Iraniërs hebben vooral 'nee' gestemd tegen de conservatieven

Rohani dankte 'mijn geliefde broeder Mohammad Khatami', de hervormer die president was van 1997 tot 2005. Sinds twee jaar mag Khatami's naam niet meer worden genoemd in de Iraanse media, vanwege zijn steun aan de liberale leiders van de Groene Beweging die sinds 2009 huisarrest hebben, Mir Hossein Mousavi en Mehdi Karroubi. Rohani heeft in de verkiezingscampagne gepleit voor hun vrijlating.

'De boodschap van onze natie in deze verkiezingen was duidelijk: Iran heeft het pad gekozen van interactie met de wereld. Weg van geweld en extremisme', zei de herkozen president in zijn overwinningstoespraak. Rohani heeft vier jaar lang als gematigd pragmaticus gewerkt aan het nucleair akkoord tussen Iran en de wereldmachten, maar lijkt zich in de aanloop naar zijn herverkiezing te hebben heruitgevonden als vernieuwer.

Nederlaag voor conservatieven

Zijn aanhangers vierden zaterdagavond feest in het centrum van Teheran. In kleding en attributen viel naast het paars van Rohani's campagne het vele groen op, de kleur van de hervormingsbeweging. Jongeren scandeerden, naast kreten als 'We houden van je, Hassan Rohani!', de namen van Mousavi en Karroubi.

De royale overwinning van Rohani is vooral een nederlaag voor de conservatieven. Hun kandidaat, de hardliner Ebrahim Raisi, kreeg slechts 38 procent van de stemmen. Een ruime meerderheid van de Iraniërs heeft laten blijken geen vertrouwen te hebben in de bestuurlijke capaciteiten van degenen die de oorspronkelijke idealen van de Islamitische Republiek belichamen.

Rohani profiteerde van de hoge opkomst (73 procent). Volgens waarnemers heeft de dreiging van een terugval naar onvervalst conservatisme veel mensen die weinig enthousiasme konden opbrengen voor de zittende president ertoe bewogen toch te gaan stemmen.

Meer vrijheid

Rohani kan nu in zijn tweede regeertermijn alsnog proberen de beloften uit te voeren die in zijn eerste termijn niet werden waargemaakt: meer persoonlijke vrijheden voor de Iraanse burgers, inperking van de macht van de Revolutionaire Garde en andere reactionaire steunpilaren van het establishment.

De vraag is echter waarom Rohani ditmaal wel zal slagen in een missie waaraan hij de afgelopen vier jaar niet eens heeft durven beginnen. De vraag is ook hoeveel ruimte hij gaat krijgen van Opperste Leider Ali Khamenei, degene die het in Iran in laatste instantie voor het zeggen heeft.

'Het sluiten van het nucleair akkoord was erg moeilijk, maar het was kinderspel vergeleken met wat Rohani te wachten staat als hij binnenlands politieke hervormingen wil doorvoeren', zegt Rouzbeh Parsi, Iran-expert aan de Universiteit van Lund in Zweden.

'Dat geldt voor zowel het bestrijden van corruptie als het aanpakken van het machtige veiligheidsapparaat. Dat ligt veel gevoeliger, dan kom je aan allerlei machtscentra en gevestigde belangen. Lieden die hard terugslaan als ze zich bedreigd voelen.'

Felle aanval

Rohani viel in de campagne op ongekend felle wijze de Revolutionaire Garde en andere conservatieve bolwerken aan. Dat deze instellingen dicht bij de Opperste Leider staan, maakt de uitspraken extra pikant. Rohani zal de komende vier jaar weer nauw met Khamenei moeten samenwerken. Ideologisch staat Khamenei dichter bij zijn protegé Raisi.

Diens nederlaag bevestigt de 'diepgaande crisis van het conservatief project', zegt Payman Jafari, politicoloog aan de Universiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam. In de campagne moesten de conservatieven het hebben van economisch populisme. 'De traditionele conservatieve koers, op religie en conservatisme gericht, werkt niet meer. Met het verhaal van de revolutie, van de oorlog tegen Iran, krijg je jongeren niet op de been.'

Jafari, een geboren Iraniër, ziet Iran als een dynamische samenleving, waarin de verwachtingen van de bevolking botsen op wettelijke en ideologische beperkingen. 'Ook in de middenlaag van de bureaucratie zie je het besef dat verandering nodig is. Dat er geen ruimte is voor muziek, daar schamen zelfs de conservatieven zich een beetje voor.' Ooit moet het deksel van de pan vliegen.

