klankbalans waardeloos was geweest. Wat dan? 'Ach, ook dan had de organisatie wel een oplossing gevonden', meent dirigent Bas Pollard. Want wie een opera organiseert in de buik van een binnenvaartschip, een metalen bak van 135 x 14 x 6 meter, is behalve avontuurlijk ook inventief. De productie is in handen van zeven orkestleden, allemaal student en allemaal jonger dan 25. 'Dit orkest bezit een intelligente energie. Ze knetteren net zo lang door tot ze hebben bereikt wat ze willen - ik heb altijd vertrouwen gehad in dit project', zegt de dirigent. Hij was lange tijd de enige.

Twee jaar geleden werd een 'krankzinnig' plan tot leven gewekt door het Utrechtsch Studenten Concert (USConcert), met 190 jaar het oudste symfonieorkest in Nederland: een serie opvoeringen van Das Rheingold op de plaats waar de eerste scène van de opera zich afspeelt: onder het wateroppervlak van de Rijn. Bij elk lustrum wordt een stunt bedacht rondom een opera-opvoering, liefst eentje die de vorige overtreft, vertelt Yourai Mol, een van de zeven student-organisatoren. Dirigent Pollard heeft op dit gebied het een en ander beleefd in zijn zestien jaar bij het USConcert. Trok-ie opeens door Europa met een circustent en tachtig student-muzikanten.

Het idee voor een varende opera werd jaren geleden geopperd door een orkestlid wiens vader op de grote vaart zat. Een paar leden zijn destijds nog hun lasdiploma gaan halen, maar ze ontdekten al snel dat je daarmee niet eventjes een vrachtschip ombouwt tot concertzaal. Het plan kwam weer boven toen bleek dat het lustrum dit keer in het Wagnerjaar viel. Op de bodem van de mythische Rijn begint Wagners operacyclus Der Ring des Nibelungen om er 17 uur - en vier opera's - later weer te eindigen. Das Rheingold is het eerste deel, met zijn 2,5 uur het kortste van de vier.

Anno 2013 wordt het hooggeëerd publiek dus niet ontvangen in een circustent maar in de MS Oriana, de rijnaak van schippersechtpaar Cor en Jeanet Klein uit Hendrik-Ido-Ambacht. Klein (41) vond het meteen een mooi idee toen hij werd benaderd door Bureau Voorlichting Binnenvaart. Weer eens wat anders dan het vervoeren van graan langs de ARA-havens (Amsterdam, Rotterdam, Antwerpen). Oké, zijn zoon Andy van 8 en dochter Ciska van 5 vroegen om oordoppen toen ze voor het eerst een opera hoorden, en zelf had hij er ook weinig kaas van gegeten, maar Klein is altijd te porren voor iets nieuws. 'Ben ik opeens theatereigenaar', zegt de schipper trots. 'Hartstikke leuk.'

Tussen 2 en 23 juli loodst hij zijn varende concertzaal van Koblenz in het Moezelgebied naar Rotterdam, via Duisburg, Arnhem, Utrecht en Amsterdam. Op elke locatie wordt Das Rheingold opgevoerd door het USConcert met professionele jonge solisten, onder wie Wilke te Brummelstroete, die een paar jaar geleden nog in Wagner-stad Bayreuth was te horen. Op elke locatie ook wordt de nieuwe, symfonische 'Wagner Experience' opgevoerd, met behalve het orkest ook film, animaties en rockartiesten die zich door Wagner lieten inspireren. Florian Magnus Maier combineert de heavy classic van Wagner met zijn eigen heavy metal. Geoff 'Double G' Gallegos gebruikte het werk in zijn hiphop.

In het ruim wordt anderhalve week voor de première op 2 juli nog gebouwd aan een zaal met 500 zitplaatsen, een podium, backstageruimte en een foyer. De schipper kijkt relaxed toe hoe enkele blonde studentes een zware metalen kist het schip in tillen. Intussen installeren een paar vrijwilligers een bar met tap in zijn scheepsruim. Een kleine tweehonderd studenten hebben een deel van hun vakantie (of studiejaar) opgeofferd om mee te werken aan de productie. Vanaf een steiger laat een jonge lasser een waaier van vonken over het dek spatten. Hij is het vriendje van de concertmeester.

