Ja, u leest het goed. Na decennia van lang, steil en gladgeföhnd haar is de renaissance van de permanent aanstaande

Het is maar een suf permanentje, maar wel een van de belangrijkste uit de filmgeschiedenis. In Legally Blonde, de belachelijke/briljante komedie uit 2001 met Reese Witherspoon in de hoofdrol, ondervraagt het onderschatte blondje Elle Woods (Witherspoon) in de rechtbank de dochter van een vermoorde man. Die dochter - getooid met dat suffe permanentje en een immer verveelde blik, óók nog eens luisterend naar de naam Chutney - beweert dat haar vader is vermoord door diens trophy wife. Ze had gedoucht en toen ze beneden kwam, zag ze de vrouw over het lijk van haar vader gebogen staan.

De onervaren advocaat Elle doet de verdediging van de trophy wife en begint nerveus met het verhoor van de dochter. Dus ze stond te douchen? En ze had geen schoten gehoord? 'Ik was mijn haar aan het wassen', zegt Chutney met rollende ogen. Dan gaat er bij Elle een belletje rinkelen. Had de dochter geen permanent genomen die dag? Hoe vaak was ze al gepermanent in haar leven? 'Vanaf mijn 12de twee keer per jaar. Reken maar uit', antwoordt Chutney, nog niet beseffend dat ze zichzelf zojuist heeft verraden. Elle mag dan een onervaren advocaat zijn, ze is wel boerenslim op barbie-achtige wijze. 'Is het niet de eerste, kardinale regel van permanent dat je je haar de eerste 24 uur niet nat mag maken om te voorkomen dat het ammoniumthioglycolaat deactiveert?', vervolgt ze haar verhoor met het vuur van een advocaat die bloed ruikt. 'En zou iemand die al meer dan dertig permanentjes heeft gehad dat niet moeten weten?' De dochter breekt en biecht huilend de moord op haar vader op. Ze gaat de bak in, verraden door haar kapsel.

Tijdloos?

De filmgeschiedenis kent ook glorieuzere permanentjes. Nadat Olivia Newton John door de stoeipoeswasstraat is gegaan in Grease en aan de wereld bewijst dat er maar één vrouw is die zo'n strakke, glimmende broek kan hebben, is een weelderige permanent de ietwat poedel-eske kroon op haar transformatie. Ze is vrij en eindelijk zichzelf, dienen we af te lezen aan haar kapsel. Julia Roberts verandert in Pretty Woman van prostituee in prostituee-met-wie-je-wilt-trouwen als ze haar rode, gekrulde lokken aan klant Richard Gere toont. Maar die films zijn gesitueerd in de jaren vijftig en vroege jaren negentig. In 2001 was het al lang en breed gedaan met dat goede imago. In Legally Blonde is de permanent een kapsel dat niet alleen je haar, maar ook een alibi kan verwoesten. Op het hoofd van een stomvervelende vrouw genaamd Chutney.

Mode kent ongeveer een cyclus van twintig jaar, zo wordt vaak beweerd, hoewel die tijdspanne steeds korter lijkt te worden. Hoe dan ook: trends verdwijnen en duiken weer op, ook als daar in esthetische zin aanvankelijk weinig aanleiding toe lijkt. Levi's mag graag beweren dat de 501-jeans tijdloos is, maar het duurde na de jaren negentig wel even voordat de vintageminnende voorhoede het onbarmhartige model weer aandurfde (maar toen was er ook geen houden meer aan). Het blauwe of magentakleurige haar van vroegere No Doubt-adepten kwam de afgelopen jaren plotseling terug in de kapsels van colorista's.

Maar rond de permanent bleef het stil. De chemische krullen beleefden hun laatste hoogtepunt in de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig. Een beetje glazenbolkijker had zijn geld kunnen inzetten op een comeback in de eerste decennium van de 21ste eeuw. Of dan toch op z'n laatst het tweede decennium. Het kwam er maar niet van. Blijkbaar was de herinnering aan het kapotgepermanente haar te vers, het trauma te groot. Natuurlijk, er is een generatie kranige, grijze dames die de permanent nog levende houdt. Met het uithoudingsvermogen van marathonlopers bezoeken zij zelfs nog wekelijks een (thuis-)kapster die het kapsel opfrist met een watergolf, de tussentijdse behandeling zonder chemicaliën. Maar die groep wordt ouder en ouder, kleiner en kleiner.

