Ja dáág, dacht Dirk Groot: moet ik de troep van een ander opruimen? Nu is hij de schone man in de bosjes

Dirk Groot tuurt in de bosjes. ‘Hier moet de buurtalcoholist weer hebben gezeten’, zegt hij terwijl hij met zijn grijpstok vijf blikjes Schultenbrau-bier uit de kale bosschage vist. ‘Een tijdje geleden probeerde de buurtalcoholist te stoppen met drinken, en vond ik hier alleen maar blikjes alcoholvrij bier. Maar blijkbaar is het hem toch niet gelukt.’

Behendig grijpt Groot de blikjes – waar soms nog wat bier uit druipt – uit de gehavende struiken. Alle vijf worden ze stuk voor stuk gefotografeerd voordat hij ze in zijn bolderkar gooit, en weer doorloopt. Want vijf meter verderop ligt alweer een blikje. Tonic dit keer.

Geregeld gaat Groot – die zichzelf de ‘Zwerfinator’ noemt – met zijn afvalgrijper op stap in zijn woonplaats Purmerend, een gemeente die mede dankzij hem de afgelopen jaren steeds schoner is geworden. En als het even meezit, wordt het binnenkort nóg schoner.

Vanaf 1 april komt er statiegeld van 15 cent op blikjes. De verwachting is dat hierdoor 70 tot 90 procent minder blikjes in de bosjes belandt. En dat mag ook wel, zegt Groot, die al jaren in Purmerend, maar ook in andere gemeenten, nauwkeurig alle soorten en aantallen zwerfafval bijhoudt die hij vindt. Want wandel je momenteel een kilometer op een doorsnee plek in Nederland, dan kom je gemiddeld zo’n 32 zwervende blikjes op straat of in de bosjes tegen, vertelt hij. Vooral Red Bull, Coca-Cola, Fanta en Heineken ziet hij veel. ‘Opvallend veel A-merken.’

Grootste ergernissen

Zwerfafval behoort al jaren tot een van de grootste ergernissen van de Nederlander. Uit een berekening van onderzoeksbureau CE Delft uit 2017 blijkt dat de opruimkosten van blikjes en flesjes in de berm en op straat jaarlijks zo’n 100 miljoen euro bedragen. Kijk je naar de opruimkosten van al het zwerfafval dan stijgt dit bedrag naar zo’n 250 tot 300 miljoen euro. ‘En dan is de schade voor natuur, dieren en mensen van het afval dat blijft liggen niet meegerekend’, zegt onderzoeker Geert Warringa.

De beste oplossing voor dit probleem is statiegeld. Het is een discussie die al decennia speelt, maar waarvoor pas sinds de laatste jaren een politieke meerderheid is. Zo werd in juli 2021 statiegeld op kleine plastic flesjes ingevoerd. Het resulteerde in 70 procent minder flesjes op straat, aldus Zwerfinator Groot. ‘De meeste flesjes die ik nog vind, hebben geen inruilwaarde meer omdat ze gedeukt zijn of een etiket met de streepjescode missen’, zegt hij, terwijl hij een kreukelig Spa-flesje opraapt. ‘Kijk, hier is het label helemaal vanaf geregend, dan weigert de winkel het in te nemen.’

Ook voor de invoering van statiegeld op blikjes was lange tijd weinig enthousiasme. Op blikjes kan je immers geen dop doen, en er zit meestal nog een restje drank in waardoor supermarkten het onhygiënisch vinden om al dit extra afval in hun winkel te krijgen. Maar uiteindelijk ging de politiek toch overstag – mede dankzij het CDA en de boeren die koeien zagen sterven als gevolg van dit zwerfafval. Het gemaaide gras uit de berm dient als veevoer, met daarin geregeld scherpe stukjes blik.

Statiegeld

Bovendien neemt het aantal blikjes in de bosjes en op straat al jaren toe. ‘De verhouding tussen flesjes en blikjes die ik op straat vind, was 1 staat tot 2,7, maar sinds er statiegeld op flesjes zit is dat 1 staat tot 11 geworden’, zegt Groot als hij afstapt op een blikje cola dat midden op een parkeerplaats is achtergelaten. ‘Deze zit nog half vol’, constateert hij terwijl de cola op de grond spettert.

De Purmerendse Zwerfinator behoort tot een harde kern van naar schatting ‘enkele honderden activistische zwerfafvalrapers’, een groep die op sociale media geregeld van zich laat horen en inmiddels best wat invloed heeft. Zo haalde Albert Heijn vorig jaar na klachten van Groot ‘duurzaam’ gezuiverd Noordzeewater in drankkartons uit de schappen. Want, stelde Groot op Twitter: als er één verpakking slecht is voor het milieu, dan is het het drankkarton wel. ‘Geen enkel bedrijf recyclet dat momenteel.’

Net als bij veel anderen begon Groots ‘passie’ voor zwerfafval met irritatie. ‘In 2013 werd ik vader en dan loop je achter de kinderwagen. Opeens viel me op hoeveel troep er overal lag. Soms zeiden mensen tegen me: waarom ruim je het dan niet zelf op? Ja dáág, dacht ik dan: moet ik de troep van een ander opruimen?’

Coming-out

Toch ging hij in 2014 overstag, omdat hij op Twitter steeds meer zwerfies voorbij zag komen, ofwel foto’s van trotse zwerfafvaloprapers met hun gevonden troep. ‘Dat jaar zie ik echt als de coming-out van deze subcultuur.’ In het begin kreeg hij nog weleens de opmerking: ‘Hé, heb je een taakstraf?’, naar zijn hoofd geslingerd. Maar inmiddels krijgen zwerfafvalrapers vooral lof, stelt hij, ‘want het is een positieve manier van actievoeren’. Zo gaan dit weekend tijdens de Landelijke Opschoondag naar verwachting meer dan dertigduizend mensen in heel het land op stap om straten, parken en pleintjes weer schoon te maken.

