Ivoorkust vreest onrustige verkiezingen

Marie, een 26-jarige bankmedewerker, brengt zaterdag tijdens de presidentsverkiezingen in Ivoorkust onder geen beding haar stem uit. Vanuit de commerciële hoofdstad Abidjan laat Marie, die liever niet haar achternaam noemt, weten: ‘De verkiezingen zijn zinloos, ik ben bang dat ze leiden tot een nieuw gewapend conflict.’

Gevechtshelikopters

Het gewapend conflict waarnaar zij verwijst, is dat van 2011, toen in de nasleep van hevig betwiste verkiezingen ongeveer 3.000 Ivorianen om het leven kwamen. Soldaten en milities van Laurent Gbagbo, die als president zijn verkiezingsnederlaag weigerde te accepteren, leverden gedurende enkele maanden slag met rebellen loyaal aan Alassane Ouattara, de oppositiekandidaat én – volgens de Afrikaanse Unie, de EU, de VN en de VS – de rechtmatige winnaar van de stembusgang. Het geweld stopte pas nadat gevechtshelikopters van oud-kolonisator Frankrijk de aanval hadden geopend op het presidentiële paleis, waar Gbagbo zich schuilhield in een bunker.

Negen jaar na dato lopen de politieke spanningen opnieuw gevaarlijk hoog op. Vorige week woensdag werden in Dabou, niet ver van Abidjan, zestien mensen gedood. De aanvallers waren wat Ivorianen microbes noemen: onruststokers die vermoedelijk bevelen van hogerhand uitvoeren. De ‘microbes’ zijn de laatste weken op meerdere plekken actief met vuurwapens en kapmessen, met al enkele tientallen doden tot gevolg. Omdat niemand zeker weet uit welke hoek het geweld komt, wordt de nervositeit onder de bevolking almaar groter.

‘Ik blijf zaterdag thuis’, zegt Alex Junior (20). ‘Ik bid dat de verkiezingen niet al te erg uit de hand lopen.’ Junior studeert in Abidjan politieke wetenschappen, maar voelt een diepe weerzin tegen de politiek in zijn eigen land. Want in Ivoorkust, waar de gemiddelde leeftijd van de 25 miljoen inwoners 19 jaar is, wordt de politiek reeds decennia gedomineerd door dezelfde, inmiddels bejaarde club mannen. Zij trokken ook aan de touwtjes toen er kort na de eeuwwisseling in Ivoorkust een complete burgeroorlog woedde. ‘Zielig’, noemt Junior de senioren spottend.

Kroonprins

Directe aanleiding voor de huidige politieke spanningen is het besluit van de 78-jarige president Ouattara – de man die in 2011 door de internationale gemeenschap op het schild werd gehesen – om een omstreden derde termijn na te jagen. In de vroege jaren negentig zat Ouattara al eens in de regering, als premier. Na zijn herverkiezing als president, in 2015, was het de bedoeling dat hij er dit jaar mee op zou houden, in maart zei hij nota bene dat het tijd is voor een nieuwe generatie.

Maar toen in juli zijn beoogde kroonprins plotseling op 61-jarige leeftijd overleed, besloot hij zich toch maar weer kandidaat te stellen. ‘Force majeure’, aldus Ouattara. Ouattara’s claim dat een grondwetswijziging uit 2016 hem het recht geeft om zich opnieuw te kandideren, wordt betwist door een breed verbond van burgerbewegingen.

Veel tegenkandidaten zijn er niet: een flink aantal is van deelname uitgesloten. De uitsluiting vergroot de spanningen in Ivoorkust. Zo heerst er onder de nog altijd aanwezige aanhang van ex-president Gbagbo woede omdat hun favoriet het land niet meer in komt sinds hij vorig jaar werd vrijgesproken door het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar Gbagbo terechtstond voor het verkiezingsgeweld van 2011. Zijn supporters menen dat de huidige regering hem bewust de weg verspert. De inmiddels 75-jarige Gbagbo, die in 1990 voor het eerst meedeed aan de presidentsverkiezingen, verblijft nu in België.

Machtsspelletjes

Er hangt nog een schaduw over de verkiezingen: twee van de drie oppositiekandidaten die wél mogen meedoen, boycotten het verkiezingsproces. In plaats van hun achterban op te roepen om te gaan stemmen, zetten ze hun volgelingen aan tot ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’, wat de vrees voor onlusten voedt. De twee doen dit naar eigen zeggen uit protest tegen de verkiezingsdeelname van Ouattara. Eén van hen geniet brede bekendheid: het gaat om de 86-jarige Henri Konan Bédié, hij was in de jaren negentig president van Ivoorkust.

Arsène Bado, politicoloog aan de Université Jésuite in Abidjan, ziet de machtsspelletjes tussen de oude rivalen met lede ogen aan. ‘Al dertig jaar draait de politiek in Ivoorkust om een paar persoonlijke conflicten in plaats van om het welzijn van de bevolking. Er is opnieuw een enorme polarisatie aan de gang, er is geen enkele dialoog tussen de politieke kopstukken. Ze verspreiden hatelijke boodschappen. De situatie is werkelijk erg gespannen, veel mensen zijn bang’, aldus Bado.

Als gevolg van de oppositieboycot en de afwezigheid van Laurent Gbagbo boekt president Ouattara misschien een eenvoudige stembuszege, maar zijn mandaat zal dan erg beperkt zijn. Politicoloog Bado pleit voor uitstel van de verkiezingen, zodat bemiddelaars uit buurlanden de gemoederen tot bedaren kunnen brengen. Bado is bezorgd dat het vergiftigde klimaat uitmondt in gewelddadigheden tussen etnische groepen, want de politiek leiders vertegenwoordigen in Ivoorkust in de eerste plaats hun eigen bevolkingsgroep.

Aangewakkerd

De regionale spanningen binnen Ivoorkust werden in de jaren negentig voor het eerst flink aangewakkerd. Politici in het zuidelijke deel van het land trokken openlijk de Ivoriaanse identiteit van noordelijke inwoners in twijfel. Noorderlingen werden afgerekend op hun (veronderstelde) familiebanden met arbeidsmigranten die door de jaren heen vanuit buurlanden als Burkina Faso en Mali naar Ivoorkust waren gekomen om er op cacaoplantages te gaan werken. In 2002 escaleerde de situatie en brak er een burgeroorlog uit. In 2007 werd er een vredesverdrag ondertekend, maar de onderliggende factoren van het conflict zijn nooit echt weggewerkt.

‘Er is geen werk gemaakt van verzoening’, verklaart Bado. Huidig president Ouattara, een noorderling, geeft zijn achterban het gevoel dat het na decennia van ‘zuidelijke’ dominantie eindelijk hún beurt is om te profiteren van de toegang tot de macht. Rattrapage, heet dit sentiment, wat zoveel betekent als: een inhaalslag maken. Maar dan wel een inhaalslag die ten koste gaat van de eenheid in Ivoorkust, verzucht Bado. ‘De politiek is een alles-of-nietsstrijd.’