Ali Ansari, directeur van het Institute of Iranian Studies aan de University of St. Andrews, Groot-Brittannië

'Dit is een uitstekend resultaat. Veel beter dan verwacht. Ik vreesde het ergste. Maar blijkbaar dachten veel Iraniërs net als de Fransen toen ze moesten kiezen tussen Macron en Le Pen: ze waren niet verliefd op Rohani, maar het is in ieder geval geen Raisi.

'Mijn enthousiasme wordt ietwat getemperd door de mogelijkheid van veranderingen. Wat kan hij doen? Dat is de grote vraag. De ervaring leert dat presidenten in hun tweede termijn altijd zwakker zijn. En de afgelopen vier jaar heeft hij al weinig kunnen bereiken, afgezien van het nucleair akkoord.

'Wat Rohani heeft gedaan is wat sommige eerdere regeringen ook hebben gedaan: een slecht systeem goed besturen, zonder iets aan het systeem zelf te doen. Zijn voorganger, Mahmoud Ahmadinejad, heeft het systeem sléchter gemaakt. Rohani heeft de schade hersteld, maar hij heeft geen structurele veranderingen gebracht. 'Maar met 57 procent heeft hij zeker een goed mandaat. Hij heeft robuuste beloften gedaan. Het zal moeilijk worden, maar vooralsnog kan hij tevreden zijn.'

Sir Richard Dalton, Iran-deskundige van denktank Chatham House. Brits ambassadeur in Teheran van 2003 tot 2006.

'De hervormingen die Rohani gaat doorvoeren zullen uiterst beperkt zijn. Tijdens de verkiezingscampagne vier jaar geleden beloofde hij ook al de sociale controles te verlichten en de macht van het veiligheidsapparaat - organisaties als de Revolutionaire Garde - terug te dringen.

'Sindsdien hebben dezelfde krachten die nu Raisi steunden dat weten te voorkomen. De invloed van de Revolutionaire Garde is helemaal niet teruggedrongen. Ik zie niet in hoe hem dat nu wel kan lukken.

Rouzbeh Parsi, Iran-expert aan de Universiteit van Lund, Zweden.

'Rohani heeft een ruimere meerderheid dan vier jaar geleden, toen hij net aan 50 procent van de stemmen kreeg. Dat maakt zijn positie sterker. De vraag is of hij daarmee meer kan doen dan in zijn eerste termijn.

'Het sluiten van het nucleair akkoord was erg moeilijk, maar het was kinderspel vergeleken met wat hem te wachten staat als hij binnenlands politieke hervormingen wil doorvoeren. Dat geldt voor zowel het bestrijden van corruptie als het aanpakken van het machtige veiligheidsapparaat. Dat ligt veel gevoeliger, dan kom je aan allerlei machtscentra en gevestigde belangen. Lieden die hard terugslaan als ze zich bedreigd voelen.

'Verder kan hij niet ontsnappen aan politieke en sociale liberalisatie. De beloften daarover die hij in 2013 deed, heeft hij herhaald. Elke keer dat hij in de campagne door rechts werd aangevallen, schoof hij verder op naar links. Hij heeft hard uitgehaald naar de Revolutionaire Garde. Dat heeft zich electoraal uitbetaald. Dus hij zal er echt iets mee moeten doen.

'Maar hij heeft een paar kaarten om uit te spelen. In de campagne hebben alle kandidaten zich hard uitgesproken tegen corruptie, inefficiency en ongelijke verdeling van de welvaart. Iedereen wees een andere schuldige aan, maar in ieder geval is nu duidelijk dat die problemen aangepakt moeten worden. Daar heeft hij een mandaat voor.

'Het politieke landschap ziet er voor Rohani beter uit dan vier jaar geleden. De conservatieven hebben niet langer een meerderheid in het parlement. Daardoor kan hij nu makkelijker hervormers in zijn kabinet benoemen en wetgeving tegen corruptie doorvoeren.

'Uiteindelijk moet hij natuurlijk ook de goedkeuring krijgen van de speciale lichamen onder de hoede van de Opperste Leider, Ali Khamenei. Dat worden taaie onderhandelingen, maar niemand is daarvoor beter geschikt dan Rohani. Hij kent die van binnenuit.

'Dat gevecht speelt zich achter gesloten deuren af, maar alle facties in Iran beschikken over hun eigen media. Dus deels wordt het ook in de openbaarheid uitgevochten.'