Indonesië neemt genoegen met excuses die nooit ver genoeg gaan

Marsudi is de Indonesische ambassadeur in Nederland geweest en begrijpt de zeer Nederlandse gevoeligheden die het zo moeilijk maken om gewoon ‘sorry’ te zeggen. Het is wel mooi zo.

Retno’s reactie is nog de meest positieve in Indonesië, waar verder met erg gedempt enthousiasme wordt gereageerd op de manier waarop de excuses tevoorschijn komen. Koning Willem-Alexander moet op het hoogtepunt van zijn toespraak even zoeken naar de woorden. Er staat apologies op zijn papier, maar dat woord komt eruit als ‘apeh... apeh... apologies’. Het is een veelzeggend moment. Er mag vooral niet afgeweken worden van deze zo zorgvuldig opgestelde tekst.

De koning geeft zelf zijn beperkingen aan: ‘In line with earlier statements by my government...’ Hij wijkt niet af van de lijn van de Nederlandse regering, een lijn die in 2005 is getrokken. Dat was het jaar waarin Ben Bot, als minister van Buitenlandse Zaken, op 17 augustus de viering van de Indonesische ‘Bevrijdingsdag’ in Jakarta bijwoonde. Die datum was daarvóór nooit erkend. Als enige land ter wereld hield Nederland vast aan 27 december 1949 als de dag waarop Indonesië, formeel, onafhankelijk werd. Bots bezoek was een doorbraak. ‘Mijn aanwezigheid mag worden gezien als een politieke en morele aanvaarding van die datum.’

Met die toevoeging trok Bot meteen de grens die Nederland de vijftien daaropvolgende jaren niet meer zou oversteken: Nederland erkent de Indonesische bevrijdingsdag dus wel, maar alleen ‘de facto’, en niet ‘de jure’. Juridisch gesproken blijft Nederland stug vasthouden aan 27 december 1949, en ook koning Willem-Alexander wijkt daar dinsdag niet van af.

Lichtpuntje

Retno Marsudi is diplomaat genoeg om in zijn excuses desondanks een lichtpuntje te zien: ‘In 2005 heeft minister Bot gezegd dat hij de onafhankelijkheid politiek en moreel aanvaardt, vandaag heeft de koning dat bekrachtigd. En hij heeft er een nieuw element aan toegevoegd: hij heeft spijt betuigd en excuses gemaakt voor het geweld dat de Nederlanders hebben uitgeoefend.’ En daarmee is volgens de minister nu wel genoeg over dit onderwerp gezegd.

Indonesische media daarentegen gaan toch in op wat ‘Raja Willem’ (‘koning Willem’) níet heeft gezegd. De grote nieuwssite Detik.com meldt dat de koning weliswaar excuses heeft gemaakt, maar ‘niet voor de misdaden begaan tijdens de koloniale tijd’. Hij maakte alleen excuses ‘voor de gewelddaden die zijn begaan ná de Proklamasi’ (de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring).

Bij Liputan6 legt historicus Bonnie Triyana uit dat het echte pijnpunt tussen beide landen daarmee alweer niet echt is opgelost, ook al lijkt het erop. ‘De koning feliciteert Indonesië met 75 jaar onafhankelijkheid en daarmee erkent hij dus wel de datum van 17 augustus 1945’, zegt Triyana, ‘en dat zou betekenen dat Indonesië vanaf die datum een soevereine staat was’. En in dat geval zou Nederland dus een soevereine staat zijn binnengevallen. ‘Dat is in strijd met het internationale recht. En dan kunnen we materiële schadeloosstelling eisen’, zegt de historicus. Maar helaas, hij weet dat dat alleen maar theorie is: ook de koning erkent uiteindelijk 17 augustus 1945 net niet helemaal, en ‘de woorden van de koning hebben geen politiek gewicht’, aldus Triyana.

Als de excuses nou nog maar spontaan waren, zou het nog wat betekenen, maar ook dat is niet het geval, zegt de historicus: ‘Dit was geen spontaan excuus van koning Willem. Lang voordat hij ze uitsprak, was daarover in Nederland al een publiek debat gevoerd. Er is al een hoop gedoe over geweest.’

Het nieuws van de excuses zakt dinsdag snel weg van de trendinglijst die ook in Indonesië wordt aangevoerd door corona. Alleen de Javaanse kris van de historische verzetsheld prins Diponegoro krijgt nog wat aandacht. De mythische sierdolk is na tweehonderd jaar uit het museum van Volkenkunde in Leiden gevist, en als koninklijk cadeautje meegekomen naar Jakarta.