In protest zijn Belarussische vrouwen ineens allemaal zussen van elkaar

Loekasjenko hoonde ze weg en lachte ze uit. Vrouwen. Dat bleek een misrekening. Vrouwen leiden de protestbeweging tegen de Belarussische dictator en tonen zich onverzettelijk. Ze brengen hoop en vrede, en laten zich niet het land uitzetten.

Toen oppositieleider Maria Kolesnikova maandag op de Belarussisch-Oekraïense grens haar eigen paspoort aan flarden scheurde om te voorkomen dat agenten haar deporteerden, was al duidelijk dat de volksopstand tegen dictator Loekasjenko gedragen wordt door de vrouwen van Belarus.

Al tijdens de campagne waren het drie vrouwen die in het hele land honderdduizenden mensen op de been kregen. Het was een vrouw die het tegen Loekasjenko opnam bij de stembusgang en nu voor de demonstranten geldt als de winnaar van de verkiezingen. En het zijn moedige vrouwen die na een maand van politiegeweld de bevolking hoop blijven geven met vrouwenmarsen en leiderschap.

Juist daarom ondernam Loekasjenko’s regime maandag een speciale operatie om Maria Kolesnikova uit Belarus te verwijderen. Gemaskerde mannen kidnapten de voormalige muziekdocent op klaarlichte dag in Minsk, vertellen ooggetuigen. Ze ontvoerden haar naar de grens met Oekraïne en dwongen haar daar het land te verlaten, zo vertellen Oekraïense douanebeambten die toekeken. Maar volgens hen verscheurde Kolesnikova daarop haar paspoort. En dus zit Loekasjenko nog steeds opgescheept met een vrouw waar hij vanaf wilde.

‘Te zwak’

Zelfs als hij haar het land uitkrijgt – Kolesnikova wordt nog steeds vermist – dan moet Loekasjenko bedenken wat hij gaat doen met de helft van de bevolking, die hij faliekant onderschat heeft. Hij lachte vrouwelijke oppositieleiders uit en zei dat ze zich beter konden richten op koken en de opvoeding van kinderen. In zijn 33-koppige regering zit maar één vrouw, de minister van Sociale Bescherming. Vrouwen zijn immers ‘te zwak’ om leiding te geven aan een land, zei hij.

‘Belarus is geen land dat bekendstaat om feminisme’, zegt Tatsiana Tkatsjova, een fotograaf in Minsk die dit jaar bij World Press Photo een onderscheiding kreeg voor haar werk over Belarussische vrouwen. ‘Vrouwen stonden altijd op de tweede plek in Belarus, mannen op de eerste.’

Dat verandert nu. Vrouwen hebben de leiding genomen over de oppositie na de opsluiting en verdrijving van drie mannelijke kandidaten. En ze brengen hoop en vrede. Na drie aaneengesloten dagen van martelingen en de dood van demonstranten gingen vrouwen massaal de straat op in witte kleding en met rood-witte vlaggen en bloemen. Sommigen naaiden inderhaast wat wits om zich aan te sluiten. De bloemen gaven ze aan Loekasjenko’s troepen. Sommige soldaten braken onder hun dikke helmen uit in tranen. Gemartelde demonstranten die uit gevangenissen strompelden, zagen dat de strijd niet verloren is.

Zussen

Het was een omslagpunt voor de volksopstand. ‘Vrouwen verdedigden plots de hele bevolking en haar mening’, zegt Tkatsjova die de eerste vrouwenmars halverwege augustus bijwoonde. Kort daarna zou ze haar baan bij een regeringskrant opgeven uit protest tegen Loekasjenko. ‘Ik heb altijd geweten dat Belarussische vrouwen moedig zijn, maar ik had nooit gedacht dat we ons zo konden verenigen. We waren ineens allemaal zussen van elkaar.’

De vrouwenmarsen zijn sindsdien een terugkerend onderdeel geworden van het verzet tegen Loekasjenko’s veiligheidstroepen. Ze brengen rust na nieuwe gewonden en arrestaties. Als de demonstranten het momentum weer lijken te verliezen, pakken de vrouwen het terug. Rukken de agenten met hun knuppels en helmen weer op, dan omsingelen vrouwen arm in arm de veiligheidstroepen. Die zijn terughoudender met geweld tegen vrouwen en verliezen in zulke situaties regelmatig de controle over hun formatie. Vrouwen werpen zich ook op als menselijk schild voor mannelijke demonstranten.

‘Ik dacht altijd al dat we geweldige vrouwen in Belarus hebben’, zegt Hanna Koelakova, een modeontwerper in Minsk. ‘We zijn niet alleen samengekomen als in een sprookje, maar we hebben de hele maatschappij tot inkeer gebracht met onze moed en solidariteit. Ik ben zo trots.’

Macholeider

De aanhoudende druk van onder leiding van de vrouwen brengt Loekasjenko in een steeds ongemakkelijkere positie. ‘Misschien ben ik wat te lang aan de macht gebleven’, zei de president dinsdag in een interview met Russische staatsmedia. Maar hij zei nog steeds te geloven dat alleen hij Belarus kan redden. Daarvoor roept hij de hulp in van president Poetin, een andere macholeider.

Maar de bevolking zit niet te wachten op hun wreedheid. Het nieuws over Kolesnikova die haar paspoort verscheurde, vervulde de Belarussen dinsdag met trots. Kolesnikova wordt een heldin genoemd. Mensen gingen dinsdagavond de straat op om haar vrijlating te eisen.

De vrouwelijke aanvoering verandert de maatschappij nu al, zegt Tatiana Tkatsjova, de fotograaf. Dat merkte ze maandag bijvoorbeeld bij de kapper. ‘Mijn kapper, Oksana, vertelde me dat haar man nu anders tegen haar praat. Met meer respect.’

De jonge fotograaf huilt als ze overdenkt wat vrouwen de afgelopen maand in haar land gedaan hebben. ‘Belarus zal nooit meer hetzelfde zijn. En dat komt vooral door onze vrouwen.’