AnalyseKernwapenverdrag
Is er een tweede Koude Oorlog ophanden nu Trump en Poetin het kernwapenverdrag hebben opgezegd?
Een dag na de Verenigde Staten heeft ook Rusland zich teruggetrokken uit het historische Amerikaans-Russische ontwapeningsverdrag INF. President Vladimir Poetin heeft dat zaterdag gezegd. Het kan de ouverture zijn van een spannend spel met de tijd. Het rakettenakkoord zette in 1987 een stop op de kernwapenwedloop in Europa. Als die stop nu wegvalt, begint de race dan weer?
Kunnen Donald Trump en Vladimir Poetin met één ruk aan de hendel de geschiedenis in haar achteruit zetten en Europa terugwerpen in die onheilszwangere jaren tachtig? De Verenigde Staten beschuldigen Rusland van het schenden van het INF-verdrag, dat alle vanaf de grond te lanceren raketten met een bereik tussen de 500 en 5.500 kilometer verbiedt. De Russen zouden een kruisraket hebben ontwikkeld met die reikwijdte, wat dus niet is toegestaan.
Afgelopen december gaven de Amerikanen Moskou zestig dagen om tot inkeer te komen, anders zouden ook zij stoppen met naleving van het akkoord. Dit ultimatum liep vandaag af zonder dat de Russen toegaven. Trump zegt nu het verdrag op, in reactie daarop doen de Russen dat eveneens. De opzegtermijn is zes maanden. Kanselier Merkel wil die tijd gebruiken voor een uiterste reddingspoging. Als die mislukt, wordt het INF-verdrag begin augustus een museumstuk.
De grote angst is dat de geschiedenis zich dan herhaalt. Terug naar veertig jaar geleden. De Amerikanen en Europa voelden zich ook toen bedreigd door een nieuwe Russische raket, de SS-20. Om het evenwicht te herstellen besloten zij in 1979 tot de plaatsing van 572 nieuwe kernraketten voor de middellange afstand in West-Duitsland, Engeland, Italië, België en Nederland. Dat leidde tot een confrontatie met de Sovjet-Unie. Maar ook steeg de spanning tussen Amerika en Europese bondgenoten onderling. Veel Europeanen wilden niet worden meegesleept in een kernwapenrace waarin Europa fungeerde als potentieel nucleair slagveld. Een krachtige vredesbeweging demonstreerde tegen de nieuwe Navo-raketten.
Overeenkomsten
Zo ging het in de jaren tachtig en zo zou het nu weer kunnen gaan. Met dezelfde reflexen, rolverdeling, sentimenten en patronen. Er zijn tal van overeenkomsten met de vroegere Europese rakettencrisis. Het begint met het besef van de dreiging die uitgaat van de SS-20 van nu: de 9M729, ook wel SSC-8 genoemd. Navo-chef Stoltenberg is uitgesproken over het gevaar van dit nieuwe Russische kruisvluchtwapen. ‘Deze raketten zijn moeilijk waar te nemen. Ze zijn mobiel. Ze kunnen worden uitgerust met een kernkop. Ze kunnen Europese steden bereiken en hebben een korte waarschuwingstijd.’
De volgende vraag is wat er tegen gedaan moet worden. Trumps nationale veiligheidsadviseur Bolton wil als tegenmaatregel nieuwe, op land gestationeerde kruisraketten. De 1979-reflex. De Noor Stoltenberg is voorzichtiger. Hij wil een ‘afgemeten, proportioneel en defensief besluit’. Daar kan hij nog vele kanten mee op. Minister Blok meent dat de Navo zich bij beëindiging van het INF-akkoord moet beraden op ‘vervolgstappen – zowel op militair gebied als op het vlak van wapenbeheersing’. Zijn Duitse collega Maas is mordicus tegen stationering van nieuwe middellangeafstandsraketen. ‘Onder geen beding mag Europa het toneel worden van een nieuw bewapeningsdebat.’ Hier is een begin te zien van interne wrijvingen, net als indertijd.
Als vanouds
De Russen houden zich ook keurig aan het oude script. Zij ontkennen, kaatsen de bal terug en dreigen. Als vanouds. De nieuwe kruisraket heeft een bereik van 480 kilometer en is dus niet verboden, zeggen ze. De Amerikanen schenden zelf het INF-verdrag met raketdefensiesystemen in Roemenië en Polen die volgens Moskou defensief zijn maar ook offensief kunnen worden ingezet. Komen er nieuwe Amerikaanse raketten, dan zal Poetin naar eigen zeggen ‘de balans herstellen’. Zo staan beide partijen alweer met één hand aan het vliegwiel van een nieuwe wapenrace.
Het enige wat tot nu nog ontbreekt vergeleken met het vroegere rollenspel is het publiek. Dat is bezig met het klimaat, niet met kernwapens. Maar de Russische ambassadeur bij de EU suggereerde afgelopen november in de Financial Times dat dit niet zo hoeft te blijven. ‘Als zij (de Navo-landen, red.) raketten in Europa plaatsen, kan dat leiden tot dramatische gebeurtenissen in heel Europa – ook in de binnenlandse politiek.’ Het feit dat hij erop wijst, doet vermoeden dat Moskou het vuurtje graag zal opstoken, net als vroeger.
Alle ingrediënten voor een nucleaire herhalingsoefening liggen klaar. Er is wederom een vermeende raketdreiging; die mag niet onbeantwoord blijven; waarschuwingen over en weer; een nieuwe wapenwedloop dreigt; onrust alom. Maar: gaat het ook zo lopen? Tegen het sombere scenario spreekt dat de geschiedenis geen mechaniek is dat zich met een simpele handbeweging of pennenstreek in zijn voor- of achteruit laat zetten. Er is veel veranderd. Kernwapens zijn er nog altijd, maar de angst voor een nucleair armageddon figureert niet meer prominent in het publieke bewustzijn. Nieuwe tijden, nieuwe zorgen.
Toch is wat nu is gebeurd verontrustend. In 1987 leidde het INF-verdrag tot een happy end na jaren waarin zelfs een kernoorlog dreigde. Juist dit verdrag lijkt nu te gaan sneuvelen. Weg veiligheidsklem. En dat onder een Trump die heeft gezegd: ‘We zullen nooit toestaan dat een ander land een sterkere nucleaire macht is.’ En onder een Poetin die graag opschept over zijn fabelachtige nieuwe kernraketten. Oude reflexen plus nieuwe krachtpatserij: een niet heel geruststellende combinatie.
Het INF-verdrag was tot nu een groot succes in strijd tegen de ‘nucleaire holocaust’
Tot verbazing en ongerustheid van veel landen gooit de Amerikaanse president Trump een van de belangrijkste verdragen die het gevaar van kernwapens moeten beperken in de prullenbak. Wat houdt het INF-verdrag eigenlijk in, en waarom is het zo succesvol?
