Is Stefaan Decraene, een klassieke bankier pur sang, de man die de Rabobank de nieuwe wereld in kan loodsen?

De wind van de publieke opinie waait guur om het glimmende Utrechtse hoofdkantoor dat de nieuwe Rabobank-topman Stefaan Decraene (58) begin volgend jaar betrekt. ‘Growing a better world together’ is de missie van de bank, maar aan talkshowtafels en in nieuwsprogramma’s klinken de afgelopen maanden heel andere geluiden.

Verontwaardigde boeren vertellen hoe Rabobank-adviseurs hen aanzetten tot intensivering en schaalvergroting. Om kans te maken op een lening moesten er koeien bij, was de boodschap.

‘Dat is een scam’, beweerde opiniemaker Arjen Lubach onlangs in zijn toonzettende avondshow: de bank wist dat die uitdijende veestapel uiteindelijk stuk zou lopen op de grenzen van de Europese natuurwetgeving.

Ook andere juridische grenzen waren de afgelopen jaren niet veilig voor de Rabobank. Deze week bleek dat de Europese Commissie de bank ervan verdenkt meer dan tien jaar lang geheime afspraken te hebben gemaakt over de prijs van obligaties met de Deutsche Bank. Nog geen dag later merkte het Openbaar Ministerie de Rabobank aan als verdachte in een strafzaak naar falende witwascontroles.

Zondebok

De allereerste taak voor nieuwe bestuursvoorzitter Decraene, die overkomt van het Franse BNP Paribas, is dan ook voorkomen dat de Rabobank wordt geslacht als zondebok op het altaar van de publieke opinie. Decraenes voorganger, Wiebe Draijer, durfde zich niet te wagen aan een spijtbetuiging of schuldbekentenis voor de bedrijfsvoering van de afgelopen jaren. ‘We moeten gewoon door’, zei hij in NRC Handelsblad eind september in een afscheidsinterview.

Maar in welke richting, dat is de fundamentele vraag die zijn opvolger moet beantwoorden. De van oorsprong Boerenleenbank is in marktaandeel de op een na grootste van het land en hoofdfinancier van de Nederlandse landbouwsector. Zo’n 85 procent van de Nederlandse voedsel- en agribedrijven heeft er leningen, samen goed voor 35 miljard euro. Als de Nederlandse landbouw ingrijpend moet veranderen, dan kan dat niet zonder de Rabobank.

Gezien die uitgangspositie is Decraene een begrijpelijke keuze voor de Rabobank, zeggen recruiters in de bankenwereld: hij heeft ruime ervaring met het doorvoeren van transformaties. De West-Vlaming, geboren in Waregem, klom op van kredietanalist tot een van de belangrijkste bankiers van België. In eigen land wordt hij geroemd om zijn dossierkennis en zijn probleemoplossend vermogen, dat hem de bijnaam ‘brandweerman’ opleverde.

De enige smet op zijn verder onbevlekte Belgische blazoen is zijn vertrek bij Dexia, dat hij achterliet vlak voordat de bank in 2011 sneuvelde in de nasleep van de kredietcrisis. Een kapitein die een zinkend schip verlaat, smaalden critici. Een uiting van ‘verzet en onmacht’, stelde Decraene zelf. Hij vond het onacceptabel dat de Belgische tak van de bank als een soort melkkoe voor verlieslatende activiteiten van de Franse tak moest dienen.

Verbazing over benoeming

Maar ondanks Decraenes staat van dienst in eigen land trekken Nederlandse Rabobank-kenners de wenkbrauwen op over zijn aanstelling. ‘Hij is een klassieke bankier die niet veel bezig is met maatschappelijke discussies’, zegt econoom Rens van Tilburg van de Universiteit Utrecht. ‘Terwijl de Rabobank daarin juist een hoofdrol speelt.’

Dat verbaast ook Bart Jan Krouwel (75), tussen 1996 en 2009 directeur maatschappelijk verantwoord ondernemen bij de Rabobank. ‘Als je zegt dat je maatschappelijke verantwoordelijkheid zo hoog in het vaandel hebt staan, breng dat dan ook in de praktijk.’