Postuum

Daarom zou dit eigenlijk een postuum van het chemische krullenkapsel worden, een ode aan een verdwijnend fenomeen. Dit jaar is het tachtig jaar geleden dat Arnold F. Willat de cold wave uitvond, de voorloper van het moderne permanent. Voor die tijd waren vrouwen veroordeeld tot een angstaanjagend apparaat dat elektrische shocks kon geven of waarvan de bakelieten rollers konden smelten op het hoofd. We zouden hier de 80-jarige verjaardag van de permanent vieren, maar ook concluderen dat het voorbij was. Mooi geweest. Het liep anders - maar daarover later meer.

'Haar is een essentieel onderdeel van de identiteit van de vrouw', schrijft de Britse historicus Patricia Malcolmson in het boek Me and my hair, een sociale geschiedenis van kapsels. Haar is nooit zomaar haar. 'Wat een vrouw met haar haar doet, is niet alleen een kwestie van stijl en smaak, maar ook een blijk van haar beoordelingsvermogen en zelfbewustzijn.' Het kapsel weerspiegelt hoe vrouwen zich voelen, of bepaalt zelfs hoe vrouwen zich voelen. Malcolmson citeert met instemming de Amerikaanse schrijver Nora Ephron, die haar kastanjekleurige coupe meerdere keren per week liet föhnen. 'Veel goedkoper dan psychotherapie', aldus Ephron, 'en je wordt er nog blijer van ook'.

Maar haardracht weerspiegelt ook sociale veranderingen. In de jaren twintig en dertig van de 20ste eeuw lieten vrouwen hun haar massaal kortknippen tot een bob. Voor die tijd hadden vrouwen lang en onpraktisch haar. 'Bewerkelijke kapsels, grote hoeden en lange, strakke rokken beperkten de fysieke vrijheid van vrouwen aan het begin van de 20ste eeuw', schrijft Malcolmson. En toen gingen plotseling de lange lokken eraf. De katalysator? De Eerste Wereldoorlog. 'Kort haar was makkelijker voor actieve vrouwen, of ze nou werkten in een militair ziekenhuis, achter het stuur van een ambulance, of bij het werken op de boerderij, spelen van tennis, rijden van een open auto of dansen op snelle dansstijlen.' Tien jaar na de oorlog was het korte kapsel de norm voor moderne vrouwen.

Ook de opkomst van de permanent houdt verband met de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog, mailt Malcolmson. 'Het bloedbad dat de oorlog had aangericht onder jonge mannen betekende ook dat veel vrouwen nooit zouden trouwen en dus zelf hun geld moesten verdienen.' Meestal gingen ze werken op kantoor. Ze werden slecht betaald ('altijd slechter dan mannen', voegt Malcolmson toe), maar moesten er wel representatief uitzien. Een permanentje bood uitkomst: die kon gezet worden bij de kapper en hield zeker een week, waarna het haar weer kon worden gewassen bij de kapper. 'Met een permanent leek je respectabel, verzorgd en qua sociaal-economische status superieur aan arme getrouwde vrouwen die geen tijd of geld hadden voor haarverzorging.' Dit speelde aanvankelijk alleen in de landen die deelnamen aan de oorlog, maar trends overschreden in de 20ste eeuw steeds makkelijker nationale grenzen, benadrukt ze.

De permanent was, waar dan ook, vanaf de jaren twintig een teken van onafhankelijkheid. Vrouwen namen er een op hun 18de verjaardag, of van hun eerste salaris. Zo ook de oudere Nederlandse vrouwen die Fleur Wiersma op dit moment vastlegt. De Utrechtse fotograaf is geïnteresseerd in 'verdwijnende fenomenen'. Vorig jaar maakte ze een serie foto's over de SRV-wagen, de bus met boodschappen die nu alleen nog een enkel bejaardentehuis en een afgelegen boerderij aandoet. In hetzelfde verzorgingstehuis stuitte ze op een ander ooit zo modern verschijnsel dat stilletjes aan lijkt te verdwijnen uit de samenleving: de permanent en daarmee de kapsalon - Anneke's Haarmode in dit geval - met droogkap, en de kapster die het korte grijze haar in indrukwekkend tempo, tik-tik-tik, met een puntkam om de rollers draait.

