Is de vaccinatiegraad in de Biblebelt nog op te krikken? ‘Er zijn gematigde twijfelaars, daar valt nog wat te winnen’

In de Biblebelt ligt de vaccinatiegraad aanzienlijk lager dan in de rest van Nederland. Is daar iets tegen te doen, om lokale corona-uitbraken te voorkomen? RIVM-arts Helma Ruijs, gespecialiseerd in deze groep, ziet ruimte bij de twijfelaars.

Het is de vrees voor aanstaande herfst: lokale uitbraken van het virus in gebieden met een lage vaccinatiegraad. Een goede spreiding van de vaccinatiegraad is doorslaggevend voor het afschalen van maatregelen, zei RIVM-baas Jaap van Dissel woensdag tijdens de briefing in de Tweede Kamer. ‘Anders blijven er pockets van mensen met een lage vaccinatiegraad waar het virus kan blijven rondgaan.’

Zo’n scenario dreigt in de Biblebelt, waar op sommige plekken nauwelijks de helft van de mensen is gevaccineerd. Is het nog mogelijk die lage percentages voor de herfst op te krikken? Religieuze bezwaren zijn moeilijk te weerleggen, zegt Helma Ruijs, RIVM-arts infectieziektebestrijding en gespecialiseerd in vaccinatie-acceptatie onder bevindelijk gereformeerden.

Landelijk komt de vaccinatiegraad vermoedelijk boven de 85 procent uit. In Staphorst blijft het percentage gevaccineerden steken onder de 60 procent en op Urk heeft minder dan 40 procent een prik gehaald. Hoe zijn die lage percentages te verklaren?

‘De vaccinatiegraad onder deze groep is historisch lager. Dat heeft voornamelijk te maken met religieuze bezwaren. Maar het is belangrijk de zeer conservatieve en minder conservatieve kerken van elkaar te onderscheiden. De vaccinatiegraad onder minder conservatieve gelovigen is een stuk hoger. Zij nemen het vaccin vaak juist wel omdat zij het als hun verantwoordelijkheid beschouwen de mogelijkheden van God te gebruiken.

‘Opvallend genoeg is de vaccinatiegraad voor covid wel hoger dan voor andere vaccins. Behalve op Urk en in Staphorst, waar de percentages inderdaad uitzonderlijk laag zijn, is de vaccinatiegraad onder ouderen boven de 65 jaar in de Biblebelt zo’n 75 procent. Dat is verrassend. Daar zitten dus ook veel mensen bij die hun kinderen eerder niet hebben laten vaccineren voor bijvoorbeeld mazelen of polio.

‘Daarnaast geldt voor deze groep waarschijnlijk hetzelfde als voor de rest van de samenleving. Zo heeft het virus voor ouderen ernstiger gevolgen, wat de hogere vaccinatiebereidheid onder hen kan verklaren. Ook de omvang en dreiging van de pandemie kan een rol spelen. In tegenstelling tot kindervaccins die men neemt voor een ziekte die iemand zou kúnnen krijgen, is deze ziekte alom aanwezig.’

Ondanks die verschuiving liggen de percentages nog (ver) onder het landelijke gemiddelde. In hoeverre vormt dat een risico voor de rest van de samenleving?

‘Het is goed om te beseffen dat het hier gaat om een groep van zo’n 250 duizend mensen, dat is nog geen 1,5 procent van de gehele Nederlandse bevolking. Bovendien hebben we juist in Biblebelt-gemeenten het afgelopen jaar veel ziektegevallen gezien. Dat betekent dat een deel van de mensen dat zich niet laat vaccineren, alsnog beschermd is doordat zij de ziekte hebben doorgemaakt.

‘Voor de rest van de samenleving zal het effect dus meevallen. Maar omdat deze mensen elkaar veel tegenkomen, komen er zeker uitbraken voor. Als er dan in één keer veel mensen ziek worden, kan dat druk op de zorg betekenen, vooral in gemeenten waar de vaccinatiegraad echt achterblijft.’

Kan de vaccinatiegraad op die plekken nog omhoog?

‘Aan de religieuze argumenten tegen vaccineren kunnen overheid en medische sector weinig doen. Dat is echt de interpretatie van het geloof waar mensen in hun eigen kring over nadenken. Ook de inzet van sleutelfiguren zoals dominees om mensen over de streep te trekken werkt hier niet. De lokale kerkgemeenschap stelt de dominee zelf aan. Er is dus weinig reden aan te nemen dat een dominee van een strenge kerk een andere opvatting heeft dan zijn gelovigen. En áls hij draait, zullen zij waarschijnlijk niet volgen.

‘Maar er zijn gematigde twijfelaars die om niet-religieuze redenen hun bedenkingen hebben. Zij hebben vragen over de veiligheid van het vaccin, vinden dat het middel wel erg snel is ontwikkeld. Eigenlijk de zorgen die ook bij andere twijfelaars in de samenleving spelen. Daar valt nog wat te winnen.’

De GGD Flevoland is een campagne op sociale media begonnen om jongeren op Urk te bereiken. In andere gemeenten rijden prikbussen rond of gaan voorlichters de wijk in. Hoe zijn twijfelaars te bereiken?

‘Bereikbaarheid van vaccinatielocaties is hier niet het probleem. De reden om niet te vaccineren zit echt dieper, prikbussen in de wijk om het gemakkelijker te maken helpen niet.

‘Ik zie meer heil in persoonlijke gesprekken dan in socialemediacampagnes. Dan kun je denken aan speciale spreekuren bij GGD’s en huisartsen. Daarnaast hebben zij baat bij meer informatie. Zo is er een brochure van de Nederlandse Patiëntenvereniging, een christelijke organisatie, waarin zowel aandacht is voor religieuze bezwaren als voor medische argumenten. Deze brochure wordt nu al op een aantal plekken verspreid, maar dat zou breder kunnen.

‘Daarmee zullen we de komende weken en maanden nog door moeten gaan. Het gaat hier namelijk ook om een vertrouwenskwestie. Dat de vaccinatiegraad op Urk – ook in vergelijking met andere Biblebelt-gemeenten – zo uitzonderlijk laag ligt, kan niet alleen aan religie worden toegeschreven. Daar speelt ook een laag vertrouwen in de overheid een rol.’