Aan romp en ruim van het schip hoefde weinig te worden versleuteld. Alleen voor de lichtinstallaties werden dwarsbalken gemonteerd. De operatie blijft niettemin logistiek even uniek als omvangrijk voor de jonge culturele ondernemers. Na het behalen van zijn bachelor milieuwetenschappen en Europese studies besloot Daniël Moolenburgh een jaar vrij te nemen voor de organisatie. Leerzaam. Wie had een jaar of anderhalf geleden gedacht dat hij zich ooit zou buigen over de vraag hoe je een loodzwaar mijnkarretje aan boord tilt van een vrachtschip?!

'We hebben hulp gevraagd aan Uniport, de terminal-operator in de Rotterdamse Waalhaven, waar de Oriana tot voor kort lag', zegt hij. Een reusachtige kraan op rails heeft het voertuig waarin het mythische Nibelungenvolk straks het rijngoud gaat vervoeren, het ruim in gehesen, net als een paar containers die als kleedkamers dienen. Gratis en voor niks.

Voor de zeven studenten ging een wereld open van vergunningen, veiligheidseisen, sponsorwerving, marketing, contracten, technische, artistieke en logistieke obstakels. De stoere haven- en binnenvaartbranches kwamen samen met de culturele sector. Alle drie de Nederlandse operagezelschappen werkten mee, alsook evenementenbedrijven, gemeenten, theaters, universiteiten en hogescholen. De laatste gaatjes in de begroting van 850 duizend euro moeten via crowdfunding nog worden gedicht.

Alle zorgvuldige voorbereidingen ten spijt kwam het spannendste moment tijdens de eerste repetities aan boord. Wat zou de stalen klankkast doen met orkest en solisten? De laatste vreesden te worden overstemd door het orkest vanwege de holle ruimte. Maar dat valt dus alleszins mee. 'Het was werkelijk spannend', zegt regisseur Wim Trompert, wiens eerste vraag tijdens de audities was: 'Kun je zwemmen?' Nu het klimaat aan boord nog. Tijdens de eerste repetitie is een klein deel van het dek nog niet gedicht, en het risico dat een van de solisten een longonsteking oploopt moet worden uitgesloten. Op het podium, aan de rand van een zwembadje, staan de drie Rijndochters Flosshilde, Wellgunde en Woglinde te bibberen in hun zilveren vissenpakjes. In de eerste scène moeten ze te water.

'You just have to do it', zegt Elizabeth Veilleux (Flosshilde).

'Elk theater is nu eenmaal anders', meent Ellen van Beek (Wellgunde).

'Het is part of the fun', besluit Simone van Lieshout (Woglinde).

Even later kruipt de dwerg Alberich gluiperig door het water naar de drie Rijndochters om hun goud te stelen. 'Du haariger, höckriger Geck!', zingt Wellgunde naar het 'gedrocht'. Maar de harige gek heeft wel mooi een wetsuit aan.

'Ik hou van zo'n avontuur als dit', zegt na de repetitie bariton Anthony Heidweiller, die de rol van Alberich speelt. 'Zo veel studenten die hier belangeloos aan meewerken in een tijd dat iedereen zich afvraagt welke plek kunst heeft in deze wereld: fantastisch!'

Op de kant staan drie druipende Rijndochters in badjas, rillerig maar uitgelaten over de scène die ze net hebben gerepeteerd.

'Vet!', roept Woglinde.

'Dit maak je zelden mee!', zegt Flosshilde.

'Helemaal top!', vindt Wellgunde.

Op de rand van het zwembad liggen hun rekwisieten te glimmen: 'goudstaven' in de vorm van een binnenvaartschip. Rheingold! Rheingold! Reines Gold! Het goud ligt tegenwoordig niet op de bodem van de rivier, meent regisseur Trompert; het Rijngoud van nu, dat zijn de vrachten, de handel, de economische bedrijvigheid. Het Rijngoud is de welvaart die de rivier brengt. Buiten begint het zachtjes te regenen. Geeft niet, de studenten hebben het dak inmiddels volledig gedicht.

Extra: Goed goud

Goudwinning is nog altijd geen schone business. Mijnwerkers leven niet zelden onder erbarmelijke omstandigheden. Het was vijf jaar geleden reden voor hulporganisatie Solidaridad een campagne te beginnen voor mijnwerkers en anderen die werkzaam zijn aan de onderkant van de goudindustrie. Samen met fairtrade-organisatie Max Havelaar werd een keurmerk gelanceerd: Goed Goud. De producenten van Rheingold op de Rijn steunen de campagne, onder meer door de verkoop van VIP-kaarten. Een deel van de opbrengst gaat naar de campagne.

undefined