Plafond

De 90-jarige To Bastiaansen had vroeger 'vreselijk steil haar', zegt ze. 'Mijn moeder draaide altijd krullen bij me in met een tang die ze eerst op moest verwarmen op gas. Het haar knetterde ervan, het stonk ontzettend naar brand.' Op haar 18de mocht ze een permanent. Hoe ze zich toen voelde? 'Heel volwassen natuurlijk. Vanaf dat moment hoorde ik bij de dames.' De haargeschiedenis van haar familie is kenmerkend. Haar oma, geboren halverwege de 19de eeuw, had nog lange haren die ze vlocht en in een rol op het hoofd draaide. De moeder van Bastiaansen nam al een permanent. En hoewel de cold wave, krullen door de behandeling met een chemische stof, al in 1938 werd uitgevonden, maakte Bastiaansen in haar eerste schreden op het permanentpad ook nog de angstaanjagende machine mee met elektrische krullers die uit het plafond kwamen. 'Dat was zwaar', zegt ze. 'Urenlang moest je zo zitten. Ik ondersteunde mijn hoofd dan maar met mijn armen.'

Haar verhaal illustreert hoeveel tijd en werk vrouwen van deze generatie in hun voorkomen investeerden - en nog altijd investeren. Elke avond draait ze rollers in om de krul goed te houden. Een keer per week zet de kapster een watergolf en een paar keer per jaar neemt ze een permanent. 'Het is veel moeite', zegt ze, 'maar wel een noodzakelijke investering. Anders is het geen gezicht. Ik ga ook nooit de deur uit zonder lippenstift, ook al ben ik al 90 jaar oud.'

'Het halve dorp zat wekelijks bij de kapper', zegt de 86-jarige Phine Schöttelndreier. 'Wassen, knippen, verven, watergolven, iedereen liet alles doen.' Zelf begon ze pas relatief laat met permanent, toen ze achterin de 40 was en veel met haar man mee moest naar recepties en feesten. Maar als jonge vrouw draaide ze al wel samen met haar zussen krullers in voordat ze naar bed gingen. 'Dat het prikte of pijn deed, kon ons niets schelen. Het ging om je haar!'

Zonder permanent heeft ze 'heel zielig, piekerig haar'. 'Alles wordt minder als je ouder wordt. Je lijf, je gezicht, je haar. Dus als je er nog een beetje wilt uitzien, dan doe je er wat aan. Je snákt gewoon naar die rollers.' Als de krul tussen twee kappersbezoeken dreigt uit te zakken, draait ze thuis zelf rollers in. 'Dan leg ik als beloning een verse krant, Trouw, klaar en zeg tegen mezelf dat ik straks een kopje koffie mag. Dan gaat dat uurtje wassen, rollers indraaien en onder de kap zo om.'

In de kapsalon van het Utrechtse verzorgingstehuis waar beide vrouwen hun haar laten doen, is de permanent springlevend. Maar de chemische geur die er hangt, afkomstig uit een plastic flesje waarvan de vloeistof over het ingedraaide haar wordt gesprenkeld, lijkt er ook een van vervlogen tijden.

Deze generatie was zeker niet de laatste die het kapsel massaal omarmde. Ook in de jaren tachtig en begin jaren negentig werd de permanent gevierd, en dan ook nog eens op tamelijk hysterische wijze. Whitney Houston huppelde door haar videoclips met een imposante zwaartekracht-ontkennende coupe, Madonna hield er een wildere, lossere variant op na en in films als Dirty Dancing en Flashdance tierden de krullen ook al welig. En vlak het haar-oeuvre van zangeres Cher óók niet uit.

