Islamitische militanten veroveren stad in Mozambique, dat vreest voor nieuw ‘Boko Haram’

Langs de parelwitte stranden van Mozambique heeft een raadselachtige groep moslimextremisten een grote slag geslagen. De opstandelingen, die vanaf eind 2017 vooral geweld pleegden in het dichtbegroeide achterland, hebben op brutale wijze een haven ingenomen. De vrees bestaat dat de strijders van daaruit hun vizier zelfs op andere landen in zuidelijk Afrika gaan richten.

Het strijdtoneel ligt in de provincie Cabo Delgado, op 1.500 kilometer afstand van de hoofdstad Maputo. Islamitische militanten vallen in die verarmde provincie al langere tijd legerbarakken, politieposten en scholen aan, en ze onthoofden dorpelingen die weigeren zich bij hen aan te sluiten. Al meer dan duizend Mozambikanen zijn om het leven gebracht, zo’n 200.000 anderen zijn op de vlucht geslagen. Wanhopig proberen ze in houten bootjes veiliger delen van Mozambique te bereiken.

Sinds de opstandelingen deze maand de haven in de plaats Mocímboa da Praia innamen, rinkelen in buurlanden van Mozambique de alarmbellen. Met name Zuid-Afrika is bang om het volgende doelwit te worden. Daar gaan zelfs stemmen op voor militair ingrijpen. In het achterhoofd zit de gedachte aan Boko Haram, de Nigeriaanse terreurbeweging die in West-Afrika is uitgegroeid tot een regionaal gevaar.

Blamage

De Mozambikaanse regering heeft extra soldaten opgetrommeld om Mocímboa da Praia te heroveren. Dat de plaats is veranderd in een gevechtszone, is een grote blamage voor de overheid, ook omdat het regionaal overheidsbestuur er zetelt. Het verloop van het tegenoffensief valt lastig te controleren: telefoon- en internetverbindingen zijn beschadigd en de overheid weigert journalisten toegang tot het conflictgebied.

De aanwezigheid van de islam langs de Mozambikaanse kust voert terug tot eeuwenoude uitwisselingen met Arabische handelaren. In de provincie Cabo Delgado kreeg meer dan tien jaar geleden een strenge, conservatieve vorm van islam voet aan de grond, mede gevoed door radicale predikers uit andere delen van Afrika en het Midden-Oosten. Na mislukte pogingen van de regering om de nieuwe, sekte-achtige groep de kop in te drukken, namen de ‘jihadisten’ in 2017 de wapens op.

Erik Chavas, uitgever van de Mozambikaanse nieuwswebsite Verdade (‘Waarheid’), beschuldigt de regering ervan dat zij de radicalisering in Cabo Delgado in de hand werkt door de regio te verwaarlozen. Cabo Delgado is al jaren een van de armste gebieden van Mozambique. Regeringspartij Frelimo, aan de macht sinds Mozambique’s onafhankelijkheid in 1975, denkt vooral aan zichzelf. ‘In Cabo Delgado is een hele generatie ontstaan zonder enig geloof in het officiële bestuur’, aldus Chavas. Niet voor niets luidt de bijnaam van de regio Cabo Esquecido: ‘vergeten kaap’.

Opvallend genoeg eist Islamitische Staat (IS), de terreurgroep uit Syrië en Irak, aanvallen in Cabo Delgado op. Onduidelijk is hoe hecht de banden tussen de verzwakte Syrische beweging en de strijders in Mozambique in werkelijkheid zijn. De militanten in Cabo Delgado hebben zwarte jihad-vlaggen zoals die van IS laten zien op videobeelden, en in maart verklaarde een strijder dat het doel is om de sharia – streng-islamitische wetgeving – in te voeren. Daar staat tegenover dat de militanten geen manifest hebben gepubliceerd en geen leider hebben die openlijk aanvallen opeist. Chavas: ‘De groepering in Cabo Delgado is nog steeds een beetje een onbekende.’

Mega-gasproject

De opstandelingen slagen er in elk geval al in om enkele van ’s werelds grootste energiebedrijven schrik aan te jagen. Het Amerikaanse Exxonmobil en het Franse Total werken op ruim 50 kilometer van het strijdtoneel in Cabo Delgado aan een reusachtig project voor de productie van gas. Beslissingen om verder te investeren in het meer dan 50 miljard dollar kostende project zijn uitgesteld als gevolg van de veiligheidssituatie.

Dat de regering van Mozambique de grootste moeite heeft om de geest van de opstand nog in de fles te krijgen, blijkt ook wel uit het vergeefs inzetten van huurlingen uit Rusland en Zuid-Afrika. De vechtersbazen van de aan het Kremlin gelinkte Wagner Group dropen af nadat er meer dan tien van hun mannen waren gedood. De helikopters van de Zuid-Afrikaanse huurlingenfirma DAG zijn maar beperkt effectief, omdat ze niet genoeg brandstof kunnen meenemen om de grote afstanden in Cabo Delgado te kunnen overbruggen.

De soldaten van Mozambique zelf gooien intussen alleen maar meer olie op het vuur. Net als de politie gebruiken zij bij hun operaties tegen de opstandelingen grof geweld tegen burgers. ‘Dorpelingen worden gearresteerd, verdachten gemarteld, er zijn mensen spoorloos verdwenen’, zegt Zenaida Machado, onderzoeker bij Human Rights Watch in Mozambique. Omdat aan de andere kant van het strijdtoneel de gewapende extremisten staan, zitten de inwoners van Cabo Delgado ‘gevangen tussen twee vuren’.