Is autonomie in Catalonië recept voor chaos?

Het is oogsttijd in Catalonië. De lucht van geperste druiven hangt boven Sant Sadurní d'Anoia. Vrachtwagens rijden af en aan. Voor de weelderig beschilderde façade van de bodega van het cava-merk Freixenet staan toeristen in de rij voor een rondleiding met proeverij.

Geen Catalaanse onafhankelijkheidsvlag of politieke poster herinnert in dit dorp aan de komende regioverkiezingen. De nationalistische partijen willen eenzijdig de afscheiding van de Catalaanse republiek afkondigen als ze zondag de meerderheid halen, zoals de peilingen voorspellen. Maar in de bodega van Freixenet gaan ze in dat geval geen flessen feestelijk ontkurken.

'We zijn diep bezorgd over wat er straks gaat gebeuren', zegt Pedro Bonet Ferrer. Als directeur communicatie is hij lid van de vijfde generatie van de familie die Freixenet bestiert. 'De gevolgen voor ons bedrijf kunnen rampzalig zijn, vooral als we uit de Europese Unie worden gezet.'

De Catalaanse verkiezingen zijn door de nationalistische partijen uitgeroepen tot een referendum over Catalaanse onafhankelijkheid en de campagne gaat gepaard met gevoelens van vrees en verbijstering.

Economische chaos

De economische motor van Catalonië, een belangrijke reden voor de nationalisten om juist afscheiding na te streven, wordt door diezelfde afscheidingsplannen bedreigd. Er is angst voor uitstoting uit de EU en de euro; angst voor het vertrek van banken en bedrijven. Bij veel ondernemingen heerst ook nog eens de angst zich al te duidelijk tegen de afscheiding uit te spreken. Als ze zich de woede van de nationalisten op de hals halen, heeft dat commerciële gevolgen.

Freixenet weet al jaren wat het is om klappen te krijgen van het Catalaanse nationalisme. Op papier lijkt het bedrijf een visitekaartje van het ondernemerschap dat van Catalonië het industriële trekpaard van Spanje maakt: het is een innovatief familiebedrijf in het hart van het Penedés wijngebied, honderd jaar oud, met een omzet van meer dan een half miljard euro en een bloeiende export naar de rest van de wereld.

Maar de afgelopen jaren leidde de steeds luidruchtiger afscheidingsbeweging er toe dat de rest van Spanje de Catalaanse cava - traditionele bubbelwijn voor feestdagen - begon te mijden. Het openlijk uitgesproken pleidooi van Freixenet-topman José Luis Bonet Ferrer voor Spaanse eenheid wekte vervolgens weer de woede van de Catalaanse nationalisten, die een twittercampagne voor een boycot begonnen. Voortaan geen Freixenet meer op nationalistische feestjes.

Hoewel de angst voor de economische chaos er flink in zit, hoeden de meeste bedrijven zich ervoor om zo duidelijk stelling te nemen als Freixenet. Seat-topman Jürgen Stackmann, op het punt om een miljardeninvestering in zijn Catalaanse autofabrieken te doen, liet voorzichtig weten dat stabiliteit belangrijk is. Maar verder bemoeit zijn bedrijf zich niet met politiek, zei Stackmann.

Niet onder de de indruk

Spanjes centrale werkgeversvoorzitter, de Catalaan Juan Rosell, waarschuwde twee weken terug wel voor dreigende schade aan de Catalaanse economie. En de grote Spaanse banken, waaronder de Catalaanse Caixabank, lieten in een korte verklaring dreigend weten dat ze Catalonië bij een afscheiding zullen verlaten uit angst voor de financiële chaos. Pronovias, de Catalaanse wereldproducent van bruidsjaponnen, was eveneens zeer uitgesproken. Bestuursvoorzitter Alberto Palatchi verklaarde onomwonden dat zijn bedrijf vertrekt als Catalonië uit de EU wordt gezet.

Door de Spaanse regering wordt de sfeer van angst en onzekerheid met een zekere gretigheid verder gevoed. Voetbalclub FC Barcelona wordt uit de Spaanse competitie gezet en kan bijgevolg Europese wedstrijden ook wel vergeten, klonk het uit Madrid. De regerende Partido Popular zette eerder al vraagtekens bij de toekomst van de pensioenen van de Catalanen. Woensdag liet minister van Buitenlandse Zaken García-Margallo weten dat bij afscheiding de Catalanen ook hun Spaanse nationaliteit verliezen. Hetzelfde was immers gebeurd met de Algerijnen na de onafhankelijkheidsoorlog tegen Frankrijk, aldus de minister.

Het nationalistische kamp lijkt weinig onder de indruk van de dreigementen. Artur Mas, bestuursvoorzitter van de Catalaanse regio en drijvende kracht achter de afscheidingsbeweging, heeft gevolgen als uittreding uit de EU en het verlies van de euro jarenlang voornamelijk ontkend. 'Je kunt zeven miljoen Catalanen hun Europese burgerschap niet ontnemen', zei de nationalistische voorman. Dat veranderde afgelopen week, nadat de Duitse bondskanselier Merkel, de Britse premier Cameron en Europese Commissie-voorzitter Juncker duidelijk maakten dat de nieuwe Catalaanse staat niet welkom is in de EU. Juncker wees die mogelijkheid dinsdag schriftelijk namens de Commissie van de hand: geen enkel regionaal parlement mag een nationale grondwet overtreden.

Niet terugbetalen

In plaat van in te binden, is de nationalistische campagne verder verscherpt. Als de banken straks net als in Griekenland dreigen om de kasopnames te gaan beperken, dan zal de nieuwe Catalaanse republiek wel eens zijn deel van de Spaanse staatsschuld - berekend op 180 miljard euro - niet terugbetalen, dreigde Mas.

Communicatiedirecteur Bonet van Freixenet schetst wat er dezer dagen aan zorgen door zijn hoofd speelt. Voor de Europese markt, goed voor tweederde van de export, moet invoerrecht worden betaald als Catalonië uit de EU gaat. Met de smalle marges en de scherpe concurrentie betekent dat de doodsteek, verwacht hij. Om nog maar niet te spreken van het dreigende verlies van de euro als munt en het vertrek van de grote Spaanse banken uit Catalonië. 'De financiële onzekerheden maken iedere planning onmogelijk.'