Bovendien heeft Decraene weinig ervaring met landbouw, de boei waarop de Rabobank drijft. Die nadruk op landbouw bezorgt Decraene ongetwijfeld nu al kopzorgen. ‘Wat voor een gezeik krijg je over je heen met die boeren’, citeerde de Vlaamse zakenkrant De Tijd een voormalig topman in de Belgische financiële sector.

Banken moeten verantwoordelijkheid nemen bij de landbouwtransitie en de herinrichting van het Nederlandse platteland, vinden de Tweede Kamer en minister van Landbouw Piet Adema. Hij onderzoekt of hij banken kan dwingen uitstaande boerenleningen met 10 procent te verlagen, waardoor agrariërs financiële lucht krijgen om te verduurzamen of te stoppen. Voor de Rabobank zou dat een kwijtschelding van 3,5 miljard euro betekenen – een bedrag dat ongeveer gelijkstaat aan de netto jaarwinst over het afgelopen jaar.

De stikstofimpasse betekent dat Decraene de komende jaren veelvuldig om de tafel zal moeten met het kabinet, boerenorganisaties en andere hoofdrolspelers. Zijn onbekendheid met politiek Den Haag is dan ook een andere bron van verbazing voor sommige kenners van de bankenwereld.

Moeite met bedrijfscultuur

Juist de Rabobank heeft een traditie van doorgewinterde Nederlandse polderaars als bestuursvoorzitters. Decreanes voorganger Wiebe Draijer (D66-lid) was eerder voorzitter van het invloedrijke politieke adviesorgaan de Sociaal-Economische Raad. Ook oud-bestuursvoorzitter Herman Wijffels (CDA-lid) kwam uit politiek Den Haag.

Over het ontbreken van de juiste connecties maakt Marcel Canoy, die voor zijn boek De bank van goede bedoelingen (2019) twee jaar in de keuken keek bij de Rabobank, zich weinig zorgen. ‘Soms kan het juist verfrissend zijn als de banden wat minder nauw zijn.’

Maar dat een zich als Hollands profilerende bank – oranje is nog altijd een van de huiskleuren – een buitenlander aanstelt, verbaast zowel Krouwel als Canoy. ‘Daarmee lok je wel een hoop uit op publicitair vlak’, zegt Krouwel.

De grap die nu al rondgaat, vertelt Krouwel, is dat de bank daarvoor heeft gekozen zodat de nieuwe bestuursvoorzitter niet hoeft te verschijnen bij eventuele hoorzittingen in de Tweede Kamer – een verwijzing naar de Belgische topman van ExxonMobil, die verstek liet gaan bij de hoorzittingen over de Groningse gaswinning met een beroep op zijn nationaliteit.

Canoy verwacht dat Decraene moeite zal hebben met de bedrijfscultuur bij de Rabobank. ‘Nederland is met voorsprong het minst hiërarchische land van Europa. Zeker vergeleken met België is dat verschil enorm.’ Binnen Nederland is de van oorsprong coöperatieve Rabobank dan ook nog eens de meest ‘platte’ grootbank, zegt Canoy. ‘Zelfs een ervaren poldertijger als Draijer schrok er weleens van dat hij zo weinig te zeggen had.’

Kleine stap

In die nieuwe en complexe bedrijfsomgeving zal de Club Brugge-supporter moeten laveren tussen agrariërs die hun bedrijfsmodel moeten transformeren, niet-aflatende maatschappelijke druk om het roer snel om te gooien, en het tevreden stellen van alle belanghebbenden.

Een voorzichtige eerste stap naar een ander model zette de bank vorig jaar met het oprichten van de Rabo Carbon Bank. Onder leiding van de bekende econoom Barbara Baarsma wil dat bedrijfsonderdeel de transitie naar duurzame landbouw een slinger geven.

Maar ecologisch verantwoord bankieren sijpelt nog lang niet door in de hele bedrijfsvoering. ‘De Rabobank moet nu echt een bijdrage gaan leveren aan het oplossen van ecologische problemen’, zegt Louise Vet, emeritus hoogleraar ecologie en medeauteur van het advies van stikstofbemiddelaar Johan Remkes. ‘De boer die in het lokale Rabo-kantoor wordt ontvangen, moet kunnen merken dat verduurzaming mainstream is geworden bij de bank.’

