«Internet bestaat nog hooguit tien jaar»

Ik vind, heeft Van Jole voor de gearrangeerde ontmoeting aan een formicatafeltje in een Amsterdamse onderwijsfabriek al aangekondigd, wat meneer Johnson doet, een beetje pompeus. 'Hoezo: wat gaande is op internet is een revolutie die te vergelijken is met wat Charles Dickens met de roman deed? Of: wat Michelangelo met zijn perspectief aanrichtte. Hoezo: onze waarneming van de werkelijkheid verandert? Het staat er allemaal, in Johnsons boek Interface Culture, uit 1997, bijbel voor media-intellectuelen. Maar een computer is een computer en van het internet begrijpen we, welbeschouwd, nog geen ene fuck.'

Pardon?

Van Jole, internet-journalist van het eerste uur, Rotterdammer, gedesillusioneerd web-ondernemer: 'Ik heb acht jaar dag en nacht met internet geleefd en ik weet nu bijna zeker dat we totaal niet bevatten wat we hebben gecreëerd. De grammatica van de digitale wereld ontgaat ons, we weten nauwelijks wat we doen. Ja, we weten iets van de punten en de komma's. Maar we kunnen lezen noch schrijven. En misschien blijft dat wel zo.

'Het is eigenlijk net als de eerste krant. Die verscheen in 1658, in Haarlem. Een velletje, vol tekst, onleesbaar. Het heeft vervolgens tweehonderdvijftig jaar geduurd voor we de krantenkop uitvonden. Meer dan twee eeuwen. Nu is het de essentie van de krant.'

Steven Johnson, webfilosoof en sitebouwer, New Yorker, schrijver, optimist, schuift aan. Hij heeft zojuist een lezing gehouden op het Teacherslab, een workshop voor ruim duizend docenten van de Hoge school van Amsterdam. 'Het enige wat ik zeker weet, is dat we geen twee eeuwen de tijd hebben om uit te vinden wat de krantenkop van het web is. De techniek holt maar door. Internet zoals we dat nu kennen, bestaat nog hooguit tien jaar. Daarna is alles weer anders.'

Van Jole: 'Het ernstige is alleen dat de geldschieters en de managers denken dat ze w & lsquor;l weten wat ze aan het doen zijn. Ik zou met een maatje iets leuks gaan doen met grappige pauzefilmpjes op het web. Glimlachjes voor verloren momenten. Goed idee, vind ik nog steeds. Tot van die strakke pakken ons rode logo in - weet ik het - geel en grijs wilden veranderen, omdat onderzoek immers aangeeft dat populaire sportclubs opvallend vaak dat soort kleuren gebruiken. Sport clubs. Ik ben gillend weggelopen. Wat een bullshit. Internet gaat, juist omdat we maar een beetje gissen, nog helemaal nergens over.'

Johnson: 'Dat ging de goldrush in Californië ook niet. Per saldo is daar geld verloren. Maar het heeft een fantastische staat opgeleverd.'

Van Jole: 'Die, let op, nog altijd vooral sterk is in illusies. Lees: Hollywood. Lees: Disney World. Een droomfabriek, dat is het.'

Johnson: 'Wat er de afgelopen jaren met de internethype is gebeurd, is eigenlijk niet veel meer dan een geweldige campagne om mensen web-bewust te maken. De venture-kapitalisten betaalden alles, iedereen die zich aandiende kon het krijgen. Alles werd gratis weggegeven om je maar online te krijgen.

'Van al die ondernemertjes was en is 90 procent kansloos, vol strekte onzin. Maar het goeie blijft dat talloze mensen het net hebben ontdekt. Voor e-mail. Om geestverwanten te bereiken die ze anders nooit zouden hebben gevonden. Het droesem, dat wat er achterblijft in het glas, is toch de moeite waard.'

