Italiaanse regering pleit in Brussel voor nog strenger migratiebeleid en geeft nieuwe boten aan Libië

Bezoeken aan Libië, Zweden en Duitsland, telefoontjes naar Parijs en Den Haag: de Italiaanse premier Giorgia Meloni heeft in de aanloop naar de Brusselse migratietop niet stilgezeten. De rechtse regering in Rome wil haar kiezers tonen dat ze zich in Europa inzet voor streng migratiebeleid en dat ze opkomt voor het Italiaanse belang binnen de Unie.

Maar hoewel Meloni in bijna alle landen ideologisch gelijkgestemden treft – er is onder regeringsleiders zelfs brede steun voor de bouw van muren – laait ook een oude Europese tegenstelling rond migratie weer op. Die loopt niet langs links-rechtslijnen, maar tussen noord en zuid.

Noord-Europese leiders, onder wie Mark Rutte, kondigden in de aanloop naar de top aan opnieuw op naleving van het Dublin-verdrag (1990) te hameren. Maar in Italië beschouwt men dat verdrag, ook in veel linkse kringen, als achterhaald en nodig toe aan hervorming.

Afwachten aan buitengrens EU

Het verdrag schrijft voor dat een asielaanvraag moet plaatsvinden in de eerste lidstaat van aankomst. Volgens ‘Dublin’ moeten asielzoekers hun aanvraag dus afwachten in een land aan de buitengrens van de Europese Unie, dat vrijwel altijd neerkomt op Spanje, Griekenland of Italië.

Maar de praktijk is al jaren anders. Veel migranten en vluchtelingen reizen door, nadat ze een aanvraag hebben gedaan. Of ze registreren zich überhaupt nooit in het eerste land van aankomst en gaan onder de radar verder de EU in.

Dat blijkt ook uit de cijfers. Want al arriveren veel mensen via zee eerst in lidstaat Italië, toch komt het land pas op de vierde plaats, na Duitsland, Frankrijk en Spanje, in het aantal asielaanvragen per jaar.

Rutte wil, net als zijn collega’s in Zweden, België en Oostenrijk, dat de zuidelijke landen toezien op betere naleving van Dublin. Het blijft echter onduidelijk hoe de naleving van het verdrag in de praktijk verenigbaar is met de open grenzen van de Schengen-zone.

Meloni pleitte intussen in Stockholm en Berlijn voor betere herverdeling van asielzoekers over de EU, zoals ze vermoedelijk ook deed in de telefoongesprekken met Rutte en Macron. Maar net zomin als Ruttes nalevingspleidooi kon Meloni’s Europese herverdelingstournee de al jaren bestaande patstelling doorbreken.

Libië

Rome keek in de aanloop naar de top niet alleen naar het noorden, maar ook naar de Libische kust, waarvandaan de meeste bootjes richting Italië vertrekken. Meloni bracht eind januari een bezoek aan Tripoli, waar ze nieuwe akkoorden tekende over gas en migratie.

Italië sloot in 2017, gesteund door de EU, een omstreden deal met het Noord-Afrikaanse land. Sindsdien krijgt de Libische kustwacht geld, materieel en training van Italië, deels betaald uit EU-fondsen, om boten tegen te houden.

De afgelopen jaren bracht de Libische kustwacht met die steun tienduizenden mensen terug naar de beruchte detentiecentra, waar volgens Artsen zonder Grenzen systematische marteling, afpersing, uitbuiting, dwangarbeid, mishandeling en seksueel geweld plaatsvindt.

In het akkoord uit 2017 was geld opgenomen voor verbetering van de centra, maar daarvan is volgens mensenrechtenorganisaties niets terechtgekomen. Ook is al jaren duidelijk dat sommige medewerkers van de Libische kustwacht banden hebben met mensensmokkelaars.

Meloni is even doof voor de kritiek als haar voorgangers en beloofde eind januari tijdens haar bezoek aan Tripoli vijf nieuwe patrouilleboten te doneren. De eerste vertrok maandag vanuit Italië, onder luid protest van activisten en mensenrechtenorganisaties.

In aanloop naar de Brusselse top doet Meloni er alles aan om het thuispubliek te laten zien dat ze hard werkt, maar is de strategie inhoudelijk weinig vernieuwend: hard tegenhouden in het zuiden, vragen om herverdeling in het noorden. Net als de noordelijke lidstaten met Dublin in de hand arriveert ook Italië dus hamerend op een vertrouwd aambeeld in Brussel. Voor het doorbreken van de Europese migratie-impasse belooft dat weinig goeds.