In tegenstelling tot hun voorgangers bleven permanentdragers van de jaren tachtig en negentig hun haardracht niet trouw. De methode kreeg een slechte naam en raakte in de vergetelheid. 'In de jaren tachtig is haar stukgepermanent', zegt Miranda Stevens, opleider aan de Nederlandse Kappersakademie. 'Pluizig haar, dat is toch de eerste associatie.' De tweede associatie? Omakrullen. 'Waarom moeten we dit leren?', vragen de studenten aan de Kappersakademie vaak als blijkt dat ze in het eerste jaar van de opleiding permanentles krijgen. 'Maar we leren alle technieken, want trends veranderen steeds.' Het laatste en beste voorbeeld: de permanent.

Jonge meiden

Ja, u leest het goed. Na decennia van lang, steil en gladgeföhnd haar is de renaissance van de permanent aanstaande. De vloeistof is inmiddels minder schadelijk, maar de terugkeer is vooral een bewijs dat alle wonden helen - zolang er maar genoeg tijd, of hele generaties, overheen gaan. Stevens: 'Jonge meiden kennen de tijd van door permanent verprutst haar helemaal niet. Die zien mooie krullen op Instagram en Pinterest en komen met die plaatjes naar de salon.'

'Grappig', zegt Bianca van Zwieten, onlangs verkozen tot Hairdresser of the year 2018, van kapsalon Sjenkels in Amsterdam, 'laatst zei ik nog tegen mijn werknemers: we moeten met de permanent aan de slag. Krul en textuur zijn echt terug.' Dat komt, vermoedt Van Zwieten, doordat modellen ook steeds diverser worden - en daarmee ook de haartypen die we zien en zelf willen hebben. De oppermacht van wit en blond is voorbij. 'Op de catwalk zie je steeds meer een mix van culturen. Denk aan Imaan Hammam', zegt Van Zwieten, verwijzend naar het internationale topmodel van Nederlandse komaf met een Egyptische vader en Marokkaanse moeder. 'Zij maakt textuur in het haar populair. En ze is een echte Instagirl. Jonge vrouwen zien die foto's en willen dat ook.'

Nederland loopt natuurlijk wel achter, benadrukt Van Zwieten. Het gaat om een voorhoede in wereldsteden als Parijs en Londen, maar ook Hongkong en Tokio. 'Ik denk dat het nog vijf jaar duurt voordat wij echt veel permanent zetten in de salon.' In Londen permanent Lily Bunting-Branch, een Britse kapster die zichzelf op Instagram aanprijst als 'perm specialist', er al wel lustig op los. Ze gebruikt vloeistof zonder ammoniak, waardoor de krul er niet hoeft uit te groeien, maar er langzaam uitzakt. Elke drie á vier maanden moet het opnieuw gebeuren, voor 180 pond per keer. Ook Bunting-Branch merkt dat jonge vrouwen geen last hebben van de slechte naam van permanent. 'Ik ben 25, mijn generatie kent dat helemaal niet.'

Zelf moest ze de techniek ook nog leren. Ze nam les bij de 'perm queen' van Londen, ging oefenen op vrienden en familie en gaf er uiteindelijk haar eigen draai aan: een losse, slappe krul. 'Voor mij is dat een mislukte permanent', zei de vrouw van wie ze het leerde. Bunting-Branch: 'Uiteindelijk vond ze het gelukkig wel mooi.' Ook de Britse kapster ziet een verband met Instagram, waar jonge vrouwen de krullenkapsels van beroemdheden zien.

Zou een terugkeer ook nog op een andere manier te maken kunnen hebben met Instagram? Permanente make-up, zoals getatoeëerde of geverfde wenkbrauwen en wimper-extensions zijn nogal en vogue, omdat we overal en altijd klaar voor de camera moeten zijn. Geldt dat misschien ook voor gepermanent haar? 'Nou', zegt Bunting-Branch, 'het is niet bepaald een wake-up and go-kapsel. Permanent moet goed verzorgd worden. De structuur van je haar wordt erdoor veranderd en daar moet je ook weer mee leren omgaan.'

De techniek mag dan verbeterd zijn, de vloeistof minder schadelijk, veel werk is het nog altijd. En vergeet niet: mijd de eerste 24 uur de douche. Dan heeft u, om voor de gelegenheid maar even 's lands bekendste misdaadverslaggever te citeren, altijd een alibi.