Is Dutroux verward of een meester in manipuleren?

Marc Dutroux, verdacht van meervoudige kindermoord en ontvoering van zes Belgische meisjes, zit in zijn cel en tikt. Op een zelf aangeschafte elektronische typemachine schrijft hij brieven. Urenlang.

Aan zijn advocaten, bijvoorbeeld. Zes, zeven kantjes. Dat hij weer eens ruzie heeft met de gevangenisdirectie in Aarlen. Dat hij te weinig met zijn oudste zoon mag bellen, en dat daar dringend iets aan gedaan moet worden.

Maar ook magistraten krijgen post. Dan zijn zes kantjes nog beknopt. Onderzoeksrechter Jacques Langlois in Neufchâteau krijgt wel eens het dubbele. Procureur des konings Michel Bourlet ook. Het zijn volgens ingewijden nogal verwarde betogen. Van enige chronologie is geen sprake. Beschuldigingen aan het adres van kompanen van weleer zijn wild en oncontroleerbaar.

Maar het is kennelijk een manier om een zelfs voor België ongekend langdurig voorarrest te doorstaan. Op 13 augustus is het vijf jaar geleden dat het monster van Marcinelle werd opgepakt, samen met zijn vrouw Michèle Martin en handlanger Michel Lelièvre; ook zij zitten nog in voorlopige hechtenis, elf andere verdachten kwamen vrij maar zijn in staat van beschuldiging gesteld. Hun arrestaties, de bevrijding van Sabine Dardenne en Laetitia Delhez uit de gruwelkelder en de ontdekking kort daarop van de stoffelijke resten van vier vermiste meisjes - Julie, Mélissa, An en Eefje - brachten België maandenlang op de rand van hysterie.

Of Dutroux speelt dat hij de feiten van toen niet meer op een rijtje heeft, is de vraag. Wie de schaarse berichten uit de cel gelooft, krijgt de indruk dat er een meester in manipulatie bezig is. Hij krijgt een aangepast dieet, sart zijn cipiers, en bevuilt zich met enige regelmaat als protest tegen zijn behandeling. Maar ook justitie wekt na een lustrum onderzoek, waaraan tientallen speurders permanent hebben gewerkt, niet de indruk alles boven water te hebben. De jongste speculaties over de datum van een proces gaan tot ontzetting van de ouders van de kinderen al in de richting van 2003. Hoewel de Belgische wet niet voorziet in een maximum termijn voor voorarrest, zijn volgens juristen de grenzen van redelijkheid inmiddels ver overschreden.

Niet dat Dutroux met een beroep daarop zou vrijkomen. Hij kwam in 1992 vervroegd uit de gevangenis na een veroordeling tot 13 jaar en zes maanden wegens verkrachting van vijf minderjarige meisjes. Nu hij in herhaling is vervallen, moet hij de rest van die gevangenisstraf uitzitten. Bovendien kreeg hij vijf jaar cel wegens zijn kortstondige ontsnapping in 1998.

De lange duur van het onderzoek wordt goeddeels toegeschreven aan verschillen van opvattingen en rivaliteiten binnen het justitieel apparaat. Onderzoeksrechter Langlois zou het naar verluidt zo langzamerhand welletjes vinden en op een proces willen aansturen. Maar zijn chef, procureur des konings Bourlet, wil nog alle losse eindjes tot op de bodem uitpluizen.

Hij gelooft stellig dat Dutroux deel uitmaakte van een omvangrijk netwerk waarin meisjes en jonge vrouwen werden misbruikt en sluit bescherming door hogergeplaatsten niet uit. Geregeld vaardigt hij nieuwe opdrachten uit. Zo is vorig jaar nog een onderzoek naar de verkrachtingen herhaald en volgde onlangs wederom een reconstructie van de ontvoering van Julie en Mélissa. Het jongste dictaat wekte verbazing: een analyse van de vijfduizend haartjes die in de kelder van Dutroux zijn aangetroffen. Voor deze titanenklus - langdurig en kostbaar - zijn laboratoria in binnen- en buitenland ingeschakeld.

Volgens de advocaat van Dutroux, Julien Pierre, is het volslagen zinloos: als er haartjes van 'zakenrelaties' worden geïdentificeerd bewijst dat nog niet hun aanwezigheid. Ze kunnen ook via zijn kleding in de kelder zijn beland.

Wat zegt Dutroux zelf over zijn positie in een mogelijk netwerk? Raadsman Pierre, in verschillende recente interviews: 'Dutroux is een geboren individualist. Als je hem ernaar vraagt, verklaart hij: ''Wat wilt u dat ik zeg. Er is niks. Ik ben de hoofdrolspeler''.'

Maar de verwarring blijft. Uit vorige maand uitgelekte verhoorverslagen blijkt dat Dutroux en de anderen zelf wel enkele keren over een netwerk spreken. Over de ontvoering van An en Eefje zei Dutroux: 'Ik wilde geen andere meisjes meer. Ik had Julie en Mélissa al in de kelder. We zijn toen overeengekomen dat ze in een netwerk zouden worden gezet.' Lelièvre: 'Toen we met Laetitia naar Marcinelle reden vertelde Dutroux dat hij niet de enige was die dit soort dingen deed, en altijd op bestelling werkte. Dutroux legde uit dat hij de meisjes conditioneerde, zodat ze gehoorzaam en onderdanig waren als ze bij de klanten terechtkwamen.'

Het monster van Marcinelle geeft niet alle beschuldigingen toe. Hij bekent de ontvoeringen en enkele verkrachtingen, maar geeft slechts één moord toe, die op zijn kompaan Bernard Weinstein. Hij schuift deze handlanger de moord op An en Eefje in de schoenen. Julie en Mélissa zouden door verhongering en verwaarlozing zijn gestorven, toen hij begin 1996 drie maanden in de cel zat. Dat de andere verdachten er afwijkende versies op na houden, maakt een precieze ontrafeling van de gebeurtenissen van toen er niet eenvoudiger op.

Maar volgens juristen kan dat nooit de reden zijn om maar niet aan een proces te beginnen. 'Het gaat er dan om dingen aannemelijk te maken. Eens moet je toch ophouden', verklaarde een Luikse mensenrechtenadvocaat.