‘India was het virus vergeten, het virus ons niet’

De lijken die deze dagen bij honderden tegelijk de heilige rivier Ganges afdrijven, maken duidelijk dat het covid-19-virus in India nog niets aan kracht inboet. Hoewel de dagelijkse aantallen nieuwe besmettingen de laatste week ietwat afnemen (vrijdag waren het er 259.591), blijven de dodentallen stijgen (vrijdag 4.209).

Het is dan ook veel te optimistisch om te zeggen dat we de zaak onder controle krijgen, zegt K. Srinath Reddy. De cardioloog en epidemioloog is als voorzitter van de Public Health Foundation of India een van de boegbeelden van de Indiase gezondheidszorg, en hij wil de Volkskrant wel via e-mail te woord staan.

Westerse waarnemers hebben het altijd over ‘de situatie in India’, zegt Reddy. ‘Maar dit is een enorm en divers land. Verschillende regio’s bevinden zich in verschillende stadia van de epidemie. De hoofdstad Delhi en staten als Maharashtra laten een lichte verbetering zien, maar elders neemt de pandemie nog sterk toe.’

Vooral de zorg over het platteland groeit. Hoewel het virus zich daar minder snel verspreidt dan in dichtbevolkte stedelijke gebieden, hebben veel mensen er geen toegang tot goede zorg. ‘Als we de verspreiding van het virus van de steden naar het platteland niet weten af te remmen, voorzie ik enorme problemen.’

Waarom treft het virus juist India zo hard, met nu al 26,3 miljoen besmettingen en 291.331 doden?

‘Wij kwamen de eerste golf te boven dankzij een strenge lockdown en enige publieke acceptatie van beperkende maatregelen. Maar de tweede golf brak uit in een volledig open samenleving die dacht groepsimmuniteit te hebben bereikt. Mensen lieten de mondkapjes achterwege, politici voorop. Reisbeperkingen waren opgeheven. Massabijeenkomsten werden toegestaan of zelfs aangemoedigd, zoals religieuze festivals en verkiezingscampagnes. Extra besmettelijke virusvarianten arriveerden uit het buitenland en ontstonden in eigen land. Het was een perfect storm voor een enorme tweede golf. Wij waren het virus vergeten. Het virus ons niet.’

Had de regering van premier Modi de ramp niet kunnen voorkomen?

‘Zeker, de regering (zowel centraal als op deelstaatniveau) had de superspreader events kunnen verbieden en strenger moeten handhaven op passend gedrag. Maar het verlangen naar economisch herstel en een terugkeer naar het oude normaal bracht iedereen ertoe te geloven dat de pandemie verslagen was. De relatief soepele manier waarop we de eerste golf doorkwamen, maakte ons zelfgenoegzaam. Sommige deskundigen, onder wie ik, riepen op de waakzaamheid niet te laten verslappen, maar dat was tegen dovemansoren gezegd.’

Volgens Reddy wordt de kracht van de tweede golf maar ten dele verklaard door nieuwe mutaties zoals de Britse variant (B.1.1.7), wijdverbreid in Delhi, Haryana en Punjab, de Indiase variant (B.1.617), dominant in Maharashtra, en de nieuwste variant B.1.618, die zich nu verspreidt in West-Bengalen. ‘Ze lijken alle drie extra besmettelijk, hoewel we nog niet weten in welke mate. Maar of het nu het oorspronkelijke virus was of een van de nieuwe varianten, we hebben er zelf de deur voor opengezet. En dat legde de basis voor de tweede golf.’

Het feit dat India, toch ’s werelds grootste vaccinproducent, na de eerste golf geen effectief vaccinatiebeleid op poten zette hielp ook niet mee, zegt Reddy. ‘Men ging ervan uit dat we geen tweede golf zouden krijgen. Daarom leverde India tot voor kort nog royaal vaccins aan andere landen.’ De overheid dacht dat de twee in India gemaakte vaccins voldoende zouden zijn voor de eerste doelgroepen, zoals ouderen. ‘Nu is het beleid aangepast. We vaccineren iedereen boven 18 jaar, betalen vaccinmakers om op te schalen en importeren westerse vaccins.’

De hele wereld was geschokt door de beelden van overvolle ziekenhuizen, overbelaste crematoria en mensen die stikten bij gebrek aan beademingsapparatuur en zuurstof.

‘India investeert helaas al tientallen jaren niet in de opbouw van een sterke gezondheidszorg: hooguit 1 procent van het bbp gaat naar publieke zorg. Die nalatigheid raakt ons nu hard. Waar zelfs de beste zorgstelsels ter wereld vorig jaar al niet opgewassen waren tegen de covidstresstest, was het Indiase er zeker niet klaar voor. De zuurstofcrisis heeft andere redenen. Men voorzag geen tweede golf en gaf industrieel gebruik voorrang boven medisch gebruik. Ook waren er logistieke problemen. Beter anticiperen had de crisis kunnen afwenden.’

Gaan vooral arme mensen aan corona dood?

‘Nee, alle delen van de samenleving worden nu in India geraakt. Het virus treft ook de rijken en de middenklasse, omdat juist in deze groepen meer onderliggende aandoeningen voorkomem, zoals diabetes. Wel hebben ze toegang tot betere zorg en testfaciliteiten dan arme mensen. Het zijn vooral de armen die ongediagnosticeerd sterven.’

De reële besmettings- en sterftecijfers zijn volgens experts 10 tot 15 keer hoger dan de officiële.

‘Dat is inderdaad heel aannemelijk. We testen te weinig en doodsoorzaken worden slecht geregistreerd. Maar hoe groot de onderrapportage is kan ik niet zeggen. Dat zou bij gebrek aan goede data giswerk zijn.’

En dan komt er nu ook nog een dodelijke ‘zwarte schimmel’-epidemie bij.

‘Ja, dat is zorgelijk. Mucormycosis is een gevaarlijke schimmelinfectie die de neus, oren en hersenen aantast. De schimmel slaat toe bij mensen met een verminderde immuniteit, bijvoorbeeld vanwege afweeronderdrukkende medicijnen - zoals de steroïden die in India bij coronapatiënten worden gebruikt. Vervuild water kan een bron van besmetting zijn. De zuurstof die coronapatiënten krijgen toegediend, wordt door water gebubbeld.’

Wanneer komt er voor India licht aan het eind van de tunnel?

‘Het verloop van de pandemie hangt zowel af van hoe het virus zich gedraagt als hoe slim en daadkrachtig wij reageren. Nu grote delen van het land onder lockdown zijn, verwacht ik op basis van de huidige modellen dat de dagelijkse aantallen nieuwe besmettingen blijven dalen. Voor de dodentallen zal de piek eind deze maand liggen. Maar dan heb ik het over landelijke gemiddelden. Regionaal zullen er grote variaties zijn.’

En wat zegt u vanuit India tegen de Europeanen die moe zijn van de pandemie en vol ongeduld hopen terug te keren naar het Oude Normaal?

‘We willen allemaal ons gewone leven terug, maar moeten bij het versoepelen niet ineens alle voorzichtigheid laten varen, zoals de man die na een hartinfarct de IC uitloopt en direct een sigaret opsteekt. Het virus ligt overal ter wereld nog steeds op de loer en kan zomaar weer oplaaien in landen die zich nu veilig wanen.’