Mogelijk spraakmakende processen

Decraene treft ook een bank aan die spraakmakende en prijzige juridische processen boven het hoofd hangen. Eerdere strafzaken over falende witwascontroles tegen concurrenten ING en ABN Amro resulteerden in miljoenenschikkingen. Milieudefensie dreigt met een klimaatproces waarmee het de bank wil dwingen de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Eerder won zij een vergelijkbare zaak tegen Shell.

Zelfs het Wereld Natuur Fonds, al een decenniumlang partner van de bank bij het opzetten van duurzame landbouwprojecten, eist sinds kort publiekelijk ‘op korte termijn concrete voorstellen’ voor een serieuze overgang naar natuurvriendelijke landbouw.

Luide waarschuwingsschoten over de internationale koers van de bank klinken ook vanuit toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB). Nederlandse banken hebben honderden miljarden aan financiering uitstaan die steeds risicovoller worden, waarschuwt DNB, omdat ecosystemen verdwijnen, milieuwetgeving wordt aangepast of de investeringen leiden tot milieucontroverses.

Zo profiteert de Rabobank volgens meerdere ngo’s direct en indirect – via de leveranciersketen – van producten waarvoor kwetsbaar regenwoud wordt gekapt, zoals soja en palmolie. Volgens ngo Global Witness verdiende de bank tussen 2015 en 2021 jaar 65 miljoen euro aan zulke ‘foute’ investeringen. De Europese Commissie wil dat het importeren van die producten naar de EU binnenkort illegaal wordt.

Maar als een bank duurzaamheid belangrijk genoeg vindt om er financieel verlies op te lijden, moeten andere klanten van de bank daar een prijs voor betalen in de vorm van bijvoorbeeld lagere rente op hun spaargeld, schetst econoom Canoy de belangenstrijd die Decraene moet beslechten. ‘Daartoe moeten ze wel bereid zijn’.

De grootste weerstand tegen verandering van het bedrijfsmodel zal Decraene ondervinden van grote, internationaal opererende klanten, verwacht de voormalige bankdirecteur Bart Jan Krouwel. ‘De internationale veevoederindustrie, slachterijen, voedselverwerkende bedrijven: die verdienen aan het huidige model en zijn allemaal klant van de Rabobank.’

Zwalkend in stikstofdossier

Dat schipperen tussen die verschillende belangen niet gemakkelijk is, blijkt wel uit de zwalkende opstelling van de bank de afgelopen maanden. Toen minister Christianne van der Wal (VVD) begin deze zomer haar stikstofplannen presenteerde, klom Decraenes voorganger Wiebe Draijer op de barricaden voor de boeren: de plannen waren een ‘emotionele aanslag’ op boeren, stelde hij in Het Financieele Dagblad, en de kabinetsfocus op stikstofreductie was contraproductief.

Daags na de presentatie van het advies van Johan Remkes liet Rabobank juist weten zich te kunnen vinden in de aanbevelingen, hoewel die niet radicaal afwijken van de eerdere plannen van de minister. Het tekent de zoektocht naar een hernieuwde identiteit waaraan Decraene leiding zal moeten geven.

Niet alleen het landbouw-dna, ook het coöperatieve karakter van de bank staat onder druk. Bestond de bank twintig jaar geleden nog uit 350 lokale Rabobanken met elk hun eigen (plattelands)achterban, inmiddels zijn dat er nog 84. De centralisatie vond mede plaats onder druk van toezichthouder DNB. Clustering zou volgens de toezichthouder leiden tot een effectievere bestrijding van witwassen en fraude - een vooruitzicht dat voorlopig nog geen waarheid is geworden.

Het strafrechtelijke onderzoek naar de falende witwascontroles is een uitslaande brand die Decraene zo snel mogelijk zal willen blussen. Voor het vinden van een nieuwe Rabo-koers zal hij de tijd nemen. Een blik op zijn cv leert dat hij geen jobhopper is die om de drie, vier jaar van werkgever verandert. ‘Tijd nemen om te bouwen’, werd Dexia’s slogan onder Decraene. De schuldencrisis stond dat in de weg. Decraene zal erop gebrand zijn om de Rabo-slogan wel eer aan te doen.