Er zijn bovendien nieuwe varianten van ‘afvalrapen’ ontstaan. Zo is er in de Achterhoek een Zwerfinator op de mountainbike, in Leiden zijn er drijfvuilvissers in kano’s, en overal in het land zijn er ploggers: joggers die telkens stoppen om troep uit de berm te halen. ‘Mijn vrouw doet dat ook, het is echt pittig.’

Voor Groot is zijn hobby inmiddels uitgegroeid tot zijn beroep. Hij geeft gastlessen, en met zijn data adviseert hij overheden en bedrijven. Want ook al juicht hij de uitbreiding van de statiegeldregeling toe, het moet nog veel beter, stelt hij. Zo vindt hij dat ook beschadigde blikjes en flesjes ‘opraapwaarde’ moeten hebben. En onlangs sprak hij op een bijeenkomst met spacemanagers – mensen die de schappen van supermarkten inrichten. ‘Ik vroeg ze: waarom eisen jullie van fabrikanten niet dat de verpakkingen van het snoep in de promotievakken bij de kassa van afbreekbaar materiaal worden gemaakt? Ik kom ook veel wikkels van Marsen en Snickers tegen.’

Resultaat

In 2019 sloot de supermarktbranche een convenant waarin werd afgesproken dat in 2025 20 procent minder verpakkingsmateriaal in de winkels moet liggen, bovendien moet dan 95 procent van verpakkingen recyclebaar zijn. Uit een voortgangsrapportage van het Centraal Bureau voor Levensmiddelenhandel uit 2022 blijkt dat er vorderingen worden gemaakt, al blijkt het ook lastig om nu al conclusies te trekken door een gebrek aan betrouwbare en beschikbare data.

Tijdens zijn zwerfafvaltochten ziet Groot wel geleidelijk wat resultaten van dergelijke initiatieven. ‘Er zijn meer snackbars die kartonnen bakjes gebruiken, in plaats van plastic bakjes, en ook steeds meer snoep zit in een papieren wikkel.’ Deze week maakte Albert Heijn bekend dat het plastic broodsluiters in de ban gaat doen. Jaarlijks gebruikt de supermarkt 125 miljoen broodclipjes, die te klein zijn om te recyclen. Binnenkort zullen ze vervangen worden door een papieren variant. ‘Die plastic broodsluiters vind ik heel veel op straat.’

Maar hoewel de meeste van deze ontwikkelingen positief klinken, blijken ze voor de zwerfafvalpraktijk niet altijd goed uit te pakken, zegt Groot. ‘Albert Heijn heeft vorig jaar een prijs gewonnen omdat ze de to-go-fruitbakjes van gerecycled materiaal maken, en om plastic te besparen hebben ze ook de deksel vervangen door een folie.’ Alleen: ‘Doordat het bakje nu niet meer afsluitbaar is en niet meer makkelijk in je tas gaat, vind ik ze juist veel meer op straat.’

Overvolle prullenbakken

Om die reden heeft hij samen met ‘Plastic Soup Surfer’ Merijn Tinga een matrix gemaakt met factoren die de kans dat een verpakking zwerfafval wordt, vergroten. ‘Als een verpakking klein is, kan je hem na gebruik makkelijk in je zak steken. Bovendien raakt de vuilnisbak zo minder snel vol.’ Zwerfafval wordt immers niet alleen veroorzaakt doordat mensen spullen op straat gooien, ook overvolle prullenbakken zijn een belangrijke bron. ‘Om die reden kan je bijvoorbeeld beter een papieren wikkel om een hamburger doen, dan een hamburgerdoos gebruiken.’

Groot is dan ook sceptisch over een andere maatregel tegen zwerfafval die binnenkort wordt ingevoerd. Per 1 juli moet iemand die een koffie-to-go of een meeneemsmoothie haalt, extra betalen voor zijn wegwerpbeker. Datzelfde geldt voor voedselverpakkingen van kant-en-klaarmaaltijden. Hoe hoog dat bedrag wordt, mag de verkoper zelf bepalen. Maar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat adviseert 25 cent te rekenen voor een beker en 50 cent voor een verpakking van een meeneem- of bezorgmaaltijd. Ook moet de winkelier een herbruikbaar alternatief aanbieden. Op deze manier hoopt het kabinet dat winkeliers onderling een eigen systeem optuigen en bijvoorbeeld allemaal dezelfde soort bekers gaan gebruiken. Het idee is dat als je bijvoorbeeld een kop koffie op station Den Haag koopt, je deze beker vervolgens ook kan inleveren op station Utrecht.

‘Die maatregel gaat geen enkel effect hebben’, denkt Groot, terwijl hij zijn bolderkar richting het Purmerendse centrum trekt. ‘De meeste mensen zullen het geen probleem vinden om een paar cent extra te betalen, en zo’n vieze to-go-beker stop je niet zo makkelijk in je tas. Dus mensen zullen hem blijven weggooien.’ Hij pakt zijn telefoon erbij om zijn statistieken bij te werken. In de kar liggen enkele plastic flessen en zo’n twintig blikjes. ‘We hebben 1,7 kilometer gelopen.’ Zijn opbrengt van deze ochtend ligt dus onder het Nederlandse gemiddelde, constateert hij tevreden. Maar dat is ook niet zo vreemd, stelt hij. ‘Hier in Purmerend is het zwerfafval sinds 2018 met 50 procent afgenomen.’