Van Jole: 'Maar opeens is iedereen down. Ik heb twee online nieuwsbrieven, één met opgetogen internetnieuws en één met slecht nieuws. Die laatste groeit, mensen hebben er genoeg van, ze willen bloed zien. Trouwens, loop een bank binnen en probeer een paar ton te krijgen voor een goed dotcom-idee. Ze lachen je in je gezicht uit.'

Johnson: 'Geen last van gehad.'

Van Jole: 'Wie betaalt er dan voor jouw nieuwe site?'

Johnson: 'Plastic.com is een experiment en een onderneming tegelijk. Een website waar een computerprogramma de discussie over cultuur en politiek bestuurt en reguleert. Op grond van de signalen van de gebruikers ontstaat zo een intellectueel tijdschrift van en door de lezers gemaakt. Kwaliteit komt zo vanzelf bovendrijven, is ons idee, terwijl het niet veel kost. Er waren wat investeerders en een paar advertenties moeten verder genoeg zijn.'

Van Jole: 'Ik ben een lui mens. Ik ben op Plastic wezen kijken en begreep niet meteen wat ik moest doen. Dan ben je me alweer kwijt. Dat geldt voor bijna alle interactieve media. Mensen willen helemaal niet de inhoud mede vormgeven. Ze willen dat iemand anders ze een verhaal vertelt of iets laat zien. Ze maken namelijk de hele dag al een verhaal. Dat noemen we leven.'

Johnson: 'Plastic.com is high-brow tijdverspilling voor de fijn proevers, toegegeven. Maar het is het begin van een nieuwe weg op

internet. De gebruikte software van de site creëert vanzelf gemeenschappen van gelijkgestemden, waar mensen elkaar beginnen te kennen en waarderen. Alsof je in een stad een buurt ziet opbloeien. Een buurt waar je al dan niet wilt wonen, waar je je op je gemak voelt, en veilig, waarvan je als buitenstaander meteen begrijpt of het jouw buurt is of niet.'

Van Jole: 'Als ik mijn tijd wil verdoen, staar ik wel gewoon uit het raam. Of naar het plafond.'

Johnson: 'Ook een idee: ceiling.com.'

Van Jole: 'Die zelforganisatie van je is een mooi woord, maar ik geloof er niks van dat het werkt. Het is de magie van de weermachine uit de jaren zestig: als je maar genoeg gegevens verzamelt, kun je het weer tot in het oneindige voorspellen. Dachten we, tot de chaostheorie aangaf dat je nooit meer dan een dag of vijf vooruit zult komen.

'De menselijke geest is net zoiets. Ik vind het een belediging van de menselijke creativiteit om te denken dat je bezoekers van een website op grond van hun interessen bij elkaar kunt brengen. Niets zo wispel turig als de menselijke belangstelling.'

Johnson: 'Je begrijpt het niet. Een buurt is geen voorspelling of beperking van iets, het is een cluster van gedeelde interessen. Niemand weet wat er over een maand of een jaar gaande is.'

Van Jole: 'Mijn stelling is dat zelforganisatie alleen werkt in crisissituaties. In de Spaanse burgeroorlog werkten mensen onwaarschijnlijk goed samen, schaften het geld af, waren onzelfzuchtig. Maar dat hou je niet lang vol. En zeker niet op internet. Alles is vrijblijvend op het net, er zijn geen echte consequenties van wangedrag. Dat is als het afschaffen van de controleur op de tram, dan wordt het dus een zootje. En als dat in de echte wereld gebeurt, waarom zou het dan op internet anders gaan?

'Elke gemeenschap op internet is een eeuwigdurend feest waar geen controle bestaat over wie er komen en gaan. Er zijn voortdurend mensen die straffeloos je drank opdrinken, in de plantenbakken pissen en weer vertrekken. Gemeenschapszin bestaat virtueel niet.'

Johnson: 'Er is software waarmee je dat probleem te lijf kunt. Sommige software-ontwikkelaars werken daarmee al samen aan nieuwe programma's. Dat werkt veel efficiënter en foutlozer dan alles wat meneer Microsoft produceert.'

Van Jole: 'Omdat die mensen belang erbij hebben zich te gedragen. Het is al een subcultuur, een gemeenschap. Daarvoor is internet de hemel, natuurlijk, maar meer omdat het een soort telefoon is, dan een echt medium met een eigen inhoud. Die subcultuurtjes worden bovendien gedragen door de haat voor Bill Gates. Als Microsoft morgen verdampt, vechten dezelfde mensen elkaar opeens de tent uit.'

Johnson: 'Waar. Zonder Stalin hadden de Amerikanen nooit op de maan gestaan.'

Van Jole: 'Het is mij toch echt wat al te veel amazon.com, de internetboekhandel. Daar geven ze bij elk boek aan wat mensen die deze titel kochten, nog meer bestelden. Geheel automatisch. Ik heb die boeken weleens blind laten komen en begreep werkelijk niet wat het verband was tussen het boek van mijn keuze en die andere vijf boeken. En in een echte boekhandel zou ik ze nooit gekocht hebben.'

Johnson: 'Correctie, in een echte boekhandel zou je ze nooit gevonden hebben. Daar staan boeken op een lange plank, alfabetisch geordend op naam van de schrijver. Je kunt erin zoeken wat je al weet, maar er is geen enkele nadere ordening, laat staan een die speciaal voor jou is ontworpen. Mijn punt is dat amazon je informatie biedt waarmee je je voordeel kunt doen. Maar je moet uiteraard wel zelf blijven oordelen.'

Van Jole: 'In een winkel wil ik naar een verkoper kunnen lopen en aangeven wat me interesseert. Om te horen wat deze professional me in dat geval kan aanbevelen. Ik ging laatst voor een paar sokken een herenmodezaak binnen en stond een halfuur later weer buiten met een heel pak, een paar shirts en sokken. Omdat ik een verkoper trof die begreep wat een mens als ik wilde.'

Johnson: 'Mooi idee, maar dat soort verkopers sterft uit. In Ame rika zijn ze er al niet meer. Amazon heeft gelijk met haar nieuwe televisiecommercial. Vrouw komt een platenzaak binnen en gaat naar de counter. Hi, zegt ze, ik zocht eigenlijk de nieuwe plaat van eh, die band die ik zo leuk vind. Huh, doet de verblufte verkoper? Met hun website heb je aanzienlijk meer kans om de nieuwe plaat te vinden van die band die je zo leuk vond. Dat noem ik vooruitgang.'

Van Jole: 'En toch is er iets mis mee. Dit soort personalisering neutraliseert verrassingen en strijkt ergernissen glad. Terwijl het echte leven juist interessanter wordt van ergernissen, omdat je daar je identiteit aan ontleent. Ik wil een krant met sport op maandag, om elke week opnieuw te beseffen dat ik daaraan een bloedhekel heb. Dat ik niet ben als al die sukkels die het vreten. Zonder ergernissen is de wereld diffuus en saai, voor je het weet ga je willekeurige mensen aftuigen om toch iets mee te maken.'

Johnson: 'Een steil individualisme dat me haast Amerikaans voorkomt. Maar laten we het wel even in perspectief houden. We hebben het over media. Je moet je afvragen, welk medium biedt zo veel kansen en mogelijkheden, anders dan het internet? Niet één. Grote delen van het net zullen altijd een rampgebied blijven. Totale crap. Een universum vol deprimerende, geestdodende winkelcentra. Maar dan nog is het echt veel en veel interessanter dan radio of televisie. Omdat je hier en daar iets moois kunt vinden. Een virtueel San Francisco of Am ster dam. Unieke, eigen, inspirerende plekken, waar je als weldenkend mens opgetogen van raakt.'

Van Jole: 'Zodra je gemeenschappen gaat creëren, of buurtjes of hoe noem je het, sluit je de geniale gek buiten, de visionair. Wat overblijft is politiek correct en de grootste gemene deler.'

Johnson: 'Waarom veroverden de Europeanen de wereld en niet de Chi nezen? Omdat in China een van boven beheerste hiërarchie bestond, die alles centraal controleerde. Initiatief was er onmogelijk. Europa was een decentraal geheel, zodat diversiteit kon ontstaan.

'Er is geen medium waar het toeval zo'n overweldigende rol speelt in wat je te zien krijgt en wat niet. Er is geen medium waaraan zo veel volstrekte individuen bijdragen. De kans dat je iets totaal onverwachts ontdekt, is via internet echt vele malen groter dan langs alle andere kanalen. Een geniale gek moet juist via internet werken. Bij de grote uitgevers of televisiestations zijn zijn kansen aanzienlijk geringer.'

Van Jole: 'Ik betwijfel het, die gek wordt weggefilterd omdat zulke mensen nu eenmaal hinderlijke lastpakken zijn en mensen houden niet van hinderlijke lastpakken. Bovendien, het net creëert tot nog toe geen sterren. Internethelden zijn dat alleen dankzij traditionele massamedia. Internet heeft geen eigen identiteit. Daarmee is het iets anders dan de oude media. Elke nieuwe technologie creëerde tot nog toe bijvoorbeeld zijn eigen muziek. De radio het showorkest van Benny Goodman, de jukebox de single, de televisie de videoclip, de cassette de punk. Maar waar is de internetmuziek? Die bestaat niet.'

Johnson: 'Ik hoorde net de nieuwe single van Madonna, met dat vreemde gitaarrifje aan het begin, waarin doodstille gaten vallen, net alsof je het downloadt en de verbinding even vastloopt. Dat is in de traditie van Jimi Hendrix die de elektrische gitaar exploreerde door hem te mishandelen.'

Van Jole: 'Maar dat is toch geen wezenlijke inbreng in de cultuur? Punk maakte nog eigen muziek en distribueerde die zelf via cassettebandjes. Fuck the record company, was dat. Dat wordt nu weer gezegd, maar vervolgens wordt vooral hun Britney Spears via Napster gejat. Maar dat genereert nog niet iets nieuws.'

'Vergis je niet, zonder internet was ik zeker een beperkter mens geweest. Ik lees kranten uit de hele wereld, neem kennis van wat totaal andere mensen denken en doen. Ik ben daar toleranter van geworden. Dat is allemaal geweldig. Maar er bestaat geen eigen internetcultuur. Terwijl we moeten uitkijken dat de managers in hun strakke pakken de bestaande media er niet overhaast mee naar de haaien jagen.'

Johnson: 'Een tegenbeweging kan niet uitblijven.'

Van Jole: 'Dat is waar. Visionairen worden altijd verrast door tegenbewegingen. Toen mtv begon uit te zenden, sprak iedereen over de globalisering van de Amerikaanse cultuur. Nu, vijftien jaar later, is etv nergens meer en zenden plaatselijke imitaties Nederpop uit, die sindsdien tot bloei is gekomen. Niemand die het hardop zegt, maar internet kan nog steeds een doodgeboren kind blijken.'

Johnson: 'Wat ook weer tragisch zou zijn. Het net corrigeerde bijvoorbeeld wel de enorme kloof die winkels de laatste decennia hadden laten vallen met hun klanten. Het corrigeerde de minachting die de uitgevers voor auteurs hadden durven ontwikkelen. Zie de manier waarop Stephen King zijn werk rechtstreeks aan de lezer verkocht,'

Van Jole: 'Een corrigerend medium, akkoord. Maar dan wel zoiets als de Europese cinema: het herinnert de kijker er nu en dan aan hoe je ook een verhaal kunt vertellen, maar Hollywood blijft toch altijd groter, sterker en rijker. Dat is wat er zo wringt aan het huidige internet. De vorm is in principe een Europese: open, veelzijdig. Maar de inhoud is zo godvergeten plat